Samvinnan - 01.12.1969, Page 47

sem rís úr lofttómri mógröf vitundarinnar nak-
ið og svipt hinum áskilda réttlætingarfriði, því
innsigli sem hendur böðulsins hafa leitazt við
að þrykkja á skorpinn húðbelg andlitsins, og
þetta höfuð lýstur núna heiminn með þögnina
greypta í frosið andvarp svipsins.
Hin frosnu svipmót þjáningarinnar.
Hvað með það? Ha? Og enn: Hvað með
það? Til hvers, ef ekki að grotna í sundur
undan hægum strokum vindsins þegar hann
rjátlar við hræið, flettir það klæðum sem hef-
ur engan frið, vígt hlutarins eðli, upþlausn-
inni. Og vindurinn kemur og tekur upplausn
hr-æsins í fang sitt einn góðan veðurdag eins
og hina gráhvítu meinlausu fugla sem stað-
hættir hafa gert að hræsvelgjum þar sem þeir
hnita hringa yfir einhæfri fæðu skolpræsanna
í flæðarmálinu. Þeir svífa hreyfingarlausir yfir
haffletinum í leit að æti og renna sér inn yfir
steingráa ströndina, eignast land undir hið
leitandi auga; og hvar er bráð að finna á
hvítu nýsnævi landsins?
Það mætti reyna að ganga úr skugganum
djúpa um það, hvort þar væri um nokkuð nýtt
að ræða (sem bærist að dauðri vitund saka-
mannsins). Það kæmi einhver. Það hlyti ein-
hver að koma. Einhver ætti leið fram hjá þessu
afvikna skoti þar sem hinn dauði lá, dauður
öngvum drottni og fann ekki fyrir mildu frost-
inu þennan dag. Sá mundi velta hinum dauða
á grúfu með því að stjaka við honum fæti. Þá
fyrst, ef hann hefði augun hjá sér, þá fyrst
mundi hann sjá gat á stórköflóttum jakkanum
og dökkan blett. En hvað liggur annað að
baki hins dauða? Það sést hreint ekki. Engu
að síður virðist það liggja í augum uppi, morð-
ið, og koma flatt upp á skoðandann, en samt
verður að ætla honum, að hann hrópi: Morð.
Morð. En hann horfir á fund sinn og segir
ekki neitt, stendur hljóður meðan fólk drífur
að úr öllum áttum og allir fara að tala.
Annað er sagt, allt annað og það er látið
liggja að öðru meira þennan morgun. Þá hörf-
ar hann nokkur skref til baka, hann brýzt
gegnum áhorfendaskarann á flótta frá því sem
hann hafði fyrstur fundið, hvenær man enginn,
og fær nú aldrei flúið, aldrei úr þessu af því
að þessi slokknuðu augu hafa tekið sér ból-
festu í vitund hans þar sem hann kæfði full-
yrðingu sína eins og ófullburða fóstur, þangað
sem hann dró fullyrðingu sína til baka, guð
mætti vita hvert. En verður hún nokkurn tíma
undir steingráum himni morgunsins, því hvað
er mannsins slátrun kölluð, ef hún heitir ekki
morð?
Það verður ekki séð.
Hvergi er neitt að sjá, engan markverðan
hlut að sjá, þegar mennirnir taka af sér dökk-
ar grímurnar. Innan skamms munu þeir taka
af sér grímurnar til þess að fá sér að drekka.
í hvíldartímanum munu þeir tylla sér niður og
horfa yfir að hlutunum í kringumstæðunum,
sjá hversdagslega mynd staðarins: lága ein-
lyfta verksmiðjubyggingu, hrúgur af rauðleitu
brotajárni bera við himin, víraflækjur og járn-
teina mjóa eins og fingur með hvössum nögl-
um dregna eftir steingrárri málmþynnu him-
insins, en ekkert ískur sem sker f sundur allar
taugar, eina eldavél með skellóttri emileringu,
flugvélarskrokk, bílskrjóða, tunnur og allra
handa rusl.
En sumir munu ekki nenna að horfa lengur
á þessa hluti, þær einingar í umhverfinu sem
tengja það saman í eina heildarmynd, eins og
meiningarlausa blekkingu fyrir augað til að
hvíla á þar sem sérhver hlutur er bundinn
þögn staðarins. Þeir munu ekki horfa á það
sem stendur þeim nærri í kyrrð morgunsins.
