Samvinnan - 01.10.1950, Síða 22

Á förnum vegi
STUNDUM HEYRIST sagt, að lítil gæfa
hafi fylgt forfeðrum okkar, er þeir herj-
uðu í vesturveg á leið sinni til íslands
og rændu keltnesku fólki á írlandi og
Suðureyjum, þótt nokkrum ljóma stafi frá
kynbomum Keltum í sumum sögum okk-
ar. Þessar efasemdir skjóta kollinum upp
í huga nútíma íslendinga, sem hafa ein-
hvers staðar lesið þá kenningu mannfræð-
inga, að íslenzkt blóð sé írskt að einum
þriðja, og hugleiða jafnframt, að löngum
hefur verið óróasamt í stjórnmálum og
félagsmálum íra og íslendinga. Finnst
mönnum þetta ættareinkenni þá harla
lítill vegs- og sæmdarauki, og segja sem
svo, að við lærum aldrei að stjórna okkur
sjálfir fremur en frændur okkar fyrir
austan haf, og betur værum við staddir
ef við ættum meira af hinu rólynda og
yfirvegandi norræna skaplyndi en okkur
virðist í blóð borið í dag. Vel má vera, að
blóðhitinn í okkur sé meira í ætt við íra
en við höfum flest haldið hingað til, en
víst mundi þó margur maðurinn hugsa
sig um tvisvar áður en hann skipti á
honum og hálfvolgu sænsku eða dönsku
blóði, ef hann ætti þess kost. Eigi að síður
er það viðurkennt, að það nálgast þjóðar-
böl, hversu illa okkur gengur að eiga skap
við náungann og starfa með honum að
lausn þjóðfélagslegra vandamála. Sundr-
ungin í stjórnmálum landsmanna og skort-
urinn á þjóðartilfinningunni er ein mesta
hættan, sem ógnar tilVeru okkar í dag og
hvílir vissulega þung ábyrgð á þeim
fræknu víkingum, sem fengu þessu litla
eyríki þennan arf. En þá er hins að gæta,
hverja aðra eiginleika þessi blóðblöndun
kann að hafa fært okkur. Er hér á ferð
dálítið skemmtilegt íhugunarefni, enda
þótt sjálfsagt verði bið á því að nokkur
fullnaðar úrskurður verði kveðinn upp
um þessi efni. En mér flaug þetta allt í
hug hér á dögunum, er ég rakst á orða-
skipti, sem nýlega áttu sér stað í amer-
ísku bókmenntatímariti. írsk-brezki rit-
höfundurinn Kate O’Brien lét þau orð
falla í viðtali við amerískt blað í sumar,
að bezta enska málið, sem talað væri í
dag, væri írskan. Vitaskuld varð slíkri
staðhæfingu ekki látið óandmælt, og síðan
var þeim skoðunum mótmælt af þeim,
sem bezt þóttust vita. í þessum viðræðum
komu fram menn eins og Bemard Shaw
og Sean O’Faolain, báðir írskir, og urðu
náttúrulega ekki sammála. Annar landi
þeirra, leikhúsmaðurinn Peter Kavanagh,
skrifaði tímaritinu á þessa leið í sambandi
við þessar umræður:
„Þegar maður athugar það, sem kallað
er enskar bókmenntir, kemst maður ekki
hjá því að taka eftir, að nær því allir þeir,
sem einhver áhrif höfðu voru írar —
Goldsmith, Sheridan, Burke, Swift, Joyce
og Shaw. Yfirleitt má segja, að þegar Eng-
lendingur skrifar, sé hann ákaflega leiðin-
legur. Það er því ekki alveg út í bláinn að
halda því fram, að síðustu fimmtíu árin
séu engar enskar bókmenntir til fyrir utan
írskar bókmenntjr."
Annar kunnur íri, Lennox Robinson,
forstjóri Abbey leikhússins í Dublin, lét
svo ummælt:
„Á knæpunum í Dublin er algengt að
heyra menn deila um skáldskap. Þarna er
nokkuð, sem ekki er að finna á enskum
knæpum."
Fleiri vitni voru leidd í þessum orða-
ræðum, þeirra á meðal hinn nýlátni enski
prófessor Harold Laski, sem á að hafa sagt,
að hann hafi aldrei heyrt fleiri gáfulegar
setningar á einni klukkustund en í Dublin,
en líka hvergi eins mikið „nonsense“.
