Samvinnan - 01.01.1964, Blaðsíða 13

Tollar
og
þjónusta
Áramótin eru þau tíma-
mót, sem orka mest á flesta
menn og vekja þeim heitar
tilfinningar. Einna sterkust
þeirra tilfinninga er eftirsjá.
Menn sakna liðins árs og
finna þá betur en annars og
sjá sem stækkaða mynd
margt það, er þeir vildu
hafa gert, en létu ógert, og
eins hitt, sem gert var, en
betur hefði mátt fara. Sú
önnur tilfinning, að vera
þakklátur fyrir það, sem
þrátt fyrir allt tókst að gera
á ári, sem reynzt hefur ótrú-
lega stutt, lætur minna að
sér kveða. Væri þó holt að
leiða hugann einnig að því
og eins hinu, hversu auðveld-
lega hefði svo mátt fara, að
engu hefði verið áorkað.
Áramótin eru öðru fremur
persónulegur viðburður og
leiða huga manna einkum að
eigin málefnum. En hið sama
gildir um margt, hvað fyrir-
tæki og félagssamtök áhrær-
ir og einstaklingana, enda
ekki furða, þar sem allt eru
það mannanna verk, mótuð
af þeim og stjórnað, þeim
til hróss, þegar vel gengur
og áhyggjuefni ef miður fer.
Og eins og engum borgara
þjóðfélagsins hefur tekizt á
liðnu ári að leysa allan
vanda, er að höndum bar,
hefur félagssamtökum al-
mennings ekki tekizt það
heldur. Þrátt fyrir það eru
þau enn sem fyrr þýðingar-
mikil fyrir þjóðina alla og
er vandséð hvernig hún væri
á vegi stödd ef þeirra nyti
ekki við.
Það er regla, að leiðtogar
þjóðfélagsins geri í alllöngu
máli grein fyrir straumum
og stefnum um áramótin.
Bera þessar greinar þeirra
meiri vott um hógværð og
örlítið bróðurlegra hugarfar
en venjulegt er um stríðs-
glaða menn. Svo var ekki sízt
um nýliðin áramót. Er það
sannarlega ánægjuefni, að
leiðtogar þjóðarinnar munu
oftar hafa notað orðið „sam-
vinna“ í ræðum og greinum
við þessi áramót en áður fyrr.
Einkum væri gleðilegt ef
þeir sýndu í verki, að alvara
byggi að baki þess orðs um
lausn vandamála þjóðlífsins.
í myndarlegri og hógværri
grein forsætisráðh., Bjarna
Benediktssonar, er vikið að
samvinnufélögunum. Verður
ekki annað skilið af oröum
ráðherrans, en að samvinnu-
félögunum hafi að undan-
förnu af ráðnum hug verið
beitt góðri ríkisstjórn til ó-
þurftar og þau verið látin
leggja stein í götu nauðsyn-
legra og þjóðhollra fyrirætl-
ana. Er þeim í ríkum mæli
kennt um, hversu nú horfir
erfiðlega í ýmsum þáttum
efnahagslífsins.
Þetta hefði ráðherrann
ekki átt að segja. Það sem
hann mun eiga við, fyrst og
fremst, er enn einu sinni
lausn verkfallanna 1961 og
hlutdeild samvinnufélag-
anna í þeirri lausn. Það hef-
ur verið marg sýnt fram á
með fullum rökum, sem
aldrei hafa verið afsönnuð,
að samvinnufélögin báru
ekki ábyrgð á því að verk-
föll voru skollin á, að búið
var að hækka kaup vissra
starfshópa (Vestmannaeyj-
ar), búið var að leita sátta
og engan árangur borið, að
allt benti til þess, að barátt-
an yrði bæði hörð og löng til
óbætanlegs tjóns fyrir þjóð-
ina alla, að samvinnufélögin
áttu mjög mikilla hagsmuna
að gæta, allt atvinnulíf
.landsmanna var að stranda
og að þeir samningar sem
tókust voru hagstæðir og
gátu orðið grundvöllur langs
vinnufriðar, ef ný slys hefðu
ekki að höndum borið. Ríkis-
stjórnin hlaut að vera sam-
vinnufélögunum þakklát
fyrir þeirra þátt í lausn deil-
unnar. Það að verkföllin voru
skollin á og eins hitt, að
gengisfellingin að þeim lokn-
um olli sárri gremju og ófriði
um allt land, gátu samvinnu-
félögin ekki með nokkru móti
ráðið við.
