Samvinnan - 01.12.1969, Blaðsíða 68

borg. Þá bætir fiotamálaráðherrann við, að
Þýzkaland verði að fá ríflegar stríðsskaða-
bætur, að öðrum kosti skorti ríkið fé til að
smíða herskip fyrir næsta strið. Foringjar
landhers og flota heimta rússneska stríðs
fanga til að vinna í hergagnaverksmiðjum
Þýzkalands meðan á styrjöldinni stendur.
Samband þýzkra járn- og stáliðjuhölda
skrifar Hindenburg beina boðleið og biður
um að tryggja járnmálm Úkraínu og mang-
anmálm Kákasíu þýzkri iðju. Þjóðverjar
verði að fá óskorað frelsi til atvinnurekst-
urs í Rússlandi; sér í lagi skuli þeim heimilt
að eignast námur sem áður voru rússnesk
ríkiseign. Iðjuhöldasamtök Þýzkalands krefj-
ast án allrar blygðunar, að erlendum þjóð-
um verði meinað að stunda atvinnurekstur
í Rússlandi, svo landið verði aðeins nýtt til
framleiðslu hráefna Þýzkalandi til fram-
dráttar.
Þýzka verzlunarráðið (Deutscher Handels
tag) tilkynnir hinni nýju stjórnardeild þá
skoðun sína, að fyrst þurfi að innlima Pól-
land, Finnland og Eystrasaltslöndin, síðan
megi nýta leifarnar af Rússlandi með
„heppilegum efnahagssamningum."
Stálsamsteypa Thyssens útlistaði óskir
sínar ýtarlega fyrir Helfferich um miðjan
desember 1917, og nofndi þá sérstaklega
hinar járnauðugu námur í Krivoi Rog.
Vegna málmauðæfa í Kákasus þyrftu Þjóð-
verjar að fá ítök og hlunnindi í Potihöfn.
Þetta úrval úr kröfum hers og stóriðju, sem
hér hefur verið tínt til, er æði fróðlegt um
það andrúmsloft, sem ríkti í heimi þýzkra
valdhafa í byrjun árs 1918. Það er eins og
þeir séu í sömu sigurvímunni, haldnir sömu
sigurvissunni og í upphafi styrjaldarinnar
1914. En einkum eru þeir drukknir af valds-
mennskunni er sú stund rann upp, að þeir
gátu setzt við samningaborðið og sett hinum
sigraða friðarkostina.
Hinn 22. des. 1917 hófust friðarumleit-
anir Rússa og Þjóðverja í Brest-Litovsk.
Friðurinn í Brest-Litovsk hefur verið kall-
aður „gleymdi friðurinn“, kannski með
nokkrum rétti, því að það fennti fljótlega
yfir hann: að hausti ársins 1918 var hann
úr sögunni. Og þó er sögulegt mikilvægi
hans ekki lítið: hann sýnir stríðsmarkmið
Þýzkalands í sigri og framkvæmd. Síðar var
hans stundum minnzt þegar Þjóðverjar
kvörtuðu sjálfir undan svokölluðum hlekkj-
um Versalafriðarins.
