Samvinnan - 01.01.1964, Blaðsíða 9

Undanfarin ár hafa verið í gildi verðlags-
ákvœði, sem eru óraunhœf og ekki í samrœmi
við óhjákvcemilegan reksturskostnað verzl-
unarinnar í dag. Á þetta ekki hvað minnstan
þátt í auknum erfiðleikum verzlunarinnar á
síðastliðnu ári.
Verzlunarreksturinn
Þrátt fyrir miklar fram-
kvæmdir og öra eftirspurn
eftir mörgum vöruflokkum,
hefur verzlunin búið við
vaxandi erfiðleika á síð-
astliðnu ári. Kemur þar
til, fyrst og fremst, stór-
aukinn reksturskostnaður,
skortur á rekstursfé og svo
það sem ekki veldur hvað
minnstu, að verðlagsákvæði,
sem gilt hafa undanfarin ár
eru óraunhæf og ekki í sam-
ræmi við þann reksturs-
kostnað verzlunarinnar, sem
nauðsynlegur er í dag til þess
að uppfylla óskir neytenda
um aukna þjónustu. Það er
því augljóst mál, að verð-
lagsákvæðin, sem í gildi eru
í dag eru ekki í anda þeirra
laga, sem sett voru á sínum
tíma.
Þegar hinar umfangsmiklu
ráðstafanir voru gerðar í
efnahagsmálum í febrúar
1960 var stórkostlega gengið
á rétt verzlunarinnar. Var
þá sagt, að verzlunin yrði að
taka á sig nokkra byrði. Síð-
an átti að lagfæra þetta,
þegar „viðreisnin“ væri búin
að kippa öllu í lag.
Þær aðgerðir, sem komu
harðast niður á verzluninni
með ráðstöfunum í febrúar
1960 voru: lækkun á álagn-
ingu um 23%, vextir voru
stórhækkaðir og mjög
þrengdist um rekstursfé
verzlunarinnar meðal ann-
ars vegna gengisbreytingar-
innar. Þá var söluskatturinn
í smásölu mjög óhagstæður
fyrir samvinnufélögin að
minnsta kosti. Það er vitað,
að söluskatturinn kemur ekki
allur til skila. Um þá skatt-
heimtu gildir það sama og
með aðra skatta. Mörg skatt-
framtöl eru ekki rétt, og tekj-
ur, sem eiga að réttum lögum
að renna í ríkissjóð, lenda
annars staðar. Samvinnufé-
lögin hins vegar greiða sölu-
skatt eins og vera ber; þau
telja rétt fram. Það var yfir-
sjón hjá stjórnarvöldunum
að leggja á smásöluskatt. í
stað þess hefði átt að inn-
heimta skattinn í heildsöl-
unni. Rökin eru augljós. Ein-
faldara fyrirkomulag, færri
framteljendur og því auð-
veldara að hafa eftirlit með
því að rétt sé talið fram.
Þetta sáu Danir greinilega,
þegar þeir tóku upp söluskatt
fyrir tveimur árum og á-
kváðu þeir að innheimta
skattinn aðeins í heildsöl-
unni. Þeir sáu greinilega
kostinn, sem þessu var sam-
fara.
Um verðlagsmál verzlun-
arinnar er það að segja, að
mörg smásölufyrirtæki
standa nú mjög höllum fæti.
Það kemur æ betur í ljós, að
sú aukna þjónusta sem veitt
er í hinum nýtízku kjörbúð-
um er ekki í neinu sam-
ræmi við rekstursafkomuna.
Stofnkostnaður við að koma
upp nýjum verzlunum með
kæliborðum og tilheyrandi er
mjög hár, meðal annars
vegna þess hve ríkið hirðir
háa tolla af tækjum þeim,
sem hinar nýju verzlanir
þurfa á að halda.
Síðan núgildandi verðlags-
ákvæði voru sett árið 1960,
en þá var álagningin lækkuð
um 23% eins og áður hefur
verið tekið fram, hefur orðið
gífurleg hækkun á öllum
reksturskostnaði. Á þessum
tíma munu laun hafa hækk-
að um 60—70%. Aðrir kostn-
aðarliðir hafa hækkað mjög
mikið. Um þetta liggja fyrir
skýrslur í kaupfélögunum og
sýna þær ótvírætt, hve sölu-
launin, sem skömmtuð eru
nú með verðlagsákvæðunum,
eru í litlu samræmi við verzl-
unarkostnaðinn.
Nú hafa verzlunarsamtök-
in hvað eftir annað á und-
anförnum árum leitað eftir
leiðréttingu þessara mála
hjá stjórnarvöldunum. Ár-
angur hefur orðið sáralítill
og má segja, að verzlunin
hafi verið dregin á asnaeyr-
um í þessu máli. Rök stjórn-
arvaldanna fyrir því, að ekki
megi breyta álagningu er sú,
að það mundi auka dýrtíð-
ina og koma í veg fyrir að
hægt væri að halda efna-
hagsmálunum í hæfilega
miklum skorðum. Reynslan
sýnir hins vegar, að dýrtíð
og verðbólga hefur þotið upp,
þrátt fyrir það, að verzlunin
hefur orðið að þola hið mesta
ranglæti í þessum efnum
miðað við ýmsar aðrar grein-
ar atvinnulífsins. Ekki
stendur á verðhækkun hjá
ýmsum stofnunum ríkis og
bæja, þegar kaupbreytingar
hafa átt sér stað. Má þar
nefna Rafveitur, Hitaveitu,
Strætisvagna, Póst og síma.
Eftir hverja kauphækkun
hækka taxtar þessara stofn-
ana, en taxtar verzlunarinn-
ar hafa verið óbreyttir síðan
1960, er þeir voru lækkaðir
um 23%.
Þeir stjórnmálamenn ís-
lenzkir, sem halda þvi fram,
að verðlagsákvæði séu nauð-
synleg til þess að verzlunin
hlunnfari ekki neytendur,
ættu að líta sér nær og íhuga
hvernig ríkið og ýmsar opin-
berar stofnanir fara að í
þessum efnum. Þá ber þess
einnig að geta, að hlutur rík-
isins í útsöluverði ýmsra vara
er mjög hár. í febrúar 1960
hækkaði ríkið söluskatt í
tolli um 8,8% og setti á 3%
söluskatt í smásölu. Þessir
skattar standa enn, enda
þótt söluskattur í tolli skyldi
aðeins gilda til ársloka 1960.
Þessi sérstaki skattur var
felldur inn í nýju tollskrána
á síðastliðnu ári.
Það er ekki verzlunará-
lagningin, sem er orsök hins
háa vöruverðs á ýmsum
varningi hér á landi. Það er
miklu fremur álagning rík-
isins. Þetta þurfa menn að
gera sér ljóst, bæði neytend-
ur og þeir stjórnmálamenn,
sem telja nauðsynlegt að
SAMVINNAN 5