Samvinnan - 01.02.1947, Síða 24

BOÐIÐ UPP Á ÞEGNRÉTT
í RÍKI TÓNANNA
(Framhald af bls. 13)
ma'nna ritgerð um íslenzkan sálmasöng fram-
an við 1. útgáfu Grallarans 1594. Sýna orð
hans þar, að kirkjusöngurinri hefur ekki allt-
af verið fagur: „Hér vil eg svo alla fróma
kirkjuprésta og kennimenn áminnt og um-
beðið hafa, að þeir láti þá eina syngja þessa
sálma í kirkjunni, sent þar hafa góða hljóða-
greincl til, svo að sú heilaga lofgjiirð verði
sem bezt önduð og sé ekki sent drukkinna
manna hróp og kall eða hrinur, þá sitt syng-
ur hver, hvað meir horfir til guðs vanæru og
styggðar en sannarar lofgjörðar í kristilegri
samkundu."
íslenzk söngfræði hefst með Þórði biskupi
Þorlákssyni í 6. útgáfu „Grallarans", „Ap-
pardix, sent- er stutt undirvísun um ein-
faldan söng fyrir þá, sem lítið eður ekkert
þar útí lært liafa, en girnast þó grundvöllinn
að vita og sig framar að iðka.“
Magnús Stephensen konferensráð var
manna sönglmeigðastur. Hann ryður braut
Bronslúðrar.
nýjum söng og ritar fyrsta ágrip af nútíma
söngfræði aftan við sálmabókina 180f, og
endar það svo: „Hversu verðugt og tilhlýði-
legt er það ei, að hver og einn leggi af Ijótan
vana í söng, en jrar á móti alúð á, að útlistio
guðs þjónustu megi sem reglulegast og prýði-
legast fram fara og þar með fá uppörvað ann-
arra guðrækni.... Óskin, að styrkt yrði að
betri reglu en fyrri í téðu efni, er orsök þess-
arar stuttu vegleiðslu þar til, sem allir góðir
vel virði...."
Um veraldlega tónlist eru sýnd þessi um-
mæli: Vísa eftir Eggert Ólafsson um rím-
urnar:
Þegar hjá heimi húmar að
og hjarnar ljós í ranni
margt Jtær raula rímublað
og reka hryggð frá manni.
Ummæli Einars skálds Bcnediktssonar: „Af
sögu rímnalaganna er það auðsætt, að þau
hafa um langan aldur hrifið jiorra þjóðarinn-
ar og gjört þar hlýtt og bjart, sem annars
mundi hafa verið liarla kalt og dauflegt úti
um liinar strjálu byggðir íslands."
Þessar glefsur úr ritum fyrri tíðar eru að-
eins örlítil sýnishorn af hugsun jieirra
manna, er mesta umhyggju hafa borið fyrir
þeirri fátæklegu hljómlist, sem iðkuð hefur
verið á íslandi. Þær eru vörður við veg ís-
lenzkrar tónlistarsögu, en annað ekki. Annað
enn áþreifanlegra vitni um tónlistarlíf á
landi hér eru hin gö.mlu, [jjóðlegu liljóðfæri,
sem sjá má á sýningunni, íslenzka fiðlan og
langspilið. Aðeins ein íslenzk fiðla með
göndu lagi hefur varðveitzt til vorra tíma, að
vísu harla frumstætt hljóðfæri, eins og mynd-
in sýnir, en Jx> voru j>ær enn óbrotnari á ölcf-
inni áður, sem bezt kemur fram í þessu viki-
vakaerindi:
Hrosshár í strengjum
og holað innan tré;
eigi átti hann fiðlari
meira fé.
Einfaldur kassi með tveimur strengjum yf-
ir að enclilöngu, fyrst úr lirosshári, seinna úr
vír, jiannig var hin íslenzka fiðla.
Fullkomnara var langspilið, alltaf með vír-
strengjum, fjórum talsins, nótnafjöl og út-
skornum haus í líkingu við útlendar fiðlur.
Það liélzt líka lengur við og hefur verið til á
stöku stað fram undir okkar daga, þar sem
fiðlurnar aftur á móti voru aðeins til í þrem-
ur stöðum árið 1840.
Sú kynslóð, sem lifði sín manndómsár á 19.
