Samvinnan - 01.12.1970, Síða 33

myndunin ykist óvenju mikið
fyrst í stað, eftir að þeim er
aflétt.
Mikil magnaukning verður í
fjármunamyndun árið 1966 eða
33%. Á þessu ári eru miklar
framkvæmdir við kísilgúrverk-
smiðjuna, og ennfremur er
fjármunamyndun í sambandi
við smíði dráttarbrauta veru-
leg.
Stórkostleg aukning fjár-
munamyndunar á sér stað árið
1967, og einnig er um mikla
aukningu að ræða á árinu 1968.
Hér vega mest þær fram-
kvæmdir, sem hafnar eru við
álbræðsluna á árinu 1967, en
lítil breyting verður á fjár-
munamyndun í öðrum iðnaði
frá árinu áður.
Á árinu 1968 er um veruleg-
an samdrátt i fjármunamynd-
un í hinum almenna iðnaði að
ræða. Munar þar mikið um, að
lokið er við fyrsta áfanga kísil-
gúrverksmiðjunnar árið 1967 og
framkvæmdir við hana litlar á
árinu 1968. Á árinu 1968 verður
hins vegar mikil aukning á
framkvæmdum við álbræðsl-
una, þannig að þrátt fyrir al-
mennan samdrátt í fjármuna-
myndun iðnaðarins, verður
heildaraukning í fjármuna-
myndun 40% árið 1968.
Á árinu 1969 var um lítillega
aukningu fjármunamyndunar
að ræða, eða um 5,7%. Á því
ári verður lítil breyting á fjár-
munamyndun í almennum iðn-
aði, en aukningin stafar aðal-
lega af framkvæmdum við ál-
bræðsluna.
í töflunni eru tölur, sem sýna
hlutdeild fjármunamyndunar í
iðnaði á þessum árum í heild-
arfjármunamyndun atvinnu-
veganna. Þótt miklar sveiflur
eigi sér stað í fjármunamynd-
un í iðnaði frá ári til árs á
umræddu tímabili, verða mun
minni breytingar á hlutdeild
fjármunamyndunar iðnaðarins
í heildarfjármunamyndun at-
vinnuveganna fyrst í stað.
Hlutdeildin minnkar að vísu á
árunum 1964 og 1965, sem staf-
ar einkum af því, að ekki er
um stórframkvæmdir í iðnaði
að ræða á þessum árum. En
ennfremur beinist fjármuna-
myndunin mjög til sjávarút-
vegs og fiskiðnaðar.
Hin síðari ár verður aftur
greinileg breyting á, og fer
hlutdeild iðnaðarins í heildar-
fjármunamyndun atvinnuveg-
anna ört vaxandi. Vex hún úr
13,3% árið 1966 í 20,4% árið
1967 og 38,6% árið 1968, en er
síðan 53,5% árið 1969. Þetta
stafar í fyrsta lagi af þeim
stórframkvæmdum, sem eiga
sér stað í iðnaðinum á síðustu
árum vegna byggingar ál-
bræðslunnar, en ennfremur
vegna þess að verulegur sam-
dráttur á sér stað í fjármuna-
myndun annarra atvinnu-
greina á árunum 1968 og 1969.
FJÁRMÖGNUN
FJÁRMUNAMYNDUNAR
Fjármögnun fjármunamynd-
unar iðnaðarins má skipta í
tvo meginflokka eftir uppruna
fjármagnsins. í fyrsta lagi er
þar um að ræða fjármagn, sem
fyrirtækin leggja sjálf til fram-
kvæmdanna, og í öðru lagi
fjármagn, sem fengið er að
láni.
Fjármagni frá lánastofnun-
um má aftur skipta í skamm-
tíma lán og langtíma lán, þ. e.
eftir því hvort það kemur frá
viðskiptabönkum eða fjárfest-
ingarsjóðum. Engar tiltækar
upplýsingar liggja fyrir um
það, hvernig fjármunamynd-
unin frá ári til árs hefur verið
fjármögnuð. Verður því að
nægja að gefa yfirlit um sund-
urliðun fjármagns iðnaðarins
á ákveðnum tímapunkti, nánar
tiltekið í árslok 1968. Það skal
tekið fram, að í þeirri mynd er
hvorki álbræðslan né kísilgúr-
verksmiðjan.
Samkvæmt athugunum, sem
fram fóru á vegum iðnaðar-
ráðuneytisins við undirbúning
að inngöngu íslands í EFTA og
birtar eru í svonefndri EFTA-
skýrslu ráðuneytisins, voru
50% af heildarfjármagni iðn-
aðarins í árslok 1968 fjármögn-
uð með stuttum lánum, 25%
með lánum til langs tíma og
um 25% með eigin fé.
