Samvinnan - 01.08.1958, Page 10

Ingólfur Davíðsson:
Flcstir eru gefnir fyrir sykur og sæt-
indi í einhverri mynd. Ungbörnin teyga
með velþóknun dísæta brjóstamjólkina.
„Borðaðu hunang, sonur minn, því það
er gott og safi þess sætur á tungu þinni,“
sagði Salómon konungur.
Forfeður okkar á söguöld þekktu ekki
sykur í þeirri mynd, sem við neytum
hans nú á tímum. Hunang var notað í
Evrópu í stað sykurs allt fram á 16. öld.
Hunangið var einnig sums staðar notað
til matar, mjaðargerðar og lyfja. A Is-
landi var engin býflugnarækt og hefur
hunangsnotkun eflaust verið sáralítil, og
menn hvorki drukkið sæta drykki né
neytt „sælgætis“ fyrr á öldum hér á
landi. Nú er öldin önnur og mun sykur-
neyzla óvíða öllu meiri en hér. Drukkið
er mikið af sætum drykkjum og sætköku-
át Islendinga er líklega Evrópumet.
Kjósa aðrar þjóðir fremur smurt brauð,
enda er það miklu kjarnbetra og hollara.
Krakkar og unglingar eta kvnstrin öll af
brjóstsykri, sleikipinnum, sætís, súkku-
iaðisætindum allskonar o.s.frv., þótt
slíkt óhóf spilli matarlystinni og veikli
tennurnar. Nú er aðallega notaður verk-
smiðjuunninn sykur, jöfnum höndum
reyrsykur og rófnasykur. Þekkjum við
hann venjulega alls ekki sundur, því að
útlit, bragð og gæði geta verið nákvæm-
lega eins. Sykurefnin eru hin sömu og
fara þá sykurtegundir eftir framleiðslu-
aðferðum. Langelztur er reyrsykurinn.
Frá því að sögur hófust hafa menn þekkt
sykurreyrinn í dölum Austur-Indlands,
og notað sykursafann á ýmsa vegu, einn-
ig gerjaðan. Þaðan barst sykurreyrinn
snemma til íran og Kína. Grikkir og
Rómverjar höfðu sagnir af sykurreyrn-
um. Straban, grískur landfræðingur, sem
uppi var um Krists fæðingu, kallaði
reyrinn hunangsberandi strá. Og Plinius
Ertu sólginn
hinn rómverski kallar reyrsykurinn
„Indverskt salt“. Indverjum tókst all-
snemma (e.t.v. á 3. öld) að vinna fastan
sykur úr reyrsafanum, indverskan sykur,
eins og hann lengi var kallaður. Seinna
gerðust Arabar miklir sykur-brautryðj-
endur. Þeir voru sólgnir í krydd og sæt-
indi, eins og margar þjóðir, sem lifa mest
á jurtafæðu. Þykja arabiskar þjóðir enn
mjög gefnar fyrir sætindi. Að loknum
góðum miðdegisverði bera þeir ekki fram
sterk vín, heldur margskonar sælgæti,
t. d. austurlenzkan brjóstsykur, rúsínur,
vínber, hnetur, sykurmöndlur og marga
aðra mjög sykraða ávexti.
Múhameðstrúarmenn fluttu sykurreyr
með sér á herferðum sínum og gróður-
settu hann víða, t. d. i NorðurAfríku og
á Spáni. Þá þegar var töluverð sykur-
framleiðsla í Egyptalandi. Á 15. öld var
farið að rækta sykurreyr á Sikiley og
Madeira, og hann barst til Ameríku með
Spánverjum. Var mestallur sykur Evr-
ópubúa framleiddur á Kanaríeyjum í ná-
í sykurinn?
lega tvær aldir. Á 16. öld var tekið að
rækta sykurreyr í Brazilíu, Mið-Ame-
ríku og á Vestur-Indlandseyjum, eink-
um á Kúbu. Varð þar fljótlega geysi-
mikil sykurframleiðsla. Mikið er líka
ræktað á Java og víðar í heitum lönd-
um. Jókst sykurræktin mjög á 19. öld.
Framan af unnu svartir þrælar og síðar
leysingjar, kauplágir mjög, á sykurekr-
unum og var þá lítt hirt um góðar rækt-
unaraðferðir. Vinnuaflið var svo ódýrt.
En svo kom kurr og órói í Svertingjana,
þóttu plöntuekrueigendur teldu líf þeirra
„sykursætt“. Menntaður ekrueigandi
(Allvaró Reinosó) sá, að úrbóta var þörf
og ritaði bók um málið. Hvatti hann til
betri ræktunaraðferða. Þið megið ekki
fara með sykurreyrinn eins og þræl,
sagði hann. Það þarf að bera á og hvíla
moldina öðru hvoru og velja úr reymum
beztu afbrigðin.
En þessu var lítið sinnt þar á Kúbu
lengi vel. En árið 1865 þýddu Hollend-
ingar bókina og tóku að vanda til sykur-
reyrræktunar á Java. Þeir stunduðu
jurtakynbætur og tóku upp nýjar og
betri ræktunaraðferðir. Jókst þá upp-
skeran stórum.
Saga sykurrójunnar er miklu yngri en
sykurreyrsins. Árið 1847 sannaði þýzkur
efnafræðingur, Marggraf að nafni, að
hægt væri að vinna sykur úr rófum.
Sykurmagnið var þá aðeins 1,5%. Ac-
hard, lærisveinn Marggrafs, hélt áfram
rannsóknunum, valdi úr rófunum og
reisti fyrstu sykurrófnaverksmiðjuna ár-
ið 1802. Var þá sykurmagnið í rófunum
orðið 5%. Reyrsykurinn reyndist skæð-
ur keppinautur, því að sykurmagnið í
reyrnum var mun meira og vinnukraft-
ur ódýrari í heitu löndunum. Achard
tapaði eignum sínum og dó gleymdur að
mestu 1821.
Þegar Napóleon setti hafnbann á
Kvennaskólameyjar í heimsókn
Þessar broshýru ungmeyjar birtust einn góðan veðurdag í vor á skrifstofu Sam-
rinnunnar. Þær voru úr Kvennaskólanum og komnar þeirra erinda að líta á starf-
semina í Sambandshúsinu. Því var vel tekið og hér sjást þær skoða sýnishornalag-
er búsáhaldadeildar og þar virtist vera eitthvað, sem er ákaflega skemmtilegt og
engin ástæða til að ganga hægt um gleðinnar dyr, þegar prófin eru að verða búin.
SAMVINNAN