öld, er nú undir lok liðin og störf hennar eru
hluti af fortíðinni. Sú öld er tími endurreisn-
arinnar á íslandi, j>egar hvert menningar-
sviðið á fætur öðru er til ræktar tekið og eign-
ast sína forvígismenn. Þá er gróðursettur
hinn fyrsti vísir nútíma tónlistar á Islandi, þá
eignumst við hina fyrstu tónlistarmenn og
tónskáld,*sem nú eru flest í valinn fallin, en
eru j>ó hverju mannsbarni kunn á íslandi
enn þann dag í dag: Pétur Guðjohnsen 1812
— 1877, Jónas Helgason 1839—1903, Helgi
Helgason 1848—1922, Sveinbjörn Svein-
björnsson 1847—1927, Magnús Einarsson
1848—1934, Bjarni Þorsteinsson 1861—1938,
Jón Laxdal 1865—1928, Sigfús Einarsson 1877
— 1939. A tónlistarsýningunni er með réttu
gerður góður hlutur }>essara frumherja og
myndir af þeim og verk þeirra sýnd við
hliðina á deild J>eirra tónlistarmarina, sem
enn lifa og starfa á meðal vor, og J>á [>arf
ekki að kynna hér, svo vel sem J>eir eru
}>ekktir megin[>orra J>jóðarinnar. Þar getur
að líta ýmsar myndir úr starfi }>essara manna,
tónskálda, hljóðfæraleikara, söngvara og
söngstjóra. Allt er [>etta ekki hvað sízt fróð-
legt fyrir }>á, sem vanir eru að heyra þessa
menn fremja listir sínar gegnum útvarp og
grammófón, en fá nú að sjá hér í svipsýn dá-
lítið sýnishorn af vinnubrögðum J>eirra.
Fyrir stafni sýningarskálans er mynd af því,
sem forstjórar sýningarinnar hafa kallað hinn
mikla draum íslenzkra hljómlistarmanna:
hljómsveit. Um }>etta farast Jóni Leifs, tón-
skáldi, orð á J>essa leið: „Höfuðverkefni sýn-
ingarinnar er að minna á gildi hljómsveita
fyrir alla J>róun tónmennta. An liljómsveitar
fær engin tónlist }>róazt. — Við aðalvegg skál-
ans er }>ögul eftirmyncl hljómsveitar, — óska-
Maður að spila á islenzka fiðlu.
draumur allra tónlistarvina í landinu. Sýnd
er miðlungshljómsveit eða sá flokkur hljóð-
færa, sem flutt getur hljómkviður Beethov-
ens, þær er mannfærri eru — án þess að
skerða tilætlun tónskáldsins." — — —
„Hljómsveit á íslandi má ekki standa að baki
nokkurri annarri hljómsveit erlendis að grcfí-
um, — J>arf eiginlega að vera betri en nokkur
önnur hfjómsveit: smáþjóðirnar þurfa að
skara fram úr stórþjóðunum, ef þeim á að
takast að vekja eftirtekt. Hins vegar getum
vér látið oss nægja 50 manna hljómsveit til
að byrja með og hún getur skólazt með }>ví að
flytja miirg sígilcl verk í fullkomnasta bun-
ingi áður en fleiri mönnum yrði bætt við.
Þetta eru óbreytt orð Jóns Leifs á fylg1'
kveri tónlistarsýningarinnar. Hann var einn
lielzti hvatamaður hennar og formaður sý'1'
ingarnefndar. Orð hans lýsa þeim stórhug lS'
lenzkra tónlistarmanna og þeim gífurlegu
átökum, er J>eir hyggjast gera i framtíðinn'-
Markmið er sett með þeim myndarskap °S
trii á málefnið, sem sjaldgæft má kalla °S
hlýtur að hressa og styrkja hvern J>ann, seiu
hangsar liálfvolgur í starfi sínu. Margt ein
stakt var gott á tónlistarsýningunni, vel °S
smekklega fyrir komið, sem ekki mun sízt að
}>akka framkvæmdastjóranum Jörundi Pá|s
syni. En }>etta átti sér J>ó vitanlega sin
þröngu takmörk. Það sem var langtum eftn
tektarverðast var andinn, sem yfir öllu livíldÞ
logandi áhugi og skilyrðislaus ást á viðfangs
efninu og efasemdalaus trú á gildi þess fyrn
allt mannkyn. „ísland er langt á eftir öðrum
í tónlistinni, eins og mörgu öðru,“ sagði euiu
ræðumaður sýningarinnar, og mun Þa
liverju orði sannara. En ef }>essi fanatíska ti u
og vissa um menningarhlutverk hljómlistar
innar, einnig hér á landi, megnar ekki a<
}>oka henni drjúgan spöl fram á við, þá C1
annað en eg ætla. Þær þúsundir manna, sem
sótt hafa tónlistarsýninguna, eru margar °S
það má inikið vera, ef þeir eru ekki ófáir, sern
24