Samvinnan - 01.12.1947, Page 15

miklar' lagasetningar um náttúrufrið-
un. En vert er þó að geta þess, að þótt
skemmd séu náttúruverðmæti, stafar
slíkt sem betur fer hvergi nærri ætíð
af skemmdarfýsn, jafnvel sjaldnast af
þeirri ástæðu, heldur er orsökin hugs-
unarleysi og misskilið mat á fegurð og
fjölbreytni náttúrunnar og meðferð
hennar. Eg efast t. d. ekki um, að
margan', sem kæmi að Þrasakletti, er
rósin er þar í ful'lum blóma, mundi
fýsk að skreyta sjálfan sig með blóm-
uin hennar, og því í fullkomnu hugs-
unarleysi brjóta af blóm og greinar í
þt í skyni, án þess að nokkur skemmd-
arliöngun væri þar að verk-i. En slíkt
gæti orðið örlagaríkt fyrir rósina sjálfa.
Líkt er því farið, að marga fýsir að
taka rótarsprota fagurra plantna og
flytja heim í garða sína, þótt óvíst sé
um árangur. Sá ræktunaráhugi hefur
orðið einni rós á landinu að bana, og
spillt annarri stórum. Af þessum sök-
uni, sem nú er tjáð, er það knýjandi
nauðsyn, að Itafizt verði lianda af lög-
gjafarvaldinu um almenna náttúru-
friðun, og það heldur fyrr en seinna.
Útþensla bæjanna, aukin ræktun og
ferðalög til staða, sem áður voru fjarri
alfaraleið, eykur hættuna á eyðingu
náttúruverðmæta með hverju árinu
sem líður. Þótt ákjósanlegast væri, að
friðlýsing þeirra staða kæmi innan frá
úr hjörtum og hugskoti hvers einstak-
lings, þá er of langt eftir því að bíða.
En þótt sti lagasetning, sem nauðsyn-
leg er, kæmi, er engu að síður full
ástæða til fyrir skólana, æskulýðsfélög-
in, og livern einstakling, að ala upp
í brjósti sér friðunarlög, sem þeim
kæmi aldrei til liugar að brjóta. Rósin
í Þrasakletti, og ótalmargir staðir og
plöntur bíða eftir vernd.
Að Bergþórshvoli
Þeir munu ekki vera margir íslend-
ingar, sem komnir eru á legg og læsir
orðnir, er ekki þekkja nafnið Berg-
þórshvoll. Þótt lestri fornrita vorra
hafi að líkindum hnignað á síðari ár-
um, er máttur Njálu svo mikill, að
nöfnin Bergþórshvoll og Hlíðarendi
láta kunnuglega í eyrum hvers íslend-
ings. Við þá staði eru tengdir miklir
atburðir og minnisstæðir. En það er
ekki einungis á íslandi, sem nöfn þessi
eru kunn. Vafasamt mun, hvort nokk-
ur íslenzk bæjanöfn, a. m. k. Hlíðar-
endi, eru kunnari meðal erlendra
þjóða. Svo víða hefur Njála borizt eða
skáldrit ort út af atburðum hennar og
örlögum söguhetjanna. Einkum hefur
Gunnar á Hlíðarenda orðið róman-
tísk hetja í sögum og söngvum; ber þar
bæði til glæsibragur sá, er höfundur
Njálu gæðir hann, en ef til vill mest
afdrif hans, er hann sneri aftur -til
Hlíðarinnar fögru, til Jæss að deyja.
Um spekinginn Njál, kvenskörunginn
Bergþóru og syni þeirra hefur verið
liljóðara, a. m. k. utan Islands. En
lengi mun þó Njálsbrennu minnzt
verða á landi hér og dauða Bergþóru
og Njáls og sona þeirra. En mjög koma
Hlíðarendi og Bergþórshvoll misjafnt
við sögu íslands. Svo má heita, að
Bergþórshvoll hVerfi ur sögunni, þeg-
ar eftir að kulnaðar eru glæður Njáls-
brennu. Saga íslendinga er frá önd-
\ erðu að mestu leyti persónusaga, þ. e.
