Samvinnan - 01.12.1969, Qupperneq 65

sem var miðdepill Samarkands á dögum Tím-
úrs. Þarna er „moska“ og þrjú „madrasahs"
musteri (skólar Múhameðstrúarmanna) eru
á torginu. Eitt þeirra heitir eftir Úlúg-Beg,
annað heitir Sjír-Dar og hið þriðja Tilla-
Hari. Musteri þessi eða skólar hafa ekki verið
notuð í langan tíma. En hér voru öldum sam-
an höfuðstöðvar Múhameðstrúarmanna í Mið-
Asíu. Hér fengu lærisveinar sína menntun;
hér voru pílagrímar þjálfaðir og Allah ákall-
aður.
Musterin á Registan eru heimsfræg fyrir
byggingarstílinn. Þau eru byggð nokkru fyrr
en hið fræga Taj Mahal í Indlandi, en eru
í svipuðum stíl. Þessi musteri og önnur í Sam-
arkand hafa orðið fyrir nokkru hnjaski í
jarðskjálftum og öðru i aldanna rás, en Rúss-
ar vinna nú ötullega að því að lagfæra það
sem skemmzt hefur. Þeir hafa nýlega rétt við
einn mjótuminn á Registan, sem var farinn
að hallast mjög og lá við falli.
Við skoðuðum að síðustu grafmusterið Gúr-
Emir, en þar er gröf sjálfs Tímúrs. Kista
Tímúrs, sem var opnuð fyrir 28 árum i rann-
sóknarskyni, er gerð úr heilum, svörtum steini
mjög sjaldgæfum, sem nefndur er „nefríte",
og var okkur sagt, að steinn þessi væri stærst-
ur sinnar tegundar, sem fundizt hefur í heim-
inum. Á kistu Timúrs er grafin þessi áletrun:
„Væri ég á lífi nú, myndi mannkynið skjálfa".
Gúr-Emir er stórkostlegt musteri, og hinn
býkúpulagaði hjálmur þess í bláum lit gnæfir
við himin langt að.
Klukkan var orðin þrjú e. h„ og nú töldu
gestgjafar okkar mál til komið að snæða
hádegisverð. Við ókum í úthverfi Samarkands,
þar sem kaupfélag hafði verzlunarmiðstöð.
Þar var stórt útiveitingahús í eins konar
húsagarði. í miðjum garðinum var stór tjörn
og í henni fiskar. Við reyndum þar stanga-
veiði, en án árangurs.
Hér var setzt að snæðingi í sérstökum skála
í garðinum. Skálinn var opinn á allar hliðar.
Mikið veizluborð hlaðið mat var í miðjum
skála, en í öðrum endanum var úzbeskur
pallur með borði, svipaður þeim sem við sát-
um á kvöldið áður. Te skyldi drekka á pallin-
um að lokinni máltíð.
Það væri synd að segja, að við værum
svöng, þegar við stóðum upp frá borðum eftir
tveggja stunda máltíð.
Við skoðuðum kaupfélagsbúðirnar i verzl-
unarmiðstöðirini. Hér voru margar verzlanir,
sérgreindar eftir vöruflokkum. Vöruúrval var
hér miklu minna en á Vesturlöndum; þó
fengust hér flestar nauðsynjar.
Það var komið sólsetur, þegar við komum
á flugvöllinn í Samarkand og halda skyldi
aftur til Tasjkent. Eftirminnilegur dagur var
senn á enda. Við hefðum gjaman viljað
dvelja lengur í Samarkand, en til þess vannst
ekki tími í þetta sinn. Það er ógleymanlegt
að hafa komið til Samarkands, hinnar fornu
menningarborgar. Nafn borgarinnar er úz-
beskt og þýðir „ávöxtur og sykur“. Hér var
vagga úzbeskrar menningar og lista. Borgin
var áður fyrr vin í hinum miklu eyðimörkum,
sem fyrr þöktu stærsta hluta landsins, en ör-
fokasandurinn hefur í vaxandi mæli orðið að
víkja fyrir áveitum og ræktun.
