Samvinnan - 01.12.1970, Side 48

fyrirtæki. Sá einn útflutningur
er hagkvæniur þar sem seld er
vinnsla á afurðum, sem inn-
lendir aðilar eiga alla fram-
leiðsluþætti í.
Alúminvinnsla er einhver
fjármagnsfrekasta atvinnu-
grein sem um getur. Lausleg
athugun leiðir í ljós að heild-
arkostnaður við byggingu ál-
bræðslunnar (að meðtöldum
eðlilegum tollum og sölu-
skatti), Straumsvíkurhafnar
og Búrfellsvirkjunar að þeim
hluta sem hún þjónar undir
bræðsluna i núverandi stærð,
hlýtur að nema 7—8 millj-
örðum króna á núverandi
verðlagi hið minnsta. En þetta
kombínat fullbyggt veitir ekki
nema rúmlega 400 manns at-
vinnu. Allt bendir því til að á
bakvið hvern starfsmann sé
fjárfesting uppá nær 20 millj-
ónir króna, ef ekki meira.
Fjölgun atvinnufólks í land-
inu hefur nú um margra ára
skeið numið um og yfir 1500
manns á ári. Fram á siðustu ár
hefur tekizt að tryggja þessu
fólki atvinnu hér innanlands.
Hefur það kostað andvirði 3—
4ra „ála“, 20—25 milljarða
króna fjárfestingu? Þvi fer
fjarri. Enda er heildarfjár-
munamyndun í þjóðarbú-
skapnum i ár áætluð 9,3 millj-
arðar króna, og eru þá íbúðar-
húsabyggingar meðtaldar og
margt annað sem ekki getur
talizt fjárfesting í atvinnu-
tækjum.
Sannleikurinn er sá að 2—3
skuttogarar ásamt tilheyrandi
frystihúsi mundu veita jafn
mörgum atvinnu og álbræðslan
gerir nú. En stofnkostnaður er
liklega ekki nema svo sem einn
fimmtándi eða einn tuttugasti
hluti af þvi sem bygging ál-
bræðslu, raforkuvers og skyldra
mannvirkja kostar.
III.
Hefur fólkið í landinu beðið
um álbræðslu? Ég kinoka mér
við að setja á pappírinn jafn
fáránlega spurningu. Fólkið
hefur beðið um allt annað. Og
margt. Það hefur beðið um
skuttogara, en árum saman
hefur það verið dregið á asna-
eyrum og svikið um þessi sjálf-
sögðu veiðitæki. Fremsta fisk-
veiðiþjóð heims hefði vist ekk-
ert með slík tæki að gera. Nú
er von til þess að fyrsti skut-
togarinn smiðaður fyrir okkur
komi seint á næsta ári, eða
verður hann ekki tilbúinn fyrr
en 1972? Það hefur verið beðið
um fiskiðnskóla. Áætlun um
slíkan skóla hefur legið tilbúin
niðrí skúffu í stjórnarráðinu
um margra ára bil. En eftir því
sem sjávarútvegsmálaráðherra
sagði um daginn á LÍÚ-fundi
er ekki ætlunin að stofna
þennan skóia á næstu árum.
Þetta hefur draslazt einhvern
veginn hingað til án sérmennt-
unar. Það er annað sem á að
ganga fyrir.
Virkjunarmálin hafa tví-
mælaiausan forgang framyfir
sjávarútveg. Þar stendur mikið
til. Það þarf nefnilega að selja
orkuna útlendingum á meðan
þeir kæra sig um orku af svo
ómerkilegum uppruna, því eftir
10—15 ár vilja þeir ekki lita við
öðru rafuimagni en kjarnorku-
framleiddu. Þetta hefur seðla-
bankastjórinn prédikað árum
saman af jafn mikilli einlægni
og dómprófasturinn fram-
haldslífið. Menn hafa látið sér
detta í hug stórvirkj anir sem
gæfu samanlagt allt að 20
sinnum meiri orku en fyrri
áfangi Búrfellsvirkjunar. Það
er því kannske engin tilviljun
að einhver íhaldsmaður glopr-
aði þvi útúr sér að hér ættu
eftir að rísa 20 álverksmiðjur
með Straumsvíkursniði.
