Fréttablaðið - 04.09.2009, Blaðsíða 16

greinar@frettabladid.is
frá degi til dags
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík sími: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is fréttastjórar: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
menning: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is Viðskiptaritstjóri: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is Helgarefni: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is allt og sérblöð: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is
og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is íþróttir: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is ljósmyndir: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is framleiðslustjóri: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
Útgáfufélag: 365 miðlar ehf. stjórnarformaður: Ingibjörg S. Pálmadóttir forstjóri og Útgáfustjóri: Ari Edwald
ritstjóri: Jón Kaldal jk@frettabladid.is aðstoðarritstjóri: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
16 4. september 2009 FÖSTUDAGUR
Síðustu vikur hefur landflótti Íslendinga vegna efnahags-
ástandsins hér á landi verið
áberandi í umræðunni. Í fjöl-
miðlum hafa birst viðtöl við
einstaklinga sem telja sér ekki
annað fært en að flytja úr landi
í leit að betra lífi. Hvergi hefur
verið talað um að þessir ein-
staklingar tilheyri nú hópi inn-
flytjenda í því landi sem þeir
flytja til enda flestir líklega á
leið til Noregs eða Danmerkur.
Ólíkt raunveruleika innflytj-
enda á Íslandi þá hafa innflytj-
endur í Noregi og Danmörku
(þ.á m. Íslendingar) aðgang að
ókeypis tungumálakennslu sem
gerir þeim auðveldara um vik að
aðlagast. Það er eins og margir
átti sig ekki á þeirri staðreynd
að Ísland er hluti af evrópskum
atvinnumarkaði og því fylgja
ekki eingöngu réttindi heldur
líka skyldur. Það þýðir ekki bara
það, að Íslendingar geti nýtt sér
þennan atvinnumarkað og flutt
erlendis í von um betra líf, held-
ur líka að þeir sem hingað flytja
og greiða sína skatta og skyld-
ur hér eiga rétt á aðgengi að
íslensku samfélagi.
Í efnahagslegri uppsveiflu síð-
ustu ára fluttist hingað til lands
fjöldi útlendinga í leit að betra
lífi. Því miður var tilhneiging
til að líta á þá sem einn hóp, eða
„vinnuafl“ í stað einstaklinga.
Nú þegar harðna tekur á dalnum
hverfa margir þessara einstakl-
inga af landi brott en alls ekki
allir, enda hafa margir að engu
að hverfa í sínu heimalandi.
Margir hafa keypt hér húsnæði
og búið sér og fjölskyldu sinni
gott líf, en margir eru hrein-
lega í sömu húsnæðisfjötrum og
aðrir íbúar landsins. Þeir kom-
ast því ekki burt þó þeir fegnir
vildu. Þessir einstaklingar áttu
stóran þátt í að halda grunn-
stoðum samfélagsins gangandi
með því að taka að sér störf sem
Íslendingar litu ekki við og hafa
þar að auki greitt skatta til sam-
félagsins og unnið sér inn rétt-
indi til atvinnuleysisbóta eins og
aðrir þegnar þessa lands.
Með því að líta á þá sem hing-
að fluttust eingöngu sem nauð-
synlegt „vinnuafl“ var sjaldnast
gerð krafa um íslenskukunn-
áttu. Aðgengi að námskeiðum
var takmarkað og langur vinnu-
dagur gerði mörgum þeirra
ókleift að sækja þau námskeið
sem þó voru í boði. Eftir þrýst-
ing frá stofnunum sem vinna að
málefnum innflytjenda veittu
stjórnvöld loks fjármagn til
íslenskukennslu árið 2007 og sú
„sprenging“ sem varð á nám-
skeiðahaldi í framhaldi af því
sýnir hversu þörfin var mikil.
Í ár hefur þetta fjármagn verið
skert það mikið að nánast má
segja að við séum aftur komin
á byrjunarreit. Það er lýsandi
fyrir veika stöðu innflytjenda
hér á landi að þessi niðurskurð-
ur hefur verið nánast gagnrýn-
islaus. Innflytjendur sjálfir eru
tregir til að gagnrýna aðstæð-
ur sínar af ótta við viðbrögð
Íslendinga og margir þeirra
hafa sagt mér að þeir upplifi að
þeir hafi „ekki rétt“ til að gagn-
rýna íslenskt samfélag.
Samkvæmt greiningardeild
Íslandsbanka voru erlendir
ríkisborgarar í lok júní 11,8%
þeirra sem skráðir voru án
atvinnu en í byrjun árs voru
erlendir ríkisborgarar 16,5%
atvinnulausra í landinu. Miðað
við það mat Vinnumálastofn-
unar að nálægt 9.000 erlendir
ríkisborgar séu nú á innlend-
um vinnumarkaði er atvinnu-
leysi meðal erlendra ríkisborg-
ara hér á landi nú um 20%. Í
starfi mínu hjá Jafnréttishúsi
í Hafnarfirði hef ég kynnst
aðstæðum atvinnulausra inn-
flytjenda af eigin raun og ekki
fer á milli mála að þessi hópur
stendur höllum fæti á vinnu-
markaðnum. Í auglýsingum um
atvinnu í boði sjást nú oftar
kröfur um íslenskukunnáttu,
jafnvel í störfum eins og ræst-
ingum. Konur af erlendum upp-
runa segja mér að þrátt fyrir að
tala þokkalega íslensku og hafa
unnið árum saman við ræsting-
ar þá sé þeim nú hafnað hvað
eftir annað á þeirri forsendu
að þær tali ekki nógu „góða“
íslensku.