ESSAR staðhæfingar um bókmennta-
legan áhuga íra og málsmekk þeirra,
eru e. t. v. nokkur viðbót við sögu- og
mannfræðiþekkingu okkar, ef þær reynast
réttar, og líklegt er, að í þeim sé mikill
sannleiksmergur. Því er haldið fram, og
áreiðanlega ekki að ástæðulausu, að bók-
menntaiðkanir íslendinga hafi haldið líf-
inu í þjóðarsálinni á mestu þrengingar-
tímum myrkraaldanna, sem þjóðin lifði
undir erlendri stjóm. Skálda- og fræða-
iðkanataugin hefur verið sterk í okkur í
gegnum aldimar og ekki verður því and-
mælt, að íslendingar eiga ríka máltilfinn-
ingu, enda hefur þeim tekist að varðveita
tungu sína betur en öðrum þjóðum, jafn-
vel betur en írum, sem nú heyja erfiða
baráttu við erlent tungumál til þess að
endurvekja mátt gaelískunnar með þjóð-
inni.
EGAR ÞESSUM eiginleikum er teflt
fram gegn sundrungargiminni og óein-
ingunni, verður útkomin í því tafli naum-
ast á þann veg, að við getum legið for-
feðrum okkar á hálsi, þótt þeir gerðust
djarftækir til kvenna í fornum menning-
arborgum vestrænna manna á írlandi og
nálægum eyjum, ef sú er þá reyndin, að
hið írska blóð hafi kynnt undir, er okkur
hefur komið sérlega illa saman við ná-
ungann á liðnum árum, eða ef okkur hefur
komið snjöll staka í hug. Um þetta verður
vitaskuld ekkert fullyrt, en það kemur þá
í hug þeirra, sem gist hafa hina írsku höf-
uðborg, að undarlega voru baksvipirnir
þar líkir því, sem oft sést á íslandi, og við
íslenzka svipinn á írsku lögregluþjónun-
um í New York kannast margir íslending-
ar, síðan vesturferðir komust í tízku
aftur.
Vörugæði — vöruvöndun
Samvinnufélögin á Norðurlöndum
leggja mjög mikla áherzlu á að kenna
neytendum að meta gildi góðrar og
vandaðrar vöru. Hafa samvinnufélög-
in haft forgöngu um smíði hentugra
og vandaðra liúsgagna, eldhúsáhalda,
borðbúnaðar og ýmiss konar annars
22
varnings, sem lrvert heimili þarf jafn-
an að kaupa.
Eitt nýjasta dæmið um það áherzlu,
sem á þessi mál er lögð, er að finna
í sænska samvinnutímaritinu VI, frá
14. október s. 1. Þetta hefti — sem er
48 bls. að stærð — er helgað þessu mál-
efni, að fræða fólk um gildi góðrar
vöru og bénda á, hver þáttur vönduð
framleiðsla er í því að hækka lífsstig
þjóðarinnar. í þessu Vl-hefti er rætt
um ýmsar tegundir eldhúsáhalda og
borðbúnaðar, um rúm og rúmbúnað,
um margs konar húsgögn og áklæði,
um borðlampa og standlampa og gildi
góðrar birtu, um borð og stóla, gler-
vörur, fatnað, sérstaklega barnafatn-
að, um leikföng barna óg þýðingu
þeirra og gildi þess, að þau séu vönd-
uð en ekki óhrjáleg og ónýt, o. m. fl.
Fjölmargar myndir eru til skýringar
efninu. Vi er eitt hið allra læsilegasta
og menningarlegasta tímarit, sem út
kemur á Norðurlöndum og ættu þeir
samvinnumenn, sem eiga þess kost að
halda erlent blað, að hugsa sig tvisvar
um áður en þeir velja eitthvert annað
blað. Blaðið er og ódýrt.
Danska vöruhúsið ANVA
Danska samvinnusambandið hefur
nýlega opnað stórt vöruhús ('Magasin)
í Kaupmannahöfn og hlaut það nafnið
ANVA (Andels Varehus). Hefur þetta
framtak dönsku samvinnuhreyfingar-
innar vakið athygli innan lands og
utan.
Þetta er fyrsta stóra vöruhúsið, sem
danskir samvinnumenn koma á fót.
í Svíþjóð rekur samvinnuhreyfingin
eitt stærsta og glæsilegasta vöruhús
landsins, þar sem er PUB, sem hefur
verið skýrt ýtarlega frá starfsemi þeirr-
ar merku stofnunar i Samvinnunni.
Samvinnuverzlunin í París
Kaupfélagið í París (Union des
Cooperateurs — UDC) hefur nú náð
sér aftur eftir erfiðleika og eyðilegg-
ingar styrjaldarinnar og standa miklar
byggingaframkvæmdir yfir á vegum
félagsins. Þegar þeirn er lokið, mun
félagið starfrækja 500 verzlunarbúðir
í París og næsta nágrenni hennar.
Það vekur sérstaka athygli erlendra
samvinnumanna, sem lesa um starf-
semi kaupfélagsins í París, að 45% af
umsetningu félagsins er í vínsöludeild-
inni. Frakkar framleiða mikið af ó-
dýrum góðvínum og eru þau mjög ó-
dýr og talin til helztu nauðsynja þar
í landi. Hér er að sjálfsögðu um að
ræða ávaxtavín og önnur létt vín, en
ekki brennda drykki.