Samvinnan - 01.12.1948, Qupperneq 2

Kaupmenn tefla fram uppvakningi
UPP úr aldamótunum síðustu var afstaða ríkis-
valdsins til samvinnuhreyfingarinnar ofar-
lega á baugi víða um lönd. Vestrænar þjóðir
voru um þær mundir að setja samvinnulöggjöf
sína, skipa hinni nýju samvinnuhreyfingu rúm
í þjóðfélaginu og tryggja réttindi þessara þýð-
ingarmiklu samtaka þegnanna um eigin velferð-
armál. Eigi urðu allir á eitt sáttir um lagasetn-
ingu þessa. Andstæðingar samvinnufélagsskapar-
ins — einkum kaupmenn — vildu ógjarnan að
ríkisvaldið tryggði starfsaðstöðu þessa nýja keppi-
nautar og reyndu víðast hvar að bregða fæti
fyrir hin lýðræðislegustu ákvæði laganna, svo
sem þau, að þegnarnir mættu frjálsir starfrækja
eigin verzlunarbúðir án þess að sú starfsemi væri
skattlögð á ósanngjarnan hátt af ríkisvaldinu.
Um skattamálin urðu þá þegar hörð átök. And-
stæðingar samvinnumanna vildu skilgreina arð-
greiðslur kaupfélaganna til félagsmanna sinna
sem verzlunargróða og skattleggja hann sam-
kvæmt því. Samvinnumenn bentu á, að arður
sá, er kaupfélag endurgreiðir félagsmönnum sín-
um væri ekki verzlunargróði, heldur endur-
gieiösla til félagsmanna á fé, er þeir hefðu lagt
inn til greiðslu fyrir vörur, er þeir hefðu keypt,
en af fé þvx hefðu þeir sem einstaklingar greitt
skatt. Þessi rök eru svo augljós, og tvöfaldi skatt-
urinn svo gífurlegt félagslegt óréttlæti, að þessi
tilraun til þess að hefta vöxt samvinnufélaganna
beið ósigur hvarvetna um hinn menntaða lieim,
enda þótt samvinnuhreyfingin væri þá svo ung,
að hún ætti mjög fáa fylgjendur á lögþingum.
Hvarvetna í Evrópu voru réttindi manna til
samvinnuverzlunar viðurkennd og félögunum
forðað frá tvöfalda skattinum. Átökin um þetta
mál á fyrstu árum aldarinnar náðu alla leið
hingað út til íslands. Einnig hér var reynt að
koma tvöföldum skatti á samvinnumenn, en sú
tilraun mistókst. íslenzka samvinnulöggjöfin var
sniðin eftir samvinnulögum evrópskra menning-
arþjóða. Samvinnumenn og andstæðingar þeirra
rökræddu þessi mál, og lauk þeim skiptum með
fullum sigri samvinnumanna. Tvöfaldi skattur-
inn var kveðinn niður, og ýmsir hinna eldri
manna munu hafa vænzt þess, að sá draugur
mundi ekki rísa upp aftur.
EN' reynslan hefur orðið nokkuð önnur. Þótt
málsvarar tvöfalda skattsins hafi verið kveðn-
ir l kútinn í rökræðum oft og mörgum sinnum,
halda þeir áfram að tefla fram uppvakningnum
með nokkurra ára millibili. Væntanlega álíta
þeir, að jafnan sé nokkur hópur manna í land-
inu, sem ekki hafi áttað sig á eðli málsins og því
reynandi að vinna fylgi þeirra. | þeim-flokki er
æska landsins, sem ekki þekkir fyrri baráttu og
þau rök, sem þar urðu sigursæl. Þannig er nú
nýlega hafin hatröm barátta í málgögnum kaup-
nianna fyrir því, að koma tvöföldum skatti á
samvinnumenn. Morgunblaðið hefur þar haft
forustuna. Það liefur birt hverja greinina á fætur
annarri um „skattfríðindi" kaupfélaganna og
talnaþulur miklar til þess að sanna mál sitt. í
þessum skrifum er það lagt til grundvallar, að
fé það, sem um hver áramót stendur inni hjá
kaupfélögunum og ætlað er til arðgreiðslu til
félagsmannanna, sé verzlunargróði, sem beri að
skattleggja. Með því að taka ekkcrt tillit til þess,
að þetta fé er eign félagsmanna en ekki félags —
enua greiða þeir skatta af þvi —, hetur Mbl.
þótzt sanna það, að félögin nytu mikilla og ó-
eðlilegra skattfríðinda. Hefur blaðið síðan lagt
út af þessu, eins og það væri fullsannað mál.
Önnur blöð liafa tekið þessa fullyrðingu upp.
Jafnvel forustumenn stærsta stjórnmálaflokks
landsins hafa haft við orð, að ákvæði samvinnu-
laganna bæri að endurskoða í samræmi við þess-
ar „sannanir".
