Samvinnan - 01.12.1948, Blaðsíða 15

TTVORT SEM svarið við þeirri spurningu
er jákvætt eða neikvætt, er það stað-
reynd, að mjög margt fólk og allmargir
hljómsveitarstjórar vilja að hægt sé að sjá
jafnt sem heyra. Til eru að sjálfsögðu
nokkrar fíngérðar sálir, sem fara á hljóm-
leika og hlýða á tónana án þess að líta
nokkru sinni á hljómsveitarstjórann eða
hljóðfæraleikarana. Þeir munu auk heldur
vera til, sem af ásettu ráði og af miklu vilja-
þreki sitja hljómleika út með lokuð augun
(án þess að sofna), til þess að þeii geti gefið
sig óskipta að tjáningu tónverksins. Og
til eru þeir nemendur og hljómlistarmenn,
sem aldrei líta af nótnabókinni í kjöltu sinni
á meðan eyrað fylgist með flutningi verks-
ins- En þetta eru allt undantekningar og
þær eru ekki ýkjamargar. Flestir — og lát-
um oss játa það hreinskilnislega — hafa
augun opin og einbeina þeim að hljómsveit-
inni, einleikaranum eða hljómsveitarstjóran-
um nær allan tímann.
Það er staðreynd, að það er hreint ekki
nauðsynlegt að sjá liljómsveitarstjórann eða
hljómsveitina til þess að njóta góðrar tón-
Iistar. Symfóníumúsík er áheyrnarlist. Boð-
skapur hennar til eyrans er eina ástæðan til
þess að hún er yfirleitt til. Hversu mjög sem
hljómsveitarstjórinn fettir sig og brettir,
hversu angurværir á svip, sem strengjaleik-
ararnir kunna að vera, er þeir leika himn-
eska melódíu, þá verður ekki fram hjá því
komizt ,að fegurð lagsins verður að komast
til áheyrandans í gegnum eyrað.
TT'IGI AÐ síður finnst mörgum, að augað
verði að hvíla á einhverju meðan eyrað
fæst við hið mikilvæga hlutskipti að skynja
og meta tónverkið. Og að sjálfsögðu skyldu
allir þeir, sem þess eiga kost, sjá, jafnt sem
heyra, ef þeim finnst þeir njóta tónlistar-
innar betur með þeim hætti. Aðgætandi er
og, að miklir hljómsveitarstjórar, eins og
Toscanini, örva hljóðfæraleikara sína með
eldmóði sínum og persónuieika, og tekst
þannig að hleypa nýju lífi í flutning tón-
verksins. Á sama hátt getur það e. t .v. haft
örvandi áhrif á áheyrandann, að sjá mikil-
hæfan hljómsveitarstjóra að verki- En þegar
áheyrandinn hefur vanið sig á, að njóta tón-
listarinnar með milligöngu eyrans aðeins,
verður spurningin um það, hvort hann skuli
sjá jafnt sem heyra, næsta akademísk og
óraunhæf. Stundum kemur það fyrir, að
hljómsveitarstjórar láta til sín hevra, og
segja, að menntaðir áheyrendur eyði ekki
tíma sinum í það að horfa á manninn með
sprotann, en þrátt fyrir svona ummæli, gerir
enginn hljómsveitarstjóri neitt til þess að
koma þeirri venju á. Það er sagt að Leopold
Stokowsky hafi eitt sinn ráðgert að fela sig
og Fíladelfíu-hljómsveitina frægu, á bak við
tjald, sem átti gjörsamlega að byrgja útsýn
áheyrendanna, en ekki áheyrn. Þetta er að-
eins sögusögn. En það eina, sem gert var, var
það, að láta hljómsveitina sitja á dimmu
sviði, þar sem ekkert ljós var leyft nema
smátýra við nótnaborð hljóðfæraleikaranna
meðan heljarstórt kastljós uppljómaði Sto-
kowsky. En þessi tilraun gafst þannig, að
menn voru á einu máli um að hún mundi
eyðileggja sjón hljóðfæraleikaranna og því
var brátt hætt við hana.