Það segir sig sjálft að ein-
staklingur á atvinnuleysisbót-
um hefur varla efni á því að
greiða 25.000 krónur fyrir eitt
íslenskunámskeið. Þó svo þeir
sem greitt hafa í stéttarfélag
fái hluta námskeiðsins endur-
greiddan eru margir sem geta
hreinlega ekki lagt út fyrir
námskeiðsgjaldinu. Nær væri
að þessi námskeið séu ókeypis
fyrir atvinnulausa útlendinga.
Ef ekkert verður að gert til að
aðstoða íbúa af erlendum upp-
runa við að aðlagast íslensku
samfélagi er hætta á að stór
hluti þeirra einangrist í sam-
félaginu og fordómar í þeirra
garð aukist, oft með skelfilegum
afleiðingum.
Höfundur er mannfræðingur
og starfsmaður Jafnréttishúss í
Hafnarfirði.
N
úningsfletir Íslands og Kanada hafa verið nokkr-
ir á liðnu sumri. Hvergi á byggðu bóli utan eyjar-
innar okkar eru íslenskir menn fleiri en í Kanada,
þessu víðfeðma og volduga ríki, þar sem margir áar
okkar festu ból fyrir rúmri öld. Fullyrt er að menn
af íslenskum uppruna séu þar í landi nær sjö af hundraði þegna
Kanada. Enn leita aldraðir menn og ungir þangað vestur til að
sækja afkomendur íslenskra landnema heim. Kanadamenn brugð-
ust snögglega við þegar harðnaði á dalnum hér snemma í Hruna-
dansinum og buðu starfandi höndum íslenskum vinnu vestanhafs.
Við eigum þar frændgarð, vini og bandamenn í varnarsamstarfi
vestrænna ríkja.
Á miðju sumri tók gildi fríverslunarsamningur milli ríkjanna.
Hann hefur farið furðu hljótt en með honum opnast markaðir í
báðum löndunum sem nú er kostur að sinna ef menn í framleiðslu
og viðskiptum grípa tækifærið.
Menningarsamskipti við Kanada hafa verið allt of lítil. Þangað
eigum við sækja meira. Landshættir, hin hörðu lífsskilyrði norð-
ursins, ættu að tengja okkur í sameiginlegum viðfangsefnum. Það
eru fleiri en Baggalútur sem gætu grætt og gefið í samskiptum við
fjölþjóðasamfélagið kanadíska.
Kanada hefur eitt fárra ríkja borið barr sitt í gerningaveðri fjár-
málaheimsins liðin misseri. Hvað getum við af Kanadamönnum
lært svo vörnum megi koma við græðgisöflum heima og heiman?
Hingað hefur nýlega sótt kanadískt fyrirtæki í orkugeirann og
veldur miklum deilum eftirsókn þaðan í auðlindir okkar. Áður
höfum við sótt grimmilega á Nýfundnalandsmið sem nú eru upp-
urin og eydd. Hvað getum við lært af þeirra mistökum í skefja-
lausum togveiðum?
Utanríkisráðherra Íslands sótti okkar fólk í Kanada heim í
sumar, sat þar veislur og lék við hvern sinn fingur enda aufúsu-
gestur hvar sem hann kemur sökum glaðlyndis og lifandi áhuga
á umhverfi sínu. Samt lét hann undir höfuð leggjast að nýta ferð
sína til heimsókna til ríkisstjórnar Kanada þar sem færi var á að
gera mönnum vestra grein fyrir stöðu okkar nú.
Kanada, Alaskafylki Bandaríkjanna, Grænland, Ísland og Nor-
egur mynda brátt gátt um norðurleiðirnar nýju. Möguleg inn-
ganga Íslands inn í Evrópubandalagið færir bandalagslöndunum
á gullfati aðgang að hliðvörslu á þessari mikilvægu og arðbæru
verslunarleið, og um leið dagleið frá nýju bandalagslandi að námu-
auðæfum Grænlands á austurströnd þeirrar köldu álfu. Íslensk
stjórnvöld eiga að kappkosta næstu árin að halda sem mestu og
bestu sambandi og samstarfi við Kanadastjórn til að undirbyggja
og styrkja bönd sem ekki verða frá okkur tekin þótt líflínan suður
til meginlands Evrópu verði styrkt.
Yfir haf og lönd:
Ísland - Kanada
páll baldVin baldVinsson skrifar
Kanada, Alaskafylki Bandaríkjanna, Grænland,
Ísland og Noregur mynda brátt gátt um norðurleiðirn-
ar nýju ... hliðvörslu á þessari mikilvægu og arðbæru
verslunarleið..
