Samvinnan - 01.12.1947, Qupperneq 28

A FORNUM YEGI
HVAÍ) er kaupfélag?
Meinleysisleg spurning þctta, og máske
finnst cinhverjum slík spurning ástæðulaus. Það
mun þó ekki vera. Sannleikurinn er sá, að ef lagt
væri fyrir hvern einasta atkvæðisbæran mann í
heilum bæ eða þorpi á landi voru þetta verk-
efni, að skilgreina, hvað kaupfélag er, þá yrði
úrlausn slíks verkefnis mjög bágborin í mörgum
tilfellum. Hversu margir þeir yrðu, sem ekki
gætu lýst grundvallaratriðum samvinnufélags-
skaparins, skal eg ekki fullyrða um — en liitt er
víst, að þeir yrðu allt of margir, miklu fieiri en
margir samvinnumenn munu gera sér í hugar-
lund. Ef sams konar vérkefni yrði lagt fyrir í
lieilli sveit, yrði útkoman sennilega skárri, a. m.
k. í mörgum sveitum, vegna þess, að samvinnu-
félagsskapur um verzlun liefur fram til þessa
náð meiri útbreiðslu í sveitum en við sjávarsíð-
una víðast hvar. Samt myndu þeir verða margir,
scm alls ekki er ijóst, hvað kaupfélag er.
VU) erum flest þannig gerð, að við viljum láta
scm minnst bera á fáfræði okkar, um livaða
málefni sem er að ræða. Þetta á einnig við um
niálefni samvinnufélagsskaparins. Þrátt fyrir
það fá þeir, sem við samvinnu félög starfa, oft að
heyra spurningar sem þessar: Hvað græði eg á
því að vera í kaupfélaginu? Fær maður einhverj-
ar prósentur af því, sem maður kaupir? Er nokk-
uð betra að verzla í kaupfélaginu en annars stað-
ar? o. s. frv. o. s. frv. Siíkar spurningar benda ó-
tvírætt til þess, að spyrjenclurnir hafi mjög tak-
markaða þekkingu á því, hvað kaupfélag er. Að
sjálfsögðu ber hverjum þeim samvinnumanni,
setn slík spurning er lögð fýrir, að útskýra fyrir
þeim, sem spyr, grundvallaratriði samvinnufé-
lagsskajiar. En það er um þetta eins og margt
annað, að langur vegur er frá því, að allir þeir,
scm ekki vita, spyrji. Og það cr rétt að hafa það
í hyggju, að margir þeirra, sem eru lítt fróðir
um grundvallaratriði samvinnufélagsskapar, geta
bæði verið greindir og staðið mörgum samvinnu-
mönnum framar um þekkingu á öðruin sviðum.
ÞAÐ er okkuð algengt, að heyra menn halda
því frain, að það sé ekkert betra að verzla í
kaupfélaginu en hjá l'étri kaupmanni eða Páli
kaupmanni. Samvinnumenn munu almennt
halda því fram ,að ekki sé of djúpt í árinni tekið,
þótt sagt sé, að þessi skoðun sé röng, hvað við
keinur ölluin starfandi kaupfélögum landsins og
pöntunarfélögum. Skýrslum hefur verið safnað
og er safnað, sem sýna það svart á hvítu, að
kaupfélögin selja ódýrar cn kaupmenn, auk þess
sem þau leggja meiri áherzlu á að hafa góðar
vörur á boðstólum. Auðvitað getur alltaf komið
fyrir, að kaupmenn selji einstaka vörutegund
ódýrar en kaupfélagið á staðnum, en slíkt er
eðlilegt að geti hent á verðbreytingatímum. En
auk þess sem kaupfélögin selja vörurnar ódýrar
en einkavcrzlanir, úthluta þau alla jafna arði til
félagsmai.ina sinna, sem er greiddur til þeirra eða
lagður í séreignarsjóði þeirra.