Við kvöddum Samarkand með góðar end-
urminningar. Eftir klukkustundarflug var
lent á flugvellinum í Tasjkent. Það var gott
að halla sér á eyrað á hótelinu eftir ánægju-
legan dag.
Föstudagur 22. ágúst rann upp, sólríkur og
heitur. Við ókum fyrst um Tasjkent, komum
í úzbeska samvinnusambandið og mættum þar
á fundi með fjölda starfsfólks. Hér voru ræð-
ur fluttar og sagt frá íslandi.
Þá heimsóttum við stjórnarbyggingu Úz-
bekistans þar sem sovétið hefur aðsetur. við
heilsuðum upp á forsætisráðherra ríkisins og
áttum við hann viðræður.
Við ókum út fyrir borgina og snæddum há-
degisverð í húsagarði við höfuðstöðvar hér-
aðssamvinnusambandsins. Vinkonan okkar
úzbeska frá því í fyrrakvöld réð hér ríkjum.
Húsagarðurinn var blómum skrýddur, hér
vaxa rósir og fjöldi suðrænna blóma. Veizlu-
borðið var í skugga trjánna, því óþægilegt
hefði verið að sitja í sólinni. Hér hófst nú
ein stórmáltíðin enn, með ræðuhöldum. Við
vorum farin að þekkja svolítið úzbeska mat-
inn, en hann bragðaðist okkur yfirleitt mjög
vel. Við sátum hér að snæðingi í um tvær
stundir.
Að lokinni máltíð skoðuðum við kaupfélags-
búðir, sem þar voru í nágrenninu.
Þá var ekið á hótelið, og við fengum
klukkustundar hvild. Síðan var farið að sam-
yrkjubúi, sem staðsett var skammt fná hót-
elinu.
í úzbekistan eru nú um 1000 samyrkjubú,
cg að meðaltali munu um 450 fjölskyldur
starfa á hverju búi, kolkhozí, eins og þau eru
nefnd á rússnesku. Landbúnaður Sovétríkj-
anna grundvallast bæði á samyrkjubúum og
svo einnig ríkisbúunum, sovkozí, en þeim hef-
ur farið fjölgandi á undanförnum árum. Eft-
ir að kommúnistar tóku völd í Rússlandi með
byltingunni 1917, tók ríkið allt land eignar-
námi. Síðan voru stofnsett samyrkjubú.
Bændurnir vinna á þessum búum, og afrakstr-
inum er deilt á milli þeirra og fólksins, sem
á búunum vinnur. Ríkið tekur þó til sín á-
kveðinn hluta í tekjuskatt, og lagðar eru til
hliðar árlega fjárhæðir til þess að mæta fjár-
festingu. Hver bóndi eða fjölskylda hefur á
leigu lítinn blett, % til 1 ekru, og þetta land
er fjölskyldunni heimilt að nýta til eigin
þarfa. Þessar afurðir getur svo fjölskyldan
selt á mörkuðum. Samyrkjubúið á öll íbúðar-
hús starfsfólksins. Búin eru rekin á sam-
vinnugrundvelli. Starfsfólkið kýs sér stjóm
og framkvæmdastjóra. Raunverulega má líkja
þessu meira við fyrirtæki en búrekstur.
Samyrkjubúið, sem við skoðuðum, mun
vera i stærra lagi. Þar voru ræktaðir ávextir,
baðmull og nautpeningur.
Við komum í „menningarmiðstöðina". Þar
fræddi framkvæmdastjóri búsins okkur mn
reksturinn. Þarna er stór samkomusalur, sem
m. a. er notaður fyrir leiksýningar og kvik-
myndasýningar. Við skoðuðum bamaheimili,
en samyrkjubúið sér um börnin, meðan hjón-
skipta um föt. Nú skyldi halda í leikhús. í
Tasjkent eru nokkur leikhús, hljómleikahöll
og ópera, sem byggð var í síðasta stríði.