í fyrstu leit út fyrir, að friðarumræður
ætluðu að fara fram með mikilli kurteisi
og sanngirni. Hinir sovézku fulltrúar höfðu
krafizt þess, að viðræðurnar færu fram fyr-
ir opnum tjöldum, blaðamenn fylgdust með
öllu, hin diplomatíska leynd horfin, sam
kvæmt kröfu, sem bæði Lenín og Wilson
höfðu borið fram. Joffe, formaður hinnar
rússnesku sendinefndar, las upp stefnuskrá
fyrir friðarfundinn, og pólitískar siðgæðis-
reglur hennar hefðu ekki getað verið hrein-
skiptnari, þótt komið hefðu úr penna Banda-
ríkjaforseta. Farið var fram á frið án landa-
innlimunar og skaðabóta. Brottflutningur
herja úr hersetnum héruðum. Þjóðarat-
kvæði um pólitíska framtíð þjóðarbrota, sem
vilja segja skilið við ríki, sem þau hafa áður
lotið. Fulltrúar Miðveldanna, Czernin frá
Austurríki og von Kiihlmann utanríkisráð-
herra Þýzkalands, tóku vel í þessi stefnu-
atriði rússnesku sendinefndarinnar, og allt
virtist ætla að falla í ljúfa löð um grund-
vallaratriði friðarumræðnanna. Rússneskti
fulltrúarnir urðu gripnir mikilli bjartsýni,
en þýzku samningamennirnir komu fljótlega
vitinu fyrir þá: von Hoffmann hershöfðingi
skýrði Rússunum frá því, að hann teldi þaö
ekki innlimun þótt viss landsvæði yrðu skii
in frá Rússlandi af fúsum og frjálsum vilja,
nefnilega Pólland, Litháen, Kúrland og
raunar einnig Lífland og Eistland. Rúss-
neska nefndin var steini lostin, og sagn-
fræðingurinn Pokrovski brast í grát. Sendi
nefndin sleit friðarumræðunum og hélt heini
til Pétursborgar til að bera ráð sín saman
við byltingarstjórnina.
Viðræðurnar hófust ekki aftur fyrr en 9.
jan. 1918. Formaður hinnar rússnesku samn-
inganefndar var nú enginn annar en
Samningamenn Miðveldanna í Brest-Litovsk:
Hoffmann, Czernin, Talaat Pasja, Kiihlmann.
Trotskí, sem hafði tekið við stjórn utan-
ríkisráðuneytisins. Við samningaborðið i
Brest-Litovsk, sem nú var orðið eins og
leiksvið með allan heiminn að áheyranda,
beitti Trotskí öllum listbrögðum ræðu-
snilldarinnar og rökræddi sjálfsákvörðunar-
rétt og þjóðaratkvæði af slíkri leikni, að
von Kuhlmann, þótt sleipur væri, komst
oftast í þrot. Formaður hinnar rússnesku
sendinefndar átti nú kost á að beita áróðri
bolsévika á heimsmælikvarða, draga tímann
á langinn, ef vera kynni að hinn þungsvævi
öreigalýður Miðveldanna mundi vakna og
taka við kyndli heimsbyltingarinnar. Þann-
ig liðu dagarnir í látlausum rökræðum unz
Trotskí sleit þeim 10. febrúar með þeim
ummælum, að sovétstjórnin skrifaði ekki
undir friðarskilmála Þjóðverja, en hún vildi
í sama mund ekki taka þátt í þessari styrj-
öld lengur. Síðan hélt sendinefnd Rússa
heim til Pétursborgar. Daginn áður hafði
þýzka samninganefndin samið frið við úkra-
ínska leppstjórn sína og viðurkennt sjálf-
stæði Úkraínu. Vesturhéruð Rússlands frá
Eystrasalti til Svartahafs höfðu verið limuð
af því, hið gamla stríðsmarkmið Þjóðverja
að færa rússneska ríkið í þau landfræðilegu
mót er voru fyrir daga Péturs mikla virtist
færast nær. Hinn 17. febrúar átti vopna-
hléssamningurinn að renna út, en þann 13.
febrúar var haldinn fundur í krúnuráði
Þýzkalands og þar var samþykkt að hefja
sókn inn í Lífland og Eistland. Hinn 21.
febrúar voru Rússum settir úrslitakostir, og
var nú enn hert á friðarskilmálunum: afsal
allra Eystrasaltslanda, viðurkenning sovét-
stjórnarinnar á úkraínskri leppstjórn Þjóð-
verja og afvopnun rússneska hersins strax.
Með nærri ofurmannlegu átaki fékk Lenín
flokk sinn og ríkisstjórn til að ganga að
þessum kostum og beitti til þess hótun, sem
hann hafði annars aldrei um hönd: að segja
sig úr miðstjórn flokksins. Hinn 3. marz
1918 var nauðungarfriðurinn í Brest-Litovsk
undirritaður.