SAMVINNUMENN mega gjörla sjá það af
þessurn tilbúnaði, að vænta megi átaka um
tvöfalda skattinn innan tíðar og að andstæðingar
samvinnustcfnunnar hyggjast nú, á fyrstu árum
lýðveldisins, að skerða með lagaboði félagsfrelsi
landsmanna og rétl þeirra til samtaka. Tvöfaldi
skatturinn er slfk skerðing. Hann er bein hindr-
un þess, að þegnarnir getið notið ávaxta þess,
að taka höndum saman um verzlunina. Það er
mikils um vert, að samvinnumenn treysti sam-
lieldni sína og snúist hart til varnar gegn þessaii
herferð, svo að hvcrjum þeim stjórnmálaflokki,
sem hyggst að beita sér fyrir slíku atferli, þyki
lítt fýsilegt að gera alvöru úr því í lýðfrjálsu
landi. Það er mála sannast, að samvinnumenn
hafa á síðari árum ekki verið svo árvakrir sem
skyldi um skattamál sín, og þess vegna hefur
löggjöf síðustu ára nokkuð dregið úr þeim sjálf-
sögðu réttindum, sem kaupfélögunum voru
tryggð í fyrstu samvinnulögunum. En takist að
vega í þann knérunn enn á ný, er fullvíst, að það
mun hafa hin óheillavænlegustu áhrif fyrir fram-
tíð samvinnufélagsskaparins og efnahagsbaráttu
almennings.
ISUMUM öðrum löndum hcfur baráttan fyrir
tvöfalda skattinum verið cndurvakin annað
slagið af málsvörum kaupmanna. Nefnd, sem
starfaði að endurskoðun á skattalögum Noregs
fyrir stríðið, varð t. d. að taka þetta mál til at-
hugunar fyrir háværar kröfur frá kaupmönnum.
En nefndin komst að sjálfsögðu að þeirri niður-
stöðu, að kröfurnar væru óréttmætar. Nefndin
segir segir svo í áliti sínu:
Nefndin telur, að viðskiptum milli kaupfé-
lags og félagsmanns sé ekki að fullu lokið
fyrr en kaupfélagið hefur ákveðið, hvern arð
(endurgreiðslu) er hægt að greiða á öll vöru-
kaup félagsmannsins og hefur greitt honum
þennan arð sem endurgreiðslu á vörukaup
hans. Með öðrum orðum: Hinn svokallaði
gróði á verzluninni við félagsmenn er í raun-
inni ekki gróði, heldur árangur bókhalds-
reglna, sem til þess eru gerðar, að sýna, hvern
lilut af söluverði varanna sé hægt að endur-
greiða félagsmanninum.
Réttmæti samvinnuverzlunarinnar er rökstutt
ýtarlega í nefndarálitinu og bent á, að félögin
greiði skatt af viðskiptum við utanfélagsmcnn,
sem ekki njóta arðgreiðslu, og hún hafnaði al-
gjörlega kröfunni um tvöfalda skattinn á kaup-
félagsmeðlimi. Þessi niðurstaða er eðlileg í hverju
lýðfrjálsu menningarþjóðfélagi. Það mundi þykja
nýstárleg opinberun um félagsþroskann í hinu
nýja, íslenzka lýðveldi, ef sú fregn bærist út um
heiminn, að gróðabrallsmönnum hcfði tekizt að
hefta félagsfrelsið hér með lagaboði. Vonandi
reynist samvinnuhreyfingin svo sterk, og lands-
mcnn svo þroskaðir, að þessi tilraun gefi ekki
betri raun en allar hinar. Þannig mun þjóðinni
bezt farnast.
í STUTTU MÁLI
Sa tnvin n ufrœðsla.
í síðasta hefti sænska samvinnutímaritsins
Vi, sem hingað hefur borizt, er m. a. greint
frá því, að námsflokkastarfsemi samvinnu-
hreyfingarinnar sé nú í örum vexti: Frá ára-
mótum til 31. okt. s. 1. bættust 483 náins-
flokkar við. Blaðið bendir á, að þessi aukn-
ing beri vott um vaxandi áhuga almennings
fyrir ökónómískum og félagslegum viðfangs-
efnum, því að flestir námsflokkanna hafa
valið sér slíkar námsgreinar. Námsflokka-
starfsemi sænsku samvinnufélaganna er mjög
merkileg. Hún grundvallast að verulegu levti
á Jxví, að félögin hafa kappkostað að mennta
félagsleiðtoga á hverju félagssvæði, sem
stjórna flokkunum. í Þessu efni er sorgleg
eyða í samvinnufræðslu okkar íslendinga.
Fjölgun samvinnubúða.
Nýtt hefti af Cooperative Review greinir
frá því, að síðan rússneska stjórnin upphóf
bannið á starfsemi kaupfélaganna í bæjum
og borgum landsins, á s. 1. ári, hafi samvjnnu-
búðum í landinu fjölgað mjög, t. d. hafi
kaupfélagið í Moskvu nýlega opnað stóra og
veglega nýlenduvörudeild.
SAMVINNAN
Útgefandi:
Samband íslenzkra
samvinn u félaga
Ritstjóri:
Haukur Snorrason
Afgreiðsla:
Hafnarstræti 87,
Akureyri. Sími 166
Prentverk
Odds Björnssonar
Kemur út einu
sinni í mánuði
Argangurinn kostar
kr. 15.00
43. árg. 12. hefti
Des.
1948
2