Arturo Toscanini og aðrir hljómsveitar-
stjórar við Wagnerhátíðahöldin í Bayreuth,
þar sem Wagner lét byggja fyrirmyndarleik-
hús sitt og hljómleikasal, unnu starf sitt á
lækkuðu sviði, svo að þeir sáust ekki frá
áhorfendasætunum, en þarna voru fluttar
óperur á leiksviði, með söngvurum í skraut-
búningum, og var það nægilegt verkefni fyr-
ir augað. Toscanini hefur sagt, að þar hafi
hann verið hamingjusamastur í starfi sínu
vegna þess að þar hafi hann getað unnið
verk sitt óséður og án þess að þurfa að vera
í viðhafnarklæðnaði.
En hversu oft, sem hljómsveitarstjórinn
kann að mótmæla, er það fullvíst, að hann
er sér þess vel meðvitandi, að augu, ekki
síður en eyru áheyrendanna, fylgjast með
frammistöðu hans. Flestir hljómsveitarstjór-
ar eru nostursamir við klæðnað sinn og
snyrtingu alla. Sumir láta jafnvel liða hár
sitt, ef skallinn hefur ekki tekið af þeim
ómakið. Þeir nota þó ekki andlitsfarða, en
flestir hafa eytt löngum tíma í það einhvern
tíman á ævinni, að æfa sig fyrir framan
stóran spegil. Margir hafa, fyrir tilviljun eða
af ásettu ráði, lagt sé til sérkennilega fram-
komu og „takta“, sem eru talið séreinkenna
persónu þeirra jafnt sem túlkun sú á tón-
verkinu, sem þeim tekst að herja út úr
hljómsveitinni-
TOSCANINI lýtur höfði í auðmýkt þegar
hann gengur fram á sviðið, og heldur
Um jólin hlýða flestir landsmenn á
mikið af góðri músik í útvarpstækj-
um sínum. Margnur óskar þcss þá,
að hann sæti í konsertsal og sæi
hljómsveit og hljómsveitarstjóra
fyrir sér. En mundi maður njóta
hljómlistarinnar betur þá? Um það
er rætt í þessari skemmtilegu grein.
um sverari enda sprotans með hægri hendi,
en hvílir mjórri endann léttilega á öxl sér,
eins og byssa væri. Stokowsky stígur inn á
sviðið, léttfættur á tánum, skundar greitt og
tígulega eins og íþróttamaður, hoppar létti-
lega upp á pallinn, snýr sér samstundis að
hljómsveitinni og skipar henni til athygli,
allt í einni samfelldri hreyfingu. Serge
Koussevitzky gengur hægt og tígulega inn á
sviðið, eins og hann færi fyrir hátiðlegri
skrúðgöngu. Bruno Walter stígur fram með
góðlátlegum virðuleik eins og hæfir evrópsk-
um gentlemanni, sem enn hefur ekki of há-
an blóðþrýsting.
Þetta er atvik, sem raunar er gaman að
sjá. Toscanini veifar sprota sínum með
löngum, fjaðurmögnuðum hreyfingum.
Stundum færir hann handleggina með eins
og hann ætlaði að taka utan um einhvern.
Ellegar hann slær taktinn með hægri hend-
inni á meðan sú vinstri stýrir blæbrigðum,
hljómmagni og tónblæ, með fíngerðum
bendingum. Stokowsky notar ekki sprota,
en lætur hendur sínar um hina ytri stjórn
með ákveðnum, hnitmiðuðum hreyfingum,
sem eru raunar mjög virðulegar og fágaðar.
Koussevitzky notar stuttan sprota og stórar
sveiflur. Annað veifið hvílir hann báða
handleggi og virðist grafkyrr, en það er að-
eins logn á undan stormhviðu. Stundum
(Framhald á bls. 31.)
WALTER — Mildara, mildara, þið þarna við básúnurnar!
15