Því fer fjarri, að ríkis-
stjórnir hafi ástæðu til að
anda köldu til samvinnufé-
laganna. Þau eru handhöf-
um stjórnarvaldsins sannar-
lega innan handar á fleiri en
einn hátt og inna af höndum
mikils háttar þjónustu þeim
til nytsemdar. Hér skal að-
eins bent á tvennt.
Margoft hafa samvinnufé-
lögin hlaupið undir bagga
þegar einkaframtakið hefur
ekki treyst sér til, eða séð
sér nógu mikinn hag í því að
halda atvinnurekstri áfram
og þegar þjóðfélagið og lána-
stofnanir þess hafa brugðist
þeirri skyldu að efla nýja
atvinnu. Má sjá þess mörg
dæmi í sjávarplássum allt í
kringum landið og hafa þó
landbúnaðarhéruðin allt frá
byrjun verið meginstoð sam-
vinnufélaganna. Bjargráð
kaupfélaganna vegna fólks-
ins í sjávarþorpunum, svo
dæmi séu nefnd, hafa sann-
arlega ekki verið félögunum
hagkvæm, heldur þvert á
móti. En þau hafa hjálpað
fólkinu, sem fyrir bjó á
staðnum. Ekki hefur nein
ríkisstjórn ástæðu til að van-
meta það.
Skattheimta kaupfélag-
anna og annarra samvinnu-
fyrirtækja fyrir ríkissjóð er
engin smáþjónusta. Sem
dæmi má nefna, að af hverju
litlu og ódýru bollapari, sem
kaupfélögin útvega félags-
mönnum og sem í innkaupi
kostar kr. 5.79, innheimtir
félagið hjá kaupandanum kr.
6,16 í toll til ríkissjóðs og þar
að auki kr. 0,61 í söluskatt,
sem rennur í sama sjóð. Af
ódýru kjólaefni úr bómull,
sem kostar í innkaupi kr.
10,76 metrinn, innheimtir fé-
lagið kr. 7,23 af hverjum
metra í toll og þar að auki
kr. 0,77 í söluskatt. Þurfi hús-
móðir að kaupa sér pott til að
elda í mat handa heimilis-
fólkinu, kostar einn slíkur
pottur í innkaupi kr. 159,77,
tollur er 170,53 og söluskatt-
ur kr. 13,70. Hvort tveggja
innheimtir kaupfélagið.
Kaupi húsmóðir hrærivél,
sem í innkaupi kostar kr.
1.832,00, innheimtir félagið
kr. 1.542,00 í toll og kr. 134,00
í söluskatt til ríkissjóðs.
Sams konar þjónustu inna
allir þeir af hendi, sem verzl-
un stunda. En þetta mættu
allar ríkisstjórnir muna og
hafa sízt allra ástæðu til að
anda köldu til verzlunarinn-
ar.
Auðvitað þarf ríkissjóður
tekjur og auðvitað verður að
innheimta þær. Sé viturlegt
að afla þeirra á þennan hátt
og láta verzlunina sjá um
innheimtuna í svona stórum
stíl, verður hún að hafa það
svigrúm og aðstöðu er þörf-
in krefur.
Samvinnufélögin biðja
ekki um sérréttindi til verzl-
unar. En þau biðja um góð-
vild, vinnufrið og frelsi.
P.H.J.
Samvinnufélögin eru handhöfum stjórnar-
valdsins innan handar um mikilsháttar þjón-
ustu þeim til nytsemdar. Þannig hafa þau
margsinnis hlaupið undir bagga þar sem
einkaframtakið hefur ekki treyst sér til. Þá
er skattheimta kaupfélaganna og annarra
samvinnufyrirtœkja fyrir ríkissjóð engin
smáþjónusta.
SAMVINNAN 9