Þetta hefur verið undirbúið
með margvíslegum hætti.
Veigamesti þáttur undirbún-
ingsins er vitanlega suður í
Straumsvík. Iðnaðarmálaráð-
heriann og undirkokkar hans
geta með stolti bent erlendum
auðhringum á fyrirmyndina og
sagt: Þið getið fengið alveg
eins góð kjör. Rafurmagn eins-
og þið viljið, jafnvel með meö-
gjöf. Vinnukraft með hagstæð-
um kjörum, og framkvæmda-
stjóri Alþýðusambandsins set-
ur sjálfan sig að veði fyrir því
að ekki sé farið í verkfall.
Vinnustundin kostar aðeins
einn dollara, það er ekki víða
billegra í Evrópu. Og ekki
nefna hreinsitæki, loftið hjá
okkur þolir svo mikla mengun
og fólkið er svo hraust.
Annar þáttur undirbúnings-
ins er sá að setja rétta menn
á rétta staði. Til dæmis í iðn-
aðarmálaráðuneytið nýja þar
sem hjarta „framfaranna“
slær. Þar skulu sitja djarfir
menn sem kunna að semja af
sér við útlendinga og halda
reisn sinni samt. Gjaldþrot
koma ekki við þá frekar en
sálmakveðskapur liðinnar ald-
ar. Þeir skulu temja sér valds-
mannslega umgengni við vís-
indamenn, einkum þá náttúru-
skoðara sem hafa uppi ótima-
bært mengunarhjal. Og þeir
skulu finna aðferðir til að kné-
setja þrasgjarna búandkarla
sem ekki una þeim framförum
að dalirnir hjá þeim fyllist af
vatni.
Þá er ekki rétt að vanmeta
þann undirbúning er felst í því
að gera ísland gjaldgengt í „al-
þjóðasamstarfi“. Atlantshafs-
bandalagið og hernámið voru
að vísu mikils virði en helzti
einhæf, það þarf líka að sanna
fórnfýsi á markaðssviðinu. Þess
vegna var landið drifið inn í
Fríverzlunarbandalagið án þess
að almenningur vissi hvað um
var að vera, og án nokkurs
sýnilegs ávinnings fyrir efna-
hagslífið nema víðtækar
strúktúrbreytingar komi til. Nú
er ætlunin að tengjast Efna-
hagsbandalaginu smátt og
smátt svo að litt sé eftir tek-
ið. Viðskiptamálaráðherrann,
staddur i útlöndum, segir hug
sinna manna nógu skýrt i til-
efni af viðræðum við Efna-
hagsbandalagið: „. . . kærkom-
ið tilefni til þess að lýsa áhuga
okkar á þvi að geta tekið áfram
þátt í efnahagssamstarfi Vest-
ur-Evrópurikja og haldið
þannig áfram á þeirri braut,
sem við fórum inn á með inn-
göngu okkar í EFTA“ (á ráð-
herrafundi EFTA i nóvember).
Það telst einnig til heppilegs
undirbúnings að þaggað sé nið-
ur i þeim sérfræðingum sem
hafa aðiar skoðanir en þær
löggiltu á leiðum til iðnvæð-
ingar og atvinnuþróunar í
landinu. Það má til að mynda
finna þeim störf erlendis. í
þessu sambandi vil ég vitna til
tveggja manna. Annar þeirra
iét uppi álit sitt fyrir nokkrum
árum, en hinn tiltölulega ný-
lega.
Á ráðstefnu islenzkra verk-
fræðinga 1960 flutti hinn kunni
vísindamaður dr. Gunnar
Böðvarsson erindi er hann
nefndi Fjárfesting og þróun.