Þeir munu ekki horfa út á hafið blágrátt og
þögult, láta hugann reika um blágráan flötinn
í leit að nýjum þætti í atburðarleysi morguns-
ins, finna kannski umtalsverð veðurbrigði eða
nokkra flutningadalla við festar úti á legunni,
hvíta fiskibátana koma hlaðna af hafi eins og
eistu sjómannanna, þessar merkilegu kúlur
sem hanga í poka undir manni og eru auga-
steinar framtíðarinnar, skynlausir, blindir, þvi
það er engin framtíð í nokkru skauti, aldrei
og hvergi, aðeins nokkrir svartklæddir menn
dagsins í dag við störf sín kolsvartir eins og
brot úr myrkum spegli næturinnar.
Andlit þessara manna eru ekki hvít. Þau
sjást ekki. Þeir bera grímur úr málmi fyrir
andlitunum. Á dökkum grimunum er eitt op
aflangt og ferkantað eins og álímdur renningur
úr dökkbláu gleri svo birtan hvítblá og tær-
andi éti ekki augun upp til agna. Þau felast
þar á bak við þessar stóru dökku málmgrím-
ur sem Sþenntar eru með leðurólum á höf-
uðin.
Það heyrast engin orð, þau berast ekki
eftir neinum leiðum. Kannski eru þeir þó að
tala saman án þess að það heyrist. Ef þeir
eru ekki að skiptast á orðum hver við annan,
er þá brýn þörf að hlusta, hlera eftir einhverju,
svo hugurinn geti hafnað að hvíla lengur tóm-
ur og sambandslaus? Hvar? Svo ekki má
skjóta loku fyrir að þeir séu að tala, hver og
einn láti hugann sóla um myrkvið eldsins, ef
það verður afborið eina morgunstund án þess
að missa þá tízku sem augnablikið býður að
viðhafa á þessum annríku tímum.
En tómleikinn bergmálar mynd sína á stein-
gráan himin þessa morguns, svo það er ekki
aðkenning minnstu vonar sem blaktir í lífi
þessa bölvaða staðar; eins og frostið situr
hinn júblandi stríðsguð æðrulaus yfir sínum
dauða hlut, nennir ekki að veita honum lengur
náð eiturlyfsins, og maðurinn liggur eins og
flattur fiskur á rauðri mölinni sem kemur undan
snjónum og biður ekki um náð, biður um hreint
ekki neitt. Hve undarlegur og kyrr í öllu frost-
inu. En því staulast hann ekki á fætur aftur
og hleypur burtu? Hvert? Já hvert? Ekki hent-
ar í leiknum að banka á ennið og spyrja. Það
er ekki fallegt að láta í hugann koma svo mikla
frekju, næstum skepnuskapur.
Kannski er hann í fríi, hefur tekið sér hvíld
frá störfum. Á þann hátt skýrist eitt og annað.
Hvíld frá öllu tilgangsleysinu, hinum kröfuríku
boðháttum lifsins, og þá fær hinn hlutlausi
áhorfandi átyllu að standa að nýju frammi fyrir
hinum sjálfdauða og horfa í þetta andlit, sjá
hina eilífu angist fá á sig hlutarins mynd einn
morgun eins og tunga hins dauða haldi áfram
að tala sínu máli, máli þagnarinnar, og slöngv-
ist eins og heiftug elding af himni og brenni
við hlustir áhorfandans, brenni sem þögnin
meðan hann horfir hljóður á útskeifa fætur
hins sjálfdauða, sólana með sín sundurétnu
andlit og hvíta leggina hárlausa og meyjar-
lega koma eins og mjóar stengur út úr
skónum.