Vinnuafl eða fólk?
guðlaug björnsdóttir
í dag | Málefni innflytjenda
nýstalínismi?
Andrés Magnússon, blaðamaður Við-
skiptablaðsins, skammast út í Rósu
Björk Brynjólfsdóttur, fréttamann
RÚV, fyrir að kalla Hannes Hólmstein
Gissurarson nýfrjálshyggjumann.
Það sé 20 ára gamalt delluhugtak,
samið til að ófrægja frjálshyggj-
una. Leggur Andrés þetta að
jöfnu við að Rósa Björk væri
kölluð stalínisti vegna þess
að hún hefði verið í framboði
fyrir Vinstri græna. Hvað á
Andrés við? Er stalínismi líka
delluhugtak, slegið til að ófrægja
vinstri menn? Það hefur hvorki
aftrað honum né Hannesi
Hólmsteini frá því að
nota hugtakið í gegnum
tíðina.
í edenslundi
Andrési Jónssyni, almannatengli
almannatengla á Íslandi, er mikið
niðri fyrir vegna þeirrar ákvörðunar
nýrra eigenda Eden í Hveragerði
að breyta nafninu í Iðavelli. Með
þessu sé verið að kasta einu
frægasta vörumerki
landsins fyrir róða.
En fer ekki bara
vel á því að
Eden skipti nú
um nafn, því rétt
eins og Adam
voru Íslend-
ingar ekki
lengi í
paradís.
frjó umræða
Egill Helgason sjónvarpsmaður og
Björn Bjarnason, fyrrverandi ráðherra,
skiptast á orðum þessa dagana. Í gær
skrifaði Björn: „Egill Helgason telur,
að athugasemd mín hér á síðunni í
gær um íhlutun OECD í íslensk inn-
anríkismál byggist á því, sem hann
kallar „móðgunargirni“. Ef ég ætti að
finna eitthver gildishlaðin orð yfir
þessa skoðun Egils dytti mér í hug
„minnimáttarkennd“ eða „útlend-
ingasmjaður“.“ Svo segir fólk
að umræðan á Íslandi
sé ekki háu plani.
bergsteinn@
frettabladid.is
umræðan
Guðrún Erla Geirsdóttir (Gerla) skrifar
um menningarverðmæti

Á tímum erfileika og örbirgðar sem fylgdu Skaftáreldunum voru margir
gripir sem telja má til þjóðagersema fluttir
úr landi. Hingað komu erlendir menn sem
nýttu sér fátækt og andvaraleysi lands-
manna og keyptu listhandverk og gamla
kirkjugripi. Hluti af þessu skilaði sér síðar
inn á söfn í Evrópu, annað hvarf fyrir fullt
og allt.
Í byrjun sumars sendi þingmaður Sjálfstæðis-
flokksins flokkssystur minni Jóhönnu Sigurðadótt-
ur forsætisráðherra áskorun um að selja myndverk
sem nú er í eigu bankanna. Rök hans voru þau að
það þurfi að leita „skynsamlegra“ leiða til að afla
fjár fyrir ríkiskassann. Þegar flokkur þingmanns-
ins og Framsóknarflokkurinn seldu einkavinum
sínum ríkisbankana fylgdu með listverkin sem
voru í eigu þjóðarinnar. Ekki voru þau metin til
fjár heldur virðist hafa gleymst að undanskilja þau
og koma þeim til Listasafns Íslands. Ef hugmynd-
ir þingmannsins ganga eftir, bíða verk-
anna sömu örlög og þess sem gerðist í kjöl-
far Skaftáreldanna, að erlendir aðilar fái
þau á tombóluverði. Eins og sýning sem nú
stendur yfir í Listasafni Íslands á nokkrum
verka bankanna ber með sér eru þau mörg
hver þjóðargersemar og því er það skylda
stjórnvalda að sjá til þess að þau verði
aftur í sameiginlegri eigu landsmanna.
Þann 2. september birtist auglýsing frá
þekktu dönsku uppboðshúsi þar sem m.a.
er leitað eftir verkum Kjarvals, Ásgríms,
Jóns Stefánssonar og Ólafs Elíassonar. Eig-
endum slíkra verka er boðið að mæta í „Konung-
lega danska sendiráðið“. Þar verði verkin metin.
Uppboðshaldarinn lofar „besta verðið á markaðn-
um ásamt skjótu uppgjöri“. Einnig sé hægt að fá
verkin metin í heimahúsum. Minnir þetta óneitan-
lega á þá tíma sem hér var minnst á að framan. Þá
er erlendir kaupahéðnar buðu þurfandi almenningi
gullpeninga fyrir menningarverðmæti. Verðmæti
sem svo sannarlega hefðu aldrei átt að fara úr
landi. Við skulum vona að það sama verði ekki upp
á teningnum nú.
Höfundur er myndlistar- og stjórnmálakona.
Menningarverðmæti á tombólu
guðrÚn erla
geirsdóttir