saga þeirra manna, er með völd hafa
farið eða á einhvern hátt borið af al-
menningi til góðs eða ills. Spakmælið
„þess verður getið, sem gert er“, hefur
sannazt þar furðu áþreifanlega. Um
líf og baráttu I jöldans vitum vér furðu-
lega lítið. Má það gott heita, ef nöfnin
ein liafa geymzt í ættartölu eða ein-
hverju þvílíku. En þetta viðhorf sög-
unnar speglast furðuvel í örlögum
hinna tveggja staða, sem eru brenni-
deplarnir í viðburðum eins hins fræg-
asta rits, sem skráð hefur verið á ís-
lenzku. Hlíðarenda ber hátt yfir land-
ið í glæsibrekkum Fljótshlíðar nærri
alfaravegi. Þangað sést vítt að, og þar
um hafa leiðir margra legið öld eftir
öld. Saga staðarins er í samræmi við
legu hans. Þar sátu löngum valdamenn
og auðugir héraðshöfðingjar, er mjög
koma við sögur á öllum öldum, og þar
hafa alizt upp höfuðskáld. En loksins
svarf Þverá svo að landinu, að höfuð-
bólið breyttist í venjulegt bóndabýli,
en legu þess fékk hún eigi breytt. En
á sama tíma og ljómi auðs og valda
lék um Hlíðarenda uppi í hlíðinni.
hvarf Bergþórshvoll sýnum fjöldans,
þar sem hann kúrði niðri á lágsléttu
Landeyjanna. Eg geri ráð fyrir, að
þeir séu ekki ýkjamargir, þótt kunn-
ugir séu alfaraleiðum um Suðurland,
sem gert hafa sér þess fulla grein, hvar
Bergþórshvoll væri, nema einhvers
staðar niðri á láglendinu, suður undir
sjó. Vafalaust á hann þó sína sögu, eins
og aðrir staðir, þótt hvergi sé hún
skráð. Vart getur ólíkari menn en þá
Gunnar og’ Njál sögunnar. Bardaga:
manninn, búinn hinu glæsilegasta lík-
amsatgervi, en gáfumann lítinn, og
spekinginn, kyrrláta og djúpúðga, er
rýndi örlög manna, en sennilega frem-
ur ósjálegan að ytri sýn. Og má það
ekki kallast einkennileg tilviljun, að
setur þeirra skuli að nokkru spegla
þessi megineinkenni söguhetjanna.
Hin glæsilega hetja býr við þjóðbraut,
þar sem hátt ber yfir, en spekingurinn
býr fjarri alfaraleið, og setur hans vek-
ur ekki athygli nema í næsta nágrenni.
Ef Njála væri skáldsaga frá rótum,
væri næsta eðlilegt að höfundurinn
hefði látið einkenni söguhetja sinna
koma fram í bústaðavali þeirra. Það
væri einungis í samræmi við aðra þætti
sögunnar og hnitmiðun þeirra.
En hverfum nú að Bergþórshvoli
nútímans. Bergþórshvoll er í Vestur-
Landeyjum. Stendur bærinn á vestur-
ljakka Affallsins, sem sýnilega hefur
brotið land jarðarinnar allverulega, og
skammt má kallast suður að sjó. Land-
eyjarnar eru sem kunnugt er geysivíð-
lend slétta, sem að mestu er mynduð
af framburði Markarfljóts, og greinast
kvíslar þess um hana. Af ofan skilur
Þverá Landeyjarnar frá uppsveitun-
um. Fátt hæða eða kennileita er á
sléttu þessari, sem einungis er fáa
metra yfir sjávarmáli. Einstaka lágir
hólar rísa þó upp af henni, og stendur
Bergþórshvoll á einum þeirra. Eg ef-
ast ekki um, að margir ímyndi sér, að
Bergþórshvol beri hátt yfir sléttuna,
og hvollinn, sem bærinn dregur nafn
af, sé umfangsmikill, Mun frásögnin
af Njálsbrennu eiga þar drýgstan [)áti-
inn, þar sem segir af atför Flosa, og
gefið er í skyn ,að þeir hafi komizt
ósénir heim undir bæinn, og leynzt í
dalverpi í hvolnum 100 manns með
200 liesta. Mér hafði sjálfum ætíð farið
svo áður. En ekkert er fjær sanni. Bær-
inn stendur á lágum hólrana, sem
liggur frá austri til vesturs. Er bærinn
á vesturhluta ranans, sem lægra ber,
en austan við hann rísa tveir hólkollar
og dæld grunn í milli þeirra. Er hún
hinn eini dalur í hvolnum, sem til er.
Hólkollarnir eru einungis 6—8 m
hærri en mýrarnar umhverfis þá. En
þótt hæðin sé ekki meiri, er sarnt ó-
hugsandi eins og staðhættir eru nú, að
fjölmenni lxefði komizt þar lxeim und-
(Framhald á bls. 26).
15