Samvinnan - 01.09.1956, Side 6

sj'rslunnar og auk þess deild undir
Eyjafjöllum og önnur í Öræfum.
liijreiðalest jrá Kau/ifélagi Skaftfellinga.
ar um stofnun Kaupfélags Skaftfell-
inga.
Þegar hér var komið sögu, var verzl-
unin í Vík orðin all umfangsmikil.
Sóttu þá verzlun þangað allar sveitir
V.-Skaftafellssýslu, og að verulegu
leyti tvær austustu sveitir Rangár-
vallasýslu (Eyjafjöllin). Og upp úr því
fóru Öræfingar að verzla þar líka.
Breyttist nú til mikils batnaðar öll
aðstaða fólks á þessu svæði, enda
renna þá margar stoðir undir batn-
andi afkomu, og framfaarhugur þá
orðinn almennur.
Um þetta leyti var stofnað rjóma-
bú við Deildará í Mýrdal og annað á
Seljalandi í Rangárvallasýslu. Þá voru
einnig fiskiár, sérstaklega í Mýrdal,
en harðfiskurinn allgóð útflutnings-
vara. Hrossasala var og nokkur og
sauðfjársala til Reykjavíkur, þó erf-
iðleikum væri bundin, enda var fljót-
lega farið að slátra sauðfé í Vík.
Allt þetta studdi að því, að hagur
manna fór stórbatnandi og framfarir
hófust, bæði í jarða- og húsabótum.
Einnig vaknaði þá áhugi á margskonar
félagsstarfsemi.
Hinir vösku áhugamenn héraðsins
um félagsmál, töldu nú tíma til kom-
inn, fyrir bændur og búalið, að taka
verzlunina í sínar hendyr og njóta
sjálfir arðsins af henni, og þá líka með
betri þjónustu en verið hafði áður.
Hófst svo á árinu 1905 undirbúningur
að stofnun Kaupfélags Skaftfellinga.
Nokkur tregða var í mörgum um
þátttöku í félaginu og kom þar margt
til greina, sem ekki verður rakið hér
nánar.
Hinn 23. janúar 1906 er svo fyrsti
fundurinn haldinn í Vík til undirbún-
ings félagsstofnunarinnar. Annar fund-
ur er haldinn að Deildará 1. júlí s. á.,
og sá þriðji í Norðurhjáleigu í Álfta-
veri 14. júlí, og félagið stofnað á
þeim fundi.
I bráðabirgðastjórn voru kosnir:
Guðmundur Þorbjarnarson, form.,
Loftur Jónsson, varaform.,
Magnús Finnbogason, meðnefndar-
maður.
Hinn 24. nóv. s. á. var í barnaskól-
anum í Reynishverfi framhaldið
stofnun félagsins. Var því þar gefið
nafnið Kaupfélag Skaftfellinga. Var
bráðabirgðastjórnin endurkosin, sem
hin reglulega stjórn félagsins, og end-
urskoðendur kosnir, þeir:
Gísli Magnússon, Norðurhjáleigu
og sr. Bjarni Einarsson, Mýrum.
Félagsdeildir voru í byrjun 3 og
stofnendur alls 73.
Síðar fjölgaði félögum svo, að
stofnuð var deild í hverjum hreppi
IV.
Fyrstu þrjú árin var félagið aðeins
pöntunarfélag, og annaðist stjórn fé-
lagsins þá afgreiðslu og innheimtu
varanna.
Það sýndi sig svo að segja strax og
félagið fór að afgreiða vörur frá sér,
að vöruverðið hjá því var að mun
lægra en hjá kaupmönnum í Vík. Auk
þess varði félagið um áramót arði af
viðskiptunum, sem komst upp í 14%
eitt af fyrstu árunum. Varð félagið
því fljótt verulegur þyrnir í augum
kaupmanna og fylgiliðs þeirra og
mætti því andstöðu frá þeim, sem
varð þó miklu magnaðri síðar. Vöru-
verðið var viðkvæmt mál, ekki síður
hjá þeim efnaðri, sem meira máttu
sín. Og til að hamla á móti viðskipt-
unum við félagið fóru kaupmennirnir
að gefa 10% afslátt gegn staðgreiðslu
út í hönd. Þetta þótti hinum „stærri“
viðskiptamönnum þeirra ekki nóg, þar
sem félagið seldi sínar vörur jöfnu
verði, hvort sem þær voru greiddar
með afurðum eða peningum, og þó
ekki hærra en staðgreiðsluverð kaup-
manna var. Til að halda viðskiptum
við þessa menn, neyddust kaupmenn
til að setja nýtt verð á hina svoköll-
uðu þungavöru: matvörur, kaffi og
sykur. Þetta nýja verð gekk undir
nefninu „peningaverð“. Fengu það
hinir efnaðri, sem gengust eftir því,
sem þó oft kostaði þá nokkurt þóf. í
þessu þófi var ekki ósjaldan beitt því
vopninu, sem bezt beit á kaupmann-
inn. senr sé því, að fengist ekki þetta
svonefnda peningaverð, færu þeir
beina leið til kaupfélagsins með við-
skinti sín.
Árið 1910 er söludeild sett á stofn.
Aukast þá viðskiptin við félagið veru-
lega. En vegna tilfinnanlegs skorts á
rekstursfé, neyddist félagið til að
leggja söludeildina niður 1914. Við að
leggja söludeildina niður, minnkaði
vörusalan um nær helming frá ár-
inu áður (1913).
Árið 1918 hefjast viðskipti félagsins
við Samband ísl. samvinnufélaga, og
söludeildin þá jafnframt tekin upp aft-
ur. Var þar með rekstursfjárskortur-
inn úr sögunni, enda jókst þá vöru-
salan og félagatalið ár frá ári til árs-
ins 1920.
6