Það er til marks um þá friðarkosti sem
gengið var að í Brest-Litovsk, að Rússland
missti fjórða hluta sinna evrópsku land-
svæða, fjórðung ræktanlegs akurlands og
fjórðung járnbrautarkerfisins, þriðjung
vefnaðariðnaðarins og nærri þrjá fjórðu
hluta þungaiðju og námugraftar. Og til að
bíta höfuðið af skömminni kúgaði þýzka
yfirherstjórnin Rússland til að undirrita
viðbótarsamninga í Brest-Litovsk hinn 28.
ágúst: Því var gert að skyldu að láta af
hendi við Miðveldin geysimikið hráefna-
magn og 6 milljarða gullmarka í stríðsskatt.
í ársbyrjun 1918 risu sigurvonir þýzkra
valdhafa í her og ríkisstjórn svo hátt, að
þeim fannst sér ekkert ofvaxið. Ríkiskansl-
arinn skrifaði Hindenburg snemma á árinu
og fagnaði þeirri stórsókn sem nú var í
undirbúningi á vesturvígstöðvunum: Ef með
guðs hjálp fer svo, að hin nýja sókn beri
þann árangur, sem við vonum, fyrir sakir
ágætrar herforustu yðar hágöfgi og hreysti
og baráttuþreks hermanna okkar, þá ættum
við kost á að setja Vesturveldunum slíka
friðarkosti, sem nauðsynlegir eru öryggi
landamæra okkar, atvinnulegum hagsmun-
um okkar og stöðu okkar í heimsmálunum
eftir stríðið. Um sama leyti skrifar Vilhjálm-
ur keisari eina af sínum frægu utanmáls-
athugasemdum: Sigur Þjóðverja á Rússum
var frumskilyrði byltingarinnar, sem var
skilyrði Leníns, sem var skilyrði Brest-samn-
ingsins. Sama máli gegnir í vestri. Fyrst
sigur í vestri og hrun Þríveldabandalagsins;
þá skulum við setja þeim kostina, sem þeir
verða að ganga að. Og þeir munu eingöngu
gerðir í samræmi við hagsmuni okkar!
Árangur samninganna í Brest-Litovsk
steig ekki aðeins valdsmönnum Þýzkalands
til höfuðs. Fjölmennir hópar áhrifamanna
í stóriðju og háskólum fengu enn vakið
þjóðernissinnaða múghreyfingu, sem taldi
sigurinn bíða á næsta leiti. Hinum ævin-
týralegustu stríðsmarkmiðum hafði verið
náð í austri — hvers vegna þá ekki einnig
í vestri? Hvers vegna að slaka á kröfunum,
þegar sigur var í seilingarhæð?
Stórsókn Ludendorffs á vesturvígstöðvun-
um var rökrétt afleiðing hins mikla sigurs
í austurvegi. Á þessum misserum flytur
þýzka herstjórnin 52 herfylki þaðan til vest-
urvígstöðvanna. Herfjötur Þýzkalands hafði
verið höggvinn. Sóknin í vestri var hafin
21. marz 1918. Hún stóð með nokkrum
hvíldum óslitið fram í lok júlímánaðar. Or-
usturnar sem háðar voru 8. ágúst, á hinum
svarta degi þýzka hersins, eins og Luden-
dorff komst að orði, sýndu ljóslega, að von-
in um þýzkan sigur var sjálfsblekking ein.
Keisaraorustuna hafði Ludendorff kallað
síórsókn sína — die Kaiserschlacht. Og nú
skrifaði Vilhjálmur II í byrjun september
þessi orð: Orustan er töpuð. Herir okkar
geta einfaldlega ekki barizt lengur.
Hinn fyrsta október játar Ludendorff, að
nú sé leiknum lokið. Þremur dögum síðar
biður þýzka stjórnin um vopnahlé á grund-
velli hinna fyrirlitnu 14 atriða Wilsons. Og
skýjaborgirnar hrundu yfir höfðum þeirra,
sem höfðu reist þær af svo miklu oflæti. 4
68