SVO er loks atriði, sem aldrei verður nógsam-
lega undirstrikað. Það er ekki Iiægt fyrir
einkaverzlanir að vera samkeppnisfærar við vel
rekið kaupfélag. Liggja til þess þær ástæður, að
kaupfélag er eign viðskiptamanna sinna, hefur
hagsmuni þeirra fyrir augum og skilar þeim í
viðskiptaarði þeim hagnaði, sem af verzluninni
verður. Einkaverzlun er hins vegar því aðeins
rekin tii lengdar, að hún skili arði til eiganda
síns eða fárra eigenda, ef um hlutafélag er að
ræða. í öðru lagi hafa kaupfélögin betri aðstöðu
til góðra innkaupa í gegnum heildverzlun sína.
Samband íslenzkra samvinnufélaga. Af þessu
leiðir, að hver sá maður, sem ekki er félagsmaður
í kaupfélagi og hefur þar viðskipti sín, gerir sér
leik að því að greiða meira fyrir lífsnauðsynjar
sínar en hann þarf. Ef þannig væri, sem ekki
mun eiga sér stað, að hagkvæmara væri að hafa
viðskipti sín við einkaverzlanir en kaupfélagið á
staðnum, gæti það ekki legið í öðru en að kaup-
félagið væri illa rekið, verzlunarkostnaður þess
væri of mikill eða innkaupin ekki heppileg, sem
varla er þó hugsanlegt, þar sem kaupfélögin hafa
aðalviðskipti sín við SÍS. í slíkum tilfellum væri
það að sjálfsögðu ekki leiðin til úrbóta að standa
utan við kaupfélagsskapinn og skipta ekki við
kaupfélagið, lieldur þvert á móti að vera í því
og ganga að því með oddi og egg, með áhrifum
sínum innan félagsskaparins, að kippa því í lag,
sem miður færi. Þá væri það ekki rétt að inni-
loka óánægju sína ,heldur bæri mönnum að tala
um það við félaga sína, hvað athugavert sé við
rekstur félagsins. Sé skoðunin á rökum reist, mun
meiri hluti félagsmannanna fallast á liana, og
þá væri um leið hægt, í krafti lýðræðisins innan
félagsins, að gera til úrbóta það, sem með þarf.
Þetta er ölluin góðum samvinnumönnum ljóst,
en því miður virðist svo ekki vera um þá flesta,
sem standa utan samvinnusamtakanna.
EGAR athugaðar eru þær staðreyndir, sem
hér liafa verið sagðar, hjýtur það að verða
ljóst, að það er knýjandi þörf fyrir meiri og al-
þýðlegri fræðslu um samvinnumál en hingað til
hefur verið í té látin. Þótt þessu sé haldið fram,
skal á engan hátt gert lítið úr því, sem ýmsir
forustumenn samvinnusamtakanna hafa leitazt
við að gera í þessu efni. Með blaðaskrifum og
fyrirlestrahaldi hefur á ýmsum tímum verið unn-
ið allvel að þessum málum. En það er ekki nóg.
Það þarf að gera meira.
Að sjálfsögðu ætti svo að vera, að fræðsla um
undirstöðuatriði samvinnufélaga væri veitt í
hverjum barna- og unglingaskóla. En á meðan
þeirri skipan verður ekki á komið, þurfa aðrir
aðilar að leggja meiri áherzlu á hlutlausa fræðslu
um samvinnufélagsskapinn en nú er gert. Vænti
eg, að forstöðumenn Fræðslu- og félagsmáladcild-
ar Sambands ísl. samvinnufélaga taki það ekki
illa upp, þótt því sé haldið fram, að enn sé eigi
nægilega unnið að útbreiðslustarfinu. Þekking á
grundvallaratriðum samvinnusamtakanna þarf
að komast inn í vitund hvers einasta þjóðfélags-
borgara í landinu. Friðjón Stefánsson.
JÓLASIÐIR

í Ukrainu ganga börnin syngjandi luis úr húsi
og syngja jólasálma. Sjá frásögn um jólasiði og
jólahald i ýmsum löndum á bls. 16 og 17.
Ljósmyndir í nóvemberliefti
í síðasta hefti féll niður að geta um höfunda
ljósmyndanna. Forsíðumyndin var eftir Guðna
Þórðarson. Myndir frá Sámsstöðum og Þórólfs-
felli eftir Þorstein Jósefsson. Myndir frá síldveið-
unum eftir Guðna Þórðarson. Aðrar myndir
lánaðar af Norðra o. fl.
28