Andvari - 01.10.1965, Side 94

184
ÓLAFUR JENS PÉTURSSON
ANDVABI
verkamannafylgi var ekki lielzta áhyggju-
efnið, heldur sundrungin innan flokks-
ins sjálfs, en þar komu marxistar einkum
við sögu. Hinn danskættaði rithöfundur
Laurence Grpnlund, hafði skrifað bók í
anda marxisma (Cooperative Common-
wealth, 1884) og 1887 reit hann bækl-
ing, þar sem hann þóttist sanna hald-
leysi georgismans (The Insufficiency of
Henry George’s Theory). Kröfur marx-
ista um opinberan rekstur á framleiðslu-
tækjum urðu háværari með degi hverj-
um, og dagblað flokksins (Leader) tók
í sama streng. Þegar valdir voru fram-
bjóðendur í fvlkisstjórnarkosningum um
haustið 1887, sauð óánægja marxista upp
úr og þeir stofnuðu Framsóknarflokh.
verkamanna (Progressive Labor Party).
Einnig hættu írskir innflytjendur að
styðja flokkinn. Félag fátæktarandstæð-
inga rcyndist aðalkjarninn í kosninga-
baráttunni, og eina málgagnið var viku-
blaðið Standard.
Umræður um dauðadóminn yfir anark-
istunum í Chicago settu mikinn svip á
kosningabaráttuna. Frjálslyndum verka-
lýðssinnum þótti nærri sér höggvið með
dómi þessum og reyndar öllu réttlæti
misboðið að dæma þá fyrir ósannaðar
sakir. Viðbúið var, að Henry George og
fylgismenn hans drægjust inn í þessar
umræður. Sumt í kenningum hans mátti
e. t. v. túlka sem anarkisma, og vissu-
lega hafði hann samúð með rússnesk-
um níhlistum í Framfarir og fátækt.
1 hita bardagans tók George af skarið
og lýsti stuðningi við dómsniðurstöðuna.
Með skrifum sínum og áróðri öllum
liefðu anarkistar æst menn upp til hryðju-
verksins. Hins vegar taldi hann, að milda
ætti dóminn. Bæði í Ameríku og Evrópu
hlaut hann þungar ákúrur fyrir þessa
yfirlýsingu og var jafnvel kallaður svik-
ari við málstað verkalýðsins. Flokkur hans
beið geysilegan ósigur i kosningunum.
í New York-borg sjálfri náði hann að-
eins 55% af atkvæðamagni því, er Georgc
hlaut árið áður, og aðeins fjögur þúsund
atkvæði fram yfir það í öllu fylkinu.
Demókratar sigruðu, en ekki var mikill
atkvæðamunur á þeim og repúblikönum.
Henry George var úr sögunni sem verka-
lýðsforingi, og örlög Sameinaða verka-
mannaflokksins voru ráðin. Upp úr Fé-
lagi fátæktarandstæðinga myndaðist sér-
trúarflokkur, sem varð merkilegt fyrir-
bæri í bandarískri trúarbragðasögu. Eftir
þessi tiðindi gat Henry George aðeins
búizt við fylgi miðstéttarfólks.
*
Sameinaði verkamannaflokkurinn hvarf
úr sögunni að fullu árið 1888. Við þau
vonbrigði georgista bættist, að út kom
stjórnmálarit í skáldsöguformi, sem varð
skæður keppinautur grundvallarrits þeirra.
Llér var um að ræða Litið um öxl (Looking
Backward) eftir lögfræðing og blaðamann
frá Massachusetts, Edward Bellamy. Bókin
vakti óskipta athygli og náði svo feikn-
miklum vinsældum, að jafna mátti við
skáldsöguna Kofi Tómasar frænda. Ung-
meyjar lásu hana sem eldhúsreyfara, og
stjórnmálaskörungar brutu allan boðskap
hennar til mergjar. Bellamy brá þarna
upp mynd af þjóðfélagi um árið 2000,
eins og það gæti orðið með friðsamlegri
þróun frá 1887. Fátækt þekktist ekki,
hvað þá heldur glæpir eða miskunnar-
laus samkeppni. Æskan naut menntunar,
og menn gátu snúið sér einvörðungu að
siðmenntandi viðfangsefnum, þegar ald-
urinn færðist yfir, því að framleiðslu-
störf unnu þeir aðeins á aldrinum 22—45
ára. Vinnutíminn var því styttri sem
verkin voru erfiðari, en sérhver lagði sig
fram um vandaða vinnu. Margt var líkt
með kenningum Bellamys og Georges;
báðir höfnuðu t. d. valdabyltingu og „al-
ræði öreiganna". Sá fyrr nefndi stefndi
þó að ríkissósíalisma sem lokatakmarki,