Samvinnan - 01.01.1964, Blaðsíða 8

Enlendur Einarsson
forstjóri SÍS:
. VIÐ .
ARAs MOT

Við þessi áramót blasa við
mörg og stór vandamál með
þjóðinni. Margir eru svart-
sýnir vegna óvissunnar í
efnahagsmálunum. Afkoma
atvinnufyrirtækja er í hæsta
máta óviss. Rekstursfjár-
skortur er meiri en nokkru
sinni fyrr.
í þessari áramótagrein
verður aðeins rætt um þrjú
atriði, sem eru stærstu
vandamál samvinnufélag-
anna í dag, en það eru kaup-
gjaldsmálin, verzlunarrekst-
urinn og þá sérstaklega verð-
lagsákvæðin í verzluninni og
í þriðja lagi fjármálin.
Kaupgjaldsmálin
Um þessi áramót hlýtur
mörgum að vera minnisstætt
hið almenna verkfall, sem
leystist aðeins þrem dögum
fyrir jól. Þótt lausn verk-
fallanna hafi almennt verið
fagnað, horfa menn með
nokkrum kvíða til framtíðar-
innar.
Það mun vera í fyrsta
skipti í sögunni, að verzlun-
ar- og skrifstofufólk á ís-
landi fer í verkfall. Enda þótt
verkfall þessara starfshópa
stæði aðeins í fjóra daga,
fékkst af því mikil reynsla.
Þessi reynsla er sérstaklega
slæm fyrir samvinnufélögin.
Á meðan verzlanir sam-
vinnufélaga voru lokaðar
vegna verkfalls starfsfólks-
ins var meiri hluti kaup-
mannaverzlana opinn. Var
þetta réttlætt með því, að
kaupmenn, er væru eigendur
verzlana mættu halda störf-
um áfram með skylduliði
sínu. Þetta var mjög ójafn
leikur og hlýtur að leiða hug-
ann að því, ef verkfall á eftir
að endurtaka sig í verzlun-
inni, hvort samvinnufélögin
geti ekki, alveg eins og kaup-
menn, haldið búðum sínum
opnum með eigendum kaup-
félagsbúðanna, sem er sjálft
félagsfólkið. Vonandi bera
atvinnurekendur og félags-
samtök verzlunarfólks gæfu
til þess í framtíðinni að leysa
kjaramál sín án verkfalla.
Það er æði oft vitnað til
Svíþjóðar, sem fyrirmyndar-
lands hvað viðvíkur kjara-
málum. Þar hefur verðlag
verið stöðugt undanfarin ár
og kauphækkanir miklu
minni en hér á landi. Þess
má geta hér, að mjög náin
og góð samvinna ríkir milli
alþýðusambandsins sænska
og sænsku samvinnufélag-
anna. Þessir aðilar hafa gert
með sér sérstakt samkomu-
lag, sem meðal annars felur
í sér það, að starfsfólk sam-
vinnufélaganna fer ekki í
verkfall til þess að ná bætt-
um kjörum, heldur eru farn-
ar aðrar leiðir.
Eins og vitað er hafa
vandamál efnahagsmála
verið mikil hér hjá okkur ís-
lendingum síðastliðin tutt-
ugu ár, enda hefur íslenzka
krónan látið á sjá. Stöðugar
víxilhækkanir kaupgjalds og
verðlags hafa átt sér stað
meðal annars vegna þess hve
kaupgjaldssamningar hafa
verið gerðir til skamms tíma.
í byrjun júnímánaðar árið
1961 gerðu samvinnufélögin
samninga við launþegasam-
tökin. Var þá samið um 11%
kauphækkun fyrir dagvinnu
og skyldu samningar gilda
um eitt ár, frá 1. júní 1961
til 1. júní 1962 og framlengj-
ast þá sjálfkrafa með 4%
hækkun til 1. júní 1963. Ef
vísitala framfærslukostnað-
ar hækkaði yfir 5% fyrra ár-
ið og meir en 7% samanlagt
síðara árið, skyldu launþega-
samtökin hafa rétt til að
segja samningunum upp með
tilskildum fyrirvara.
Segja má, að með þessum
samningum hafi verið brotið
blað í þróun kaupgjaldsmál-
anna, ef rétt hefði verið á
spilunum haldið. Það var í
lófa lagið að halda fram-
færsluvísitölunni innan þess
ramma sem markaður var í
samningunum og þar með
var tryggður vinnufriður í
tvö ár. Að áliti stjórnarvald-
anna þoldi efnahagskerfið
ekki þessa hækkun og gengi
krónunnar var lækkað í ág-
úst 1961 um 13,8%. Reynslan
hefur nú sýnt áþreifanlega,
að þetta álit var rangt og er
leitt til þess að vita, að
stjórnarvöldin skuli enn
berj a höfðinu við steininn og
telja fólki trú um, að þessi
gengisfelling hafi verið
nauðsynleg.
Með gengisbreytingunni
voru ekki aðeins eyðilagðir
samningar til tveggja ára og
vinnufriður í tvö ár, heldur
hófst nú upp mikil styrjöld
í launamálunum með þeim
árangri að kaup vinnustétt-
anna hækkar á árinu 1962—
’63 um 40—50% auk þess sem
miklar yfirborganir hafa átt
sér stað í ýmsum starfsgrein-
um. Þrátt fyrir þessa hækk-
un á verkamannakaupi, telja
flestir að laun verkamanna
í dag séu of lág miðað við
ýmsar aðrar stéttir. Hin
mikla hækkun á launum op-
inberra starfsmanna síðast-
liðið sumar ýtti að sjálfsögðu
mjög undir launabreytingar
hjá öðrum stéttum.
í byrjun árs 1964 blasa því
við stórkostleg vandamál í
efnahagsmálunum vegna
þess að atvinnurekstur mun
ekki geta staðið undir þess-
um mikla kostnaðarauka,
sem launahækkanirnar hafa
valdið, án meiri háttar ráð-
stafana af hálfu stjórnar-
valdanna.
Hvað er svo til ráða í þess-
um málum? Hér verður ekki
reynt að finna svar við þeirri
spurningu, en aðeins skal
vakin athygli á því, að sam-
eina verður krafta þjóðar-
innar og skapa sterkari
stjórn, sem hefur á bak við
sig meiri þingmeirihluta en
nú er, til þess að unnt verði
að fá lausn á þeim miklu
vandamálum, sem við blasa.
4 SAMVINNAN