Ætla má, að tölur þessar
vanmeti verulega þátt eigin
fjármagns í því heildarfjár-
magni, sem bundið er í iðnað-
inum, vegna þess að auðsætt
er, að fastafjármunir eru van-
metnir og raunveruleg hlut-
deild eigin fjármagns því
nokkru hærri en 25%. Hins
vegar bendir hlutfall veltufiár-
muna og lána til skamms tíma
til þess, að fastafjármunir, og
þar með fjármunamyndunin,
hafi í of ríkum mæli verið fjár-
mögnuð með lánum til skamms
tíma, með öðrum orðum að
skort hafi á, að iðnaðurinn
hafi átt nægilega greiðan að-
gang að lánum til langs tíma,
miðað við bá fjármunamynd-
un, sem átt hefur sér stað.
Fjármagn til fjármuna-
mvndunar í iðnaði hefur því,
einkum á fyrri árum, í raun og
veru að nokkru leyti runnið frá
viðskiptabönkunum í formi
stuttra lána, enda þótt tals-
verður hluti þeirra hafi í revnd
verið bundinn til langs tíma.
Þar sem upplýsingar um
fíármögnun fjármunamyndun-
ar iðnaðarins eru eins og áður
segir af mjög skornum
skammti, eru ekki tök á að
gera henni viðunandi skil hér.
Skal því í þess stað gerð nokkur
grein fyrir þeim lánastofnun-
um, sem veita iðnaðinum lán
til langs tíma.
Framkvæmdabanki fslands
hóf starfsemi 1953. Fljótlega
eftir að hann hóf starfsemi
sína, tók hann að veita nokk-
urn hluta af fjármagni sínu til
fjárfestingarframkvæmda í
iðnaði. Hér var að vísu um
fremur lítinn hluta af fjár-
magni því að ræða, er bankinn
hafði til ráðstöfunar. Hann
veitti þó á meðan hann starf-
aði mun meira fjármagni til
iðnaðarframkvæmda en Iðn-
lánasjóður eða samtals 434,3
millj. kr. á árunum 1953—1966,
þar af 196,3 millj. kr. til bygg-
ingar áburðarverksmiðju og
sementsverksmiðju. Með lögum
frá 1966 er Framkvæmda-
banki íslands hins vegar lagð-
ur niður og við tekur Fram-
kvæmdasjóður íslands, og yfir-
tekur hann útistandandi lán
Framkvæmdabankans til iðn-
aðarins. Framkvæmdasjóður
veitir ekki bein lán til iðn-
fyrirtækja, heldur ráðstafar
hann fjármagni fyrir milli-
göngu Iðnlánasjóðs. Lánveiting
Framkvæmdasjóðs til Iðnlána-
sjóðs nam árið 1969 18 millj. kr.
Iðnlánasjóður hefur á nokkr-
um árum vaxið í það að verða
helzta fjárfestingarlánastofn-
un iðnaðarins, þar til Iðnþró-
unarsjóður kom til sögunnar.
Iðnlánasjóður er stofnaður
með lögum frá 1936, en var
lengst af lítils megnugur við
fjármögnun framkvæmda í
iðnaði. Þannig má geta þess,
að upphæð veittra lána frá ár-
inu 1936 til ársins 1961 nemur
samtals aðeins 32 millj. kr.
Með breytingu á lögum um
Iðnlánasjóð frá árinu 1963
verða þáttaskil í starfsemi
sjóðsins. Honum er tryggður
fastur tekjustofn, iðnlánasjóðs-
gjald, sem lagt er á flestan iðn-
að, annan en kjötiðnað, fisk-
iðnað og mjólkuriðnað. Nema
tekjur af því gjaldi til sjóðsins
nú um 40 millj. kr. á ári, en
tekjur af því gjaldi hafa farið
mjög vaxandi á undanförnum
árum með aukinni iðnaðar-
starfsemi. Framlag ríkissjóðs
til Iðnlánasjóðs er hækkað úr
2 millj. kr. í 10 millj. kr. á ár-
inu 1966, og í frumvarpi til
fjárlaga fyrir árið 1971 er gert
ráð fyrir, að framlag ríkissjóðs
hækki í 15 millj. kr. á ári.
Með lögum frá 1964 er Iðn-
lánasjóði heimilað að gefa út
sérstakan flokk vaxtabréfa í
þeim tilgangi að breyta lausa-
skuldum iðnfyrirtækja í föst
lán, og hefur sjóðurinn með
því móti stuðlað að bættri fjár-
hagslegri uppbyggingu iðnfyr-
irtækja á undanförnum árum.
Samtals hafa veitt lán af því
tagi numið 81 millj. kr.
Með lögum frá árinu 1967 er
stofnuð sérstök lánadeild veið-
arfæraiðnaðar við Iðnlánasjóð,
S tíflugarður B úrfellsvirkjunar.
33