Þar sýnir hann fram á hvar
íslendingar standa í fjárfest-
ingarmálum miðað við önnur
lönd. í lok greinarinnar segir
hann:
„í bili virðist nær að
stefna að meiri hagræðingu
og gernýtingu í sjávarútvegi
og innlendum iðnaði. Hag-
kvæman iðnað má og auka.
Yfirleitt virðist rétt að
benda á, að kunnátta og
þekking verða æ meir und-
irstaða allrar efnahagslegr-
ar framvindu. Þannig hefur
þjóðum eins og Dönum og
Hollendingum tekizt að lifa
góðu lífi enda þótt þeir lifi í
algerlega hráefnasnauðum
löndum. Undirstaða efna-
hags þessara landa er fyrst
og fremst kunnátta og leikni
á iðnaðarsviðinu."
Á verkfræðingaráðstefnu
tveimur árum síðar segir sami
maður í lok erindis um Orku-
notkun og þjóðarhag:
„Eins og málum er nú
háttað er augljóst, að ís-
lendingar geta ekki tekið að
sér uppbyggingu stóriðnað-
ar.Og þótt nokkuð fjármagn
væri fyrir hendi verður að
spyrja, hvort þessi stofn-
fjárþungu fyrirtæki væru
eðlilegur liður í islenzku at-
hafnalífi. Uppbygging stór-
iðnaðar á íslandi verður að
verulegu leyti að vera í
höndum útlendinga, a. m. k.
um sinn. Við þessar aðstæð-
ur getur hann ekki orðið
nein meginstoð athafnalífs
landsmanna. Slíkan iðnað,
eða öllu heldur þær orku-
lindir, sem hann byggði á,
yrði frekar að telja til
landshlunninda en til þýð-
ingarmeiri þátta athafna-
lífsins. Að minnsta kosti
fyrst um sinn verða íslend-
ingar að byggja búskap sinn
á annarri stoð. — Við upp-
byggingu athafnalífs fram-
tíðarinnar virðist íslending-
um frekar nauðsyn að fylgja
almennri tækniþróun og
byggja fyrst og fremst á eig-
in tækniþekkingu og getu.
Leita ber að stofnfjárléttum
atvinnu- og þjónustugrein-
um og stuðla sem bezt að
framvindu þeirra með rann-
sóknum og þjálfun“.
Árið 1968 birti ungur maður,
Þórarinn Stefánsson eðlisverk-
fræðingur, „Hugleiðingar um
gildi íslenzkra náttúruvísinda“
í Tímariti Verkfræðingafélags-
ins. Inntak greinarinnar kem-
ur vel fram í einni undirfyrir-
sögninni: „íslendingar van-
meta gildi tækniþekkingar en
ofmeta gildi orkulinda og hrá-
efnis". Höfundi er einkum hug-
leikið að Háskóli íslands sé
efldur í þágu þess lífs sem lifað
er í landinu og undirstöðu þess,
íslenzks landbúnaðar og sjáv-
arútvegs. Þessari eflingu fylgi
auðvitað rannsóknarstofnanir:
„Brýnust er nauðsynin í líf-
fræði og umhverfisvísindum“,
segir hann. Undir lok greinar-
innar skrifar hann:
„Nú er liðin sú tíð, að ó-
dýrar orkulindir geri þjóðir
að iðnaðarþjóðum. Það er
fyrst og fremst hugkvæmni
og menntun þeirra, sem
ræður úrslitum. Tækni-
menntun er undirstaða iðn-
aðar. Náttúruvísindarann-
sóknir eru undirstaða
tæknimenntunar. Tækni-
menntun er ekki til sölu er-
lendis. Hún verður að skap-
ast í landinu og búa í þjóð-
inni“.
IV.
Sá valdahópur úr tveim
stjórnmálaflokkum sem setið
hefur í ríkisstjórn og í öðrum