Samvinnan - 01.02.1956, Qupperneq 24

Tryggvi Gunnarsson I. bindi
Bókaútgáfa Menningarsjóðs 1955
Þorkell Jóhannesson:
Okkur, sem lifum á þessari einstæðu
uppfinninga- og uppgötvanaöld, og
heyrum um eitthvað nýtt á hverjum
degi, hættir til að gera okkur í hug-
arlund, að allt hafi staðið í stað hér
áður fyrr og hver maður hjakkað í
sama farinu. Ósjaldan er rætt og rit-
að í þá átt, að kyrrstaða hafi ríkt að
kalla í öllum efnum á Islandi frá því
að þjóðveldið leið undir og fram á 20.
öld.
En þetta er mesti misskilningur.
Hver maður átti alltaf sína sögu og
jafnvel þegar einangrun landsins var
mest og sárast svarf að þjóðinni, gerð-
ust miklir hlutir og uppi voru afreks-
menn og glæsilegir leiðtogar. Enda
væri saga vor lítil og þjóðin örsnauð,
ef vér kynnum ekkert af þeim að segja
og byggjum ekki að list þeirra og
handaverkum.
Nítjánda öldin var að ýmsu leyti
voröld hérlendis. Og vafasamt, hvort
nokkru sinni hefur uppi verið á ís-
landi betur mennt kynslóð en þá lifði
í landinu. Fyrir og um síðustu alda-
mót voru furðulega margir vitrir
menn og góðgjarnir uppi í flestum, ef
ekki öllum, sveitum norðanlands,
þjóðhollir menn og framsýnir, mjög
hugsandi, vel menntir og siðfágaðir.
Meðal þessara sveitarhöfðingja risu
aðrir, sem urðu þjóðkunnir áhuga-
menn, öflugir brautryðjendur og
sannkallaðir lýðfrömuðir. Einn þeirra,
er þar koma mest við sögu, var
Tryggvi Gunnarsson. Hann óx sem
björk upp úr kjarri og ruddi síðar
björgum úr braut í framsóknarbarátt-
unni. Fáir íslenzkir athafna- og
stjórnmálamenn hafa markað fleiri
né dýpri heillaspor.
Tryggva var ekki einungis flest vel
gefið, sem mönnum er ósjálfrátt, held-
ur bar hann hamingju til að spinna
óvenju vel úr sjálfum sér. Hann var
vænn maður og hraustur til líkama
og sálar, djarfhuga og hugmyndarík-
ur, skapheitur og framsækinn, hag-
sýnn og hollráður, völundur í hönd-
um, nýmælamaður mikill og fylginn
sér, snarráður og þrautgóður, kunni
vel að sjá fyrir eigin hag, en jafnframt
fölskvalaus og fórnfús ættjarðarvinur,
skapaður höfðingi og fyrirliði, en líka
sjálfmenntaður og sjálfgerður í beztu
merkingu þeirra orða.
Ungur tók hann forystu í sveit
sinni, en var síðan um langan aldur
driffjöðrin í mörgum verklegum fram-
kvæmdum, er snertu landið allt, for-
göngumaður í verzlunarmálum, fjár-
málamaður mikill, þjóðskörungur, en
einnig ræktunarmaður, menningar-
frömuður og ógleymanlegur dýravin-
ur.
Dr. Þorkell Jóhannesson hefur tek-
izt á hendur að rita ævisögu þessa
fjölhæfa og framsýna afreksmanns. Á
hún að koma út í þremur bindum, og
það fyrsta kom í haust. Þetta bindi er
482 bls. í stóru broti. Þar segir frá
uppvexti Tryggva, búskaparárum
hans á Hallgilsstöðum í Fnjóskadal,
foiystu hans í sveitarmálum og sívax-
andi umsvifum hans, einkum á verzl-
unarsviðinu.
Dr. Þorkell hefur dregið mikil föng
víða að til bókar sinnar. Jafnan segir
hann Ijóst og skipulega frá því, er hann
vill fræða um. Stundum tekur hann
skáldlega spretti.
Svo hermir um árið 1835: „Á morgni
sögunnar er sviplegt um að litast. Það
er haust, litverpar hlíðar og sölnuð
engi. Ef til vill hefur snjóað í nótt í
fjöllin. Útsynningur blæs vestan yfir
Eyjafjörð, kotroskinn, dálítið glanna-
legur í bragði, sýnilega á báðum átt-
um, hvort nú skuli aftur snúið suður
í, eða hallazt meir til norðuráttar. Hér,
á mótum sumars og vetrar, er mjótt
mundangshófið á vogarskál veðranna.
Sólin, sem glampar milli stormskýja-
bólstra á dimmbláan fjörðinn í silfur-
bryddum, síkvikum breiðum, er taka
á sig grænleitan blæ, sker ekki út um
neitt. Veldi hennar er á þrotum.
Hennar mundangi munar að sinni
meir til vetrar og bráðum er hún hnig-
in bak við hélugrá fjöllin. Þessi dag-
ur, sem nú er á hvörfum, er 18. októ-
ber 1835, fæðingardagur fyrsta bams
prestshjónanna í Laufási, Tryggva
Gunnarssonar.“
Mjmdin af hinu góða og glæsilega
æskuheimili Tryggva í Laufási er
minnileg. Eins verður rausnar- og
menningargarðurinn á Hálsi manni
hugstæður, en séra Þorsteinn Pálsson,
Mývetningur, var um langt skeið
sennilega mestur ráðamaður meðal
Þingeyinga. Annars koma fjölda-
margir menn við sögu, sumir kunnir,
aðrir, sem fæstir vita nú deili á.
Skemmtilegt er að fylgjast með
þroska- og framaferli Tiyggva. Sjá
hann færast æ meira í fang, verða æ
sjálfkjömari foringi á mörgum svið-
um. Hann hefur jafnan sigur, enda
lætur hann ekki í minni pokann fyrir
neinum. Vægir sízt til við mág sinn,
Pétur amtmann, þegar í odda skerst
með þeim.
Einn meginþáttur bókarinnar er
verzlunarsaga, enda brutu Þingeying-
ar á þessu tímabili fyrstir landsmanna
af sér fjötra selstöðukaupmanna, og
þar í héraði stóð vagga samvinnufé-
laganna. En við þá sögu alla kemur
Tryggvi manna mest.
Eitthvað kann að vera vansagt í
fræðum þessum að sumra dómi, og
varla mannlegt, ef ekkert væri mis-
sagt, en víst er, að hér er um stórvirki
að ræða, sem hverjum þeim manni er
skylt að kynna sér, er kunna vill góð
skil á sögu lands og þjóðar.
Þetta er alveg vafalaust eitthvert
ágætasta fræðirit, sem samið hefur
verið á síðari árum, höfundi til mikils
heiðurs og útgefanda til maklegs lofs.
Ber hvort tveggja til, að hver maður
verður fróðari, — og að líkum þjóð-
hollari við lesturinn.
Gunnar Árnason.
24