Samvinnan - 01.12.1948, Qupperneq 12

Skyrgerðarkonan - hinn íslenzki Pasteur - hjargvættur þjóðarinnar
Önnur grein dr. med. Skúla Guðjónssonar prófessors um
Manneldið og menning þ]óðarinnar
„Sé eg eftir sauðunum,
sem að koma af fjöllunum
og étnir eru i útlönclum.“
EINFALDUR raunablær þessarar
alþýðuvísu lýsir betur en mörg orð
þörngum matarkosti og naumum vist-
um íslenzku þjóðarinnar.
Sauðakjötið var flutt út, og keypt
fyrir það myglað og maðkað korn úr
hendi okrarans. Öldum saman hafði
þjóðin soltið, fólkið féll úr liungri ár-
lega í sjálfu matarforðabúrinu Islandi.
Þjóðin var reisa eins og útigangshross
í vorharðindum, og „þrautir hennar í
þúsund ár, þekkir guð einn og talið
getur.“
Fram um miðaldir íslands fór fæðið
sífellt versnandi. Innflutningur á mat-
vælum, þ. e. a. s. korni, var oft tregur
og vörur skemmdar. Það fór að flytj-
ast sykur og brennivín, krydd og
hveitibrauð.
Landbúnaður og allt var í niður-
níðslu.
Vítamínskortur hefur vafalaust ver-
ið algengur. Að minnsta kosti var
skyrbjúgur og horlopi alþekktir kvill-
ar, og beinkröm tíð. Gerði þetta helzt
vart við sig á vorin, áður en nýmetið
kom.
Sulturinn var svo algengur að hug-
arórar hins hungraða manns kom alls
staðar fram í ævintýraskáldskap og
þjóðtrú. „Klára feiti og mergur með“
— var heitasta óskin.
Þannig breyttist og versnaði mann-
eldið, auk þess sem skortur var tíður.
Þó býst eg við að hlutföllin milli
næringarefnanna hafi haldizt nokkurn
veginn óbreytt. Kornrækt lagðist að
vísu alveg niður, hvalrekar urðu sjald-
gæfari, en mjög hefur munað um þá
áður. Selveiði minnkaði, og hin forna
garðrækt hvarf hér um bil alveg.
Hvannatekja lagðist niður að mestu.
Sölvatekja og grasatekja helzt líklega
alveg óbreytt fram undir miðja 19. öld.
Á dögum Eggerts Ólafssonar gætti
nokkurra tilrauna með ræktun mat-
jurta. Ýmsar káltegundir uxu í görð-
um, en sú ræktun hefur líklega verið
nokkuð ný og varla stafað frá fornöld.
Af ritum þeirra tíma, t. d. bókum
Eggerts Ólafssonar, er mjög erfitt að
ráða hversu mikil brögð hafa verið
af káluræktuninni eða hvernig hún
var tilkomin.
En matjurtagarðar, t. d. kartöflu-
og rófugarðar, heita enn þann dag í
dag kálgarðar þó ekkert sé í þeim kál-
ið, líklega af því að fyrst hafa menn
reynt að rækta kál.
I þessari fróðlegu og skemmtilegu
grein ræðir prófessor Skúli um
mataræði Islendinga í manna
minnum.
En þessar tilraunir misheppnast svo
að um 1900 er varla um að ræða
nokkra matjurtarækt í landinu. Að
minnsta kosti hefur ræktað grænmeti
á þeim tíma, alls enga þýðingu fyrir
manneldi á íslandi, og nú er eg kom-
inn að efni þessa erindis: Mataræði
á íslandi í manna minnum.
Því er líkt farið um matinn og með
málið. Engar eiginlegar mállýzkur
mynduðust á íslandi, og mataræði var
nokkuð líkt í öllum landshlutum áð-
ur en stærri bæir byggðust.
Þó var náttúrulega borðað nokkuð
meira af sjófangi við sjávarsíðuna, en
nokkru minna af mjólkurmat. Eins
voru einstaka orðatiltæki og matartil-
tæki önnur á Norður- en Suðurlandi.
En næringarfræðislega séð, er vel hægt
að tala um ísland, sem eina heild.
Enn helzt sá siður að slátra á haust-
in og salta kjötið og súrsa líiilsháttar,
herða og salta fiskinn, gera skyr og
sjóða slátur.
Nú var mjög farið að bera á því að
selja smjör í kaupstaðinn og brátt kom
smjörlíkið í stað smjörs.
Gamla íslenzka smjörlíkið, bræðing-
urinn, var að hverfa úr sögunni. Grasa-
ferðir, sölvatekja og hvannatekja
leggst alveg niður að heita má. Enn er
fæðið einfalt, en nóg að borða, svo að
í mannaminnum ,eða eftir 1900, hefur
aldrei verið um almennt hungur að
ræða.
En þó fer fæðið líklega að ýmsu leyti
heldur versnandi. Sykurát eykst stór-
um og notkun Iélegs mjöls og hveitis
fer mjög í vöxt og það allt fram á
þenna dag.
NÚ FER kannske fyrir ykkur eins
og kaupmanni nokkrum hér í
Reykjavík í fyrra. Hann fór að sletta í
mig ónotum í blöðum af því að eg
hafði sagt í viðtali við erlendan blaða-
mann, að korn- og mjölmatur væri lé-
legur á íslandi.
Hann var ekki fróðari en það um
manneldi, eða næringargildi kornteg-
unda, að hann taldi þetta allt í lagi af
því að flutt hafði verið inn fyrsta
flokks verzlunarvara, mjöl sem þó er
spillt með kemiskum efnum, dýrmæt
efni undir hýði og frjóvi sigtuð frá o.
s. frv., svo að ekkert annað cr eftir en
sterkjan ein.
Fyrsta flokks verzlunarvara getur
hæglega verið 3. flokks næringarvara.
Þetta ættu allir að skilja, að minnsta
kosti ætti það að vera ljóst þeim mönn-
um, sem sjá um innkaup fyrir landið.
En eg var að tala um aukinn inn-
flutning á því sem eg kalla spillta og
lélega mjölvöru og sem mjög fer í vöxt.
Eins og eg hef áður sagt eru geymdu
matvælin alveg typisk eða sérkennileg
fyrir íslenzkt mataræði.
Menn tala með hálfgerðri fyrirlitn-
ingu um gamlan mat. En er það nú
(Framhald á bls. 26.)
12