Andvari - 01.10.1965, Síða 100

190
ÓLAFUR JENS PÉTURSSON
ANDVARI
Kanada að £á menn til liðs við málstað
Ira, og síðan sigldi hann til írlands sem
fréttamaður stórblaðsins The Irish World
(1881).
Henry George átti elcki lengi samleið
með írskri sjálfstæðishreyfingu, því að
þeir, sem lögðu áherzlu á stjómarfars-
legt sjálfstæði, — heimastjómarmenn,
urðu allsráðandi. En honum hafði gefizt
tækifæri að boða kenningar sínar sjálfur
austan hafs, og leiðin lá opin að brezk-
um stjórnmálum. Einbeitti hann sér
síðan að Englandi og Skotlandi, kynnt-
ist verkalýðsforingjum og öðrum félags-
málafrömuðum, flutti ræður og fyrir-
lestra. Andstæðingar hans minntu hann
óspart á að fátt væri rétt í kenningum
hans, og það rétta væri margtuggið, úrelt
og úr sér gengið, en nýjar hugmyndir
algjör heilaspuni. Vitaskuld kom margt
kunnuglega fyrir. Skotarnir Thomas
Spence og Patric E. Dove höfðu rökstutt
kröfuna um „einfaldan skatt" og John
Stuart Mill stofnað félag árið 1870, er
berjast skyldi fyrir umbótum í jarðnæðis-
málum (Land Tenure Refomi Associa-
tion).
Þessar staðreyndir urðu þó aðeins til
að auðvelda George og kenningum hans
aðgang að brezku þjóðlífi. Jarðvegurinn
var þegar plægður, og skýr framsetning
í Framfarir og fátækt auðskilin ýmsum
þeim, er áður höfðu lítið þótzt skilja í
fræðilegum bollaleggingum í efnahags-
og stjórnmálum. Af þessum sökum stóð
Frjálslyndi flokkurinn í mikilli þakkar-
skuld við Henry George. Þegar til
lengdar lét höfðu þó áhrif frá honum á
brezka verkalýðshreyfingu meira gildi.
Ekki var fyrir það að synja, að verka-
menn höfðu lítið borið úr býtum, þrátt
fyrir margvíslegar réttarbætur. Verka-
lýðshreyfing sem skipulagsbundið pólitískt
afl var enn í mótun. Þótt Karl Marx
dveldist langdvölum í Englandi, áttu
verkamenn 1 landi líberalismans erfitt
með að ná tökum á kenningum hans.
Henry George snerist öndverður gegn
marxisma, og hin einfalda lausn hans
á vandamálunum féll í góðan jarð-
veg meðal verkamanna. Leitun var á
þeim upprennandi verkalýðsforingja í
Bretlandi um síðustu aldamót, sem hafði
ekki gengið í skóla hjá Henry George.
Þessi áhrif voru skjót, og e. t. v. má segja,
að þau væru skammvinn. Hitt verður þó
ekki vefengt, að hann átti drjúgan þátt
í að móta hugmyndafræði áhrifamikils
stjórnmálafélags, sem enn starfar. Þetta
var FabíanfélagiS (Fabian Society), form-
lega stofnað árið 1884. Fabían~sósíalistar
höfnuðu kenningu Marx um stéttabar-
áttu, en töldu, að þjóðfélagsátökin færu
fram milli alls þorra þegnanna og hinna
fáu útvöldu, sem lifðu á „óverðskulduð-
um hagnaði" vegna einokunar á jarð-
eignum og framleiðslufé. Hagnaður
þessi skyldi renna til samfélagsins með
skattheimtu, ríkis- og bæjarrekstri. Bylt-
ingarkenningu Marx létu þeir lönd og
leið, en trúðu á hægfara þróun, sem
kæmi til af aukinni þekkingu og þroska
almennings. Fyrstu oddvitar félagsins
voru hjónin Beatrice og Sidney Webb,
svo og G. B. Shaw. Félagið hefur haft
mikið gildi fyrir verkalýðshreyfingu í
Stóra-Bretlandi og flokk hennar Verka-
mannaflokkinn allt til þessa dags.
Þótt Henry George hyrfi af sjónarsvið-
inu, fylgdust lærisveinar hans í Bandaríkj-
unum allvel með framgangi kenninganna
í Stóra-Bretlandi. Árið 1908 samþykkti
neðri málstofa brezka þingsins frumvarp
að lögum um skatt á jarðnæði, einkum
óræktuðu, og endurmat á verðgildi allra
jarðeigna, en lávarðadeildin kom í veg
fyrir gildistöku þeirra. Með öðru var
þetta upphafið að átökum þeim, er Frjáls-
lyndi flokkurinn undir forystu D. L.
George átti í við lávarðana (1909—1911).