Andvari - 01.10.1965, Page 81

ANDVARI
HEIMUR SÖGUMANNSINS
17J
stödd. Heimur íslendingasagnanna,
markaður dráttum heimsslita og leyndu
fyrirheiti, var viðfangsefni við hans hæfi,
skyldi maður halda.
Þýðing hans, sem hefur orkað á tung-
una og er sá klettur, sem margur rithöf-
undurinn hefur brýnt á stíl sinn, er með
áferð, sem aldurinn einn hefur ekki vald-
ið, heldur er hún gædd stílrænni reisn,
sem tápmiklum nútíðarmönnum getur
virzt kuldaleg. Við samanburð kemur í
ljós, að margar jjýðingar nútímans eru
greinilega impressíónískar. Meira ber á
viðleitni til að greypa frásögnina í andar-
tak líðandi stundar með stílrænum og
tálrænum brögðum. Hér veldur einnig
nýtízkulegra orðfæri. En þar við bætist
að rithöfundarnir eru impressíonistar í
stíl sínum. Smáatriðin, sérstaklega til-
svörin, geta þá komið nær lesandanum
svo fægifletirnir glitra í ríkari tilbrigðum.
En kannski er það svo, að maður sem
nútímastílisti ofmeti ekki gæði smáatrið-
anna, heldur mikilvægi þeirra og stöðu
í sögunni, sérstaklega tálrænt hlutverk
þeirra. Þegar nautgripur, sem kemst inn
á óslegið tún, treður grasið hér og þar,
bítur í græðgi hingað og þangað og gleyp-
ir alltaf safaríka og döggvota smáratoppa,
þá fer sennilega að lokum, að hann liggi
afvelta í grasinu með vindþembu. Þannig
getur farið fyrir þeim lesanda, sem lýtur
sérstaklega að því listræna og hámar í sig
hin dásamlegu smáatriði sögunnar, að
hann fái magaþembu vegna skorts á and-
legri lneyfingu, þótt hinir víðáttumiklu
innri landflákar sögunnar geti boðið hon-
um dýrlegustu þrautir og þrekraunir.
Maður getur hæglega orðið þeirrar trúar,
að sagan sé útsmogin stílræn áorkunar-
list, hvað ekki er rétt, og mér er því næst
að trúa því, að hinn svali stíll N. M. Peter-
sens sé í mörgum efnum í samræmi við
eðli þessa skálskapar. Sjálfur hefur þessi
skáldskapur sjálfsagt gælt við eins konar
íhaldsemi í orðfæri, fjarvíddirnar orðið
áhrifameiri fyrir þá sök, fjálgleikurinn
innilegri. Manni finnst það ekki heldur
fráleitt að í hinum véhelga heimi sög-
unnar skipti það ekki máli, svo sem títt
er í mörgum nútímaskáldsögum, að veiða
lesandann í æsilega glapsýn, heldur hitt
að líkna hjarta hans um langa stund.
Þegar hin stranga saga beitir raunsæjum
óvæntum smáatriðum þá er það gert svo
hirðuleysislega, að þetta virðist liggja
miklu fjær hinum útsmognu listbrögðum
hinna síðari skáldakvæða cn þeim ris-
miklu skrautmyndum, sem komið er fyrir
í liinum stranga rómanska byggingarstíl,
og eru í vitund nútimamannsins svo
furðulegar og tilviljunarkenndar.
Að því er sögurnar áhrærir er fátt fast
undir fótum í sögulegum skilningi, en þó
er það víst, að þær eru skráðar á íslandi
tveimur öldum og hálfri betur eftir
kristnitöku. Þá er svo langt komið blóma
norrænna miðalda, að þær eru í hádegis-
stað. Miðaldamenningin hafði rist djúpt
plógfar í grunn sálar og fornan arf.
Menntaðir menn á Islandi voru engir
afturkreistingar — list hins óbundna máls
var þar miklu fremur nýtízkufyrirbrigði.
Hinn rómanski stíll hafði í meira en ald-
arskeið drottnað í byggingarlist og mynd-
list. Nærri frá öndverðu hafði hann tekið
á sig norrænan blæ. Oðru nær að hann
orki svo sem hann hafi verið leiddur til
sætis með ofríki, verk hans bera vitni
ginnhelgum eldmóði. Listrænir hæfileik-
ar leystust úr læðingi með snöggum og
ofsalegum hríðum og glímdu við ókennt
smíðisefni, byltingin búin vart skiljan-
legu afli og sjálfsvild.
Sögurnar geta sem skáldskapargrein
minnt í mörgum éfnum á þessa list. I
þokkabót er ættarsvipur með þeim: List
hins óbundna máls ryðst allt í einu fram