Við fórum i nýtt leikhús, og í kvöld skyldi
vera frumsýning á úzbeskri kvikmynd. Við
höfðum fund með leikhússtjóranum, áður en
sýning hófst. Þar var mættur framleiðandi
kvikmyndarinnar, ungur maður.
Myndin var sýnd á breiðtjaldi, var í litum,
vel gerð tæknilega. Aðalleikarinn var Úzbeki.
Myndin sýndi baráttu byltingarmanna við
höfðingjana í Úzbekistan 'árið 1920, sem end-
aði með sigri þeiira fyrmefndu. Þar með
lauk valdaferli Khansins í Khíva og Emírsins
í Búkhara.
Laugardagur 23. ágúst. í dag skyldi fljúga
til Georgíu. Við skoðuðum söfn fyrir hádegi
og snæddum svo hádegisverð á flugvellinum
í Tasjkent. Um flugvöll þennan virtist vera
mikil umferð. Hér er miðstöð fyrir Asiuflug
sovétmanna. SAS-flugfélagið hefur hér við-
komu á leiðinni til Austurlanda.
Dvölin í Úzbekistan var nú á enda. Þrír
dagar voru alltof stuttur tími til þess að kynn-
ast landi og þjóð. Við fengum þó margt að
sjá á þessum stutta tíma.
Þjóðlífið í Úzbekistan er gjörólíkt því sem
við þekkjum á íslandi. Stjómarhættir eru hér
aðrir og loftslag gjörólikt. Landið er baðað
í sól mestan hluta árs. Fólkið er sérstaklega
viðkunnanlegt, glaðvært og frjálst í fram-
komu. Það á aldagamla menningu að baki.
Það var mjög athyglisvert að sjá hina
geysimiklu uppbyggingu í Tasjkent, og Sam-
arkand var ævintýraborg liðinna alda. Það
sem verður minnisstæðast okkur íslending-
unum úr dvölinni í Úzbekistan verður þó
kvöldið á árbakkanum í sveitaþorpinu.
Við hádegisverðinn á flugvellinum mætti
stjórn samvinnusambandsins í Úzbekistan.
Nú kom sérstakt tækifæri til ræðuhalda, og
var það óspart notað. Við þökkuðum gest-
gjöfum okkar fyrir þrjá viðburðaríka daga í
Úzbekistan, og þá ekki sízt félaga Kasanov,
sem var með okkur allan tímann. Við höfð-
um einnig ástæðu til þess að þakka félaga
Sergei Gornóstaév. Hann reyndist bezti farar-
stjóri og góður í raun. Hann bjó yfir sjó af
fróðleik og gekk meðal okkar undir nafninu
„gangandi alfræðibókin".
Og hún Natasja hafði afrekað miklu þessa
þrjá daga. Hún var framúrskarandi góður
Kaupfélagsverzlun i
Sovétrikjunum.
in vinna á búinu. Ekki gafst mikill tími til
þess að kynnast vinnubrögðum á samyrkju-
búinu, enda áliðið dags. Það var líka búið
að koma upp stóru veizluborði í garði fyrir
utan aðalbyggingu búsins. Hér hófst svo ný
úzbesk máltíð. Forstöðumenn búsins og sér-
stakur fulltrúi frá flokknum voru hér mættir.
Það voru haldnar margar ræður með tilheyr-
andi og Natasja fékk varla tíma til að borða.
Að loknum miklum kvöldverði var ekið á
hótelið cg við fengum klukkutíma til þess að
túlkur og aðlaðandi persónuleiki.
Við stigum upp í þotuna kl. 2:30 síðdegis.
Ferðinni var heitið til Tíblísí, höfuðborgar
Georgíu.
Á leið okkar flugum við yfir Kýzýl-Kúm-
eyðimörkina i Úzbekistan. Þar sást ekki sting-
andi strá. Ósjálfrátt kom sú spurning upp í
hugann, hvernig umhorfs væri nú í Úzbekist-
an, ef landið hefði ekki orðið hluti af hinum
sósíalísku Sovétríkjum. Svar við þeirri spurn-
ingu fæst aldrei. 4
65