Slitnir skórnir hallast hvor frá öðrum þann-
ig að augaleið gefst upp eftir hinum dauða
endilöngum. Andlitið snjóhvítt, sumstaðar blátt
og munnurinn þögul, litlaus rispa fyrir ofan
höku. Svo koma augun, þau lýsa enn blæ-
brigðalausari kapítula, gína svo ömurlega
hálflukt líkt og þau séu vön að sofa þannig
starandi tveimur víddum úr volgum holum
svipsins sem geymir augasteinana runna á
bak við, bak við hvað? Já hvurt í andskotan-
um? Eins og hin sambandslausa sjón gefi
svipnum eitthvert gildi sem grennslast megi
fyrir um í tómstundum morgundagsins. Að
láta hugann staldra við þennan dauða hlut
undir gráum himni eins og fugl sem er þreytt-
ur eftir ferð yfir hafið bláa að vorlagi. En slík
töf á engan rétt á sér, hún á ekki heima í
erli morgunsins. Svo áhorfandinn lætur sér
nægja að þreifa fyrir sér. Hann gengur nær
og rekur blankskóaðan fótinn f skrokkinn:
Um ekkert er að villast. Þessu er lokið.
Hann veit það.
En þeir. Hvaðan kemur sú ætlun að þeir
viti um þennan hlut, sem hulinn er sjónum
þeirra, þeir sem eru grunlausir hver á sínum
stað í grenndinni þennan kyrra morgun og
vita ekki neitt? Svo hlusta þeir, er það ekki,
hverju breytir það annars? Og það sem kann
að heyrast, verður það ekki borið undir skynj-
unina um þær fíngerðu taugar sem hnýttar
eru í sálarfleyið og flytja undarlegar teg-
undir hljóoa sem láta kannski á sér skilja
undir blönkum himni dagsins, að eitthvað hafi
gerzt einhvern tíma, áðan ef til vill, áðan og
er ekki meir?
Já, hvaðan kemur sá þanki?
Af frosinni jörðinni þaðan sem hann liggur
sýnast mennirnir stækkaðir; þeir eru mjórri,
lengri, svartari eins og þeir séu vaxnir inn í
hlutföll ofskynjunar. Öðru hverju koma þessi
hvitbláu leiftur, umlykja allt og slíta þá frá
umhverfinu sem eru önnum kafnir eins og
svartir langir skuggar í öllu sínu veruleysi
frammi fyrir augunum dauðu sem halda áfram
að stara, hvítar rifur fylltar af gljálausum marm-
ara svo að himinn þessa staðar verður ekki
kannaður að lit. Né öðru. En því í ósköþun-
um er hann annars látinn horfa á þennan hátt,
hver býður svo að horfa, stara á ekki neitt frá
öngvu lífi? Gefur ástandið ekki tilefni að toga
í hárin löng og framstæð sem vaxa fram úr
mattri hvítu og loka eða opna? Með rykk. Eða
reima þau aftur eins og gamla skó svo neind
svipsins spilli ekki friði sakleysingjans sem
á þarna leið um. Seinna. Einhvern tíma seinna.
Skýtur slíkt ekki ísmeygilegum rótum í iðju-
semi hugarins meðan verið er að rýna gegn-
um blá glerin á svarta vettlingana: vinnandi?
En svo, hvað svo þegar öllu er á botninn hvolft,
öllu hverju? Er nokkurn skapaðan hlut að sjá,
má hann ekki horfa í ró og næði eins og áður
— eins og alltaf framvegis?
Það skiptir öngvu hvort eð er.
Þeir sitja hljóðir. Þeir eru að horfa yfir
hversdagslegt umhverfi staðarins, augu þeirra
hvarfla frá einu til annars. Kannski eru þeir
að horfa á eitthvað sérstakt, grímurnar eða
vettlingana sem þeir hafa lagt frá sér í troð-
inn snjóinn, eða reykinn snúast upp í kalt
loftið í gráhvítum sveiflum frá sígarettuglóð-
inni sem falin er f lófa svo hún ofhitni ekki í
hægu morgunkulinu. Ef til vill eru þeir ekki
að horfa á neitt sérstakt, sitja bara og bíða
kvöldsins, að það komi loksins að nýju með
lausn undan þessu öllu, svo þeir geti tekið
þátt í vanalegu tilbreytingarleysi þess í fangi
einhverrar konu, deilt áhrifum einnar flösku
með góðri konu og tekið hana síðan eins og
vera ber.
Og þeir sitja hljóðir þennan morgun og
horfa á eitt og annað eða ekki neitt.
Það gerist ekkert. 4
47