Fálkinn - 19.12.1941, Qupperneq 49

JÓLABLAÐ FÁLKANS 1941
Marcus LaucsEn:
í heimi syndarinnar.
þú þekkir söguna getur þú
slept að lesa liana — eða kan-
ske þú viljir rifja hana upp. Því
að liún er mjög kunn þessi saga —
el’ jeg veit rjett, — sagan um dreng-
ina, sefn verða að útvega sjer jóla-
trje sjáli'ir, svo framarlega sem þeir
vilja fá nokkurt jólatrje. Pahbi og
mamma hafa ekki efni á að kaupa
trjeð; svo að börnin verða að stela
því sjálf, en það er mannborlegra
en að sníkja það hjá bónda, sem á
skóg.
Ef til vill er þessi saga þó dálítið
sjerstaks eðlis vegna þess að hún
gerisl í styrjöldinni mikln — en á
slíkum timum er vandi að þekkja
greinarmun góðs og ills.
Iljá Magnúsi byrjaði þetta með efa-
semdum um gæsku fullorðna fóiks-
ins, þegar hann varð þess var, að
móðir hans amaðist ekkert við jjví,
að liann næði sjer í ofurlítinn greni-
trjesstúf með ólöglegu móti, eins og
aðrir.
— Það sjer ekki högg á vatni,
sagði hún — nóg er til af greninu.
Og þetta gat svo sem verið rjett;
en bakarinn átti líka fleiri brauð
en hann gat jetið, og ekki mátti
samt stela frá honum.
Magnús var einbirni; saml átti
móðir Jians fult í fangi að afla þeim
daglegs brauðs um þessar mundir.
Faðir hans var i hernaðinum i
Flandri og barðist við Fransmenn.
— Magnús var tíu ára. Á styrjaldar-
tímum eru unglingar á þeim aldri
fullorðnir menn og liafa þungai-
skyldur og mikla ábyrgð. Skólagang-
an var ekki löng og í- öllum Iri-
slundum gekk hann að vinnu þó
lítill væri, sagaði timbur og hjó,
hreykti mó eða tók upp kartöflur.
Þetta gaf* talsvert í aðra liönd,
það munaði talsvert um það; stund-
um fjekk hann líka máltið fyrir.
Móðir lians vann líka karlmanna-
vinnu úti við. En á vetrum var eig-
inlega ekkert um vinnu lianda þeim.
Mamma kunni að kemba og spinna,
það hafði hún lært; hún kunni að
prjóna og sauma. En hún hafði svo
lítið að sauma úr. Ef til vill gat
hún saumað buru á drenginn úr
gömlum og slitnum buxum, en það
var mikið fyrir því haft en lítið í
aðra hönd. Og þau Magnús og móð-
ir hans höfðu reynt hvað það var
að svelta við og við; ekki lengi að
vísu, en þó svo að það var slæmt.
Og nú hafði Magnús skilið ]iað í
tyrsta sinn, að ekki voru efni á að
kaupa jólatrje. Og hann hafði skii-
ið, að þó hann fengi jólatrje þá
voru engin tök á, að eignast kerti á
jólatrjeð. Og hann vissi, að í þetta
skifti yrði ekki um aðrar jólagjafir
að ræða en bláu buxurnar, sem hún
móðir hans liafði saumað handa hon-
um úr bláu pilsi af sjer.
En þessi fátækt var reyndar ekki
svo liættuleg, þvi að hún mundi
enda sama daginn og stríðinu lyki
og iiann faðir hans kæmi lieim.
Drengir iæra það von bráðar af
neyðinni að verða vongóðir. Þeir
læra líka — iöngu áður en þeir vita
hvað huggun eiginlega er — að
hugga þreytta móður sína, hjálpa
lienni og vera góður við hana. En
þeir læra aldrei að það gerir eigin-
lega ekki svo mikið til, þó þeim
vegni öðruvísi en sumum öðrum
drengjum.
lyiAGNÚS átti kunningja; besti vin-
"*■ ■*■ ur hans var Eiríkur sonur með-
hjálparans, sem var um tveimur ár-
um eldri en hann. Meðhjálparinn
var með klumbufót og þessvegna
hafði hann ekki verið sendur i
stríðið. Hann vann fyrir föstu kaupi
og átti marga vini meðai bændanna;
það kom fyrir að Eiríkur fjekk
óblandað smjör ofan á brauðið sitt.
Þessvegna átti Magnús bágt með að
skilja, hversvegná faðir lians Eiríks
keypti ekki jólatrje, en ljet Eirík
verða sjer út um það sjálfan. En
úr því að sjálfur meðhjálparinn
liafði þetta lagið á, gat ekki verið
neitt athúgavert við það, hugsaði
Magnús.
Einmitt þegar Magnús liafði sætt
sig við tilhugsunina um að verða án
jólatrjes i ár, var það sem Eirikur
trúði honum' fyrir áformi sínu og
eggjaði liann á að koma með sjer í
æfintýralegt ferðalag. Fyrst í stað
tók Magnús þessu fjarri — liann
langaði ekkert til þess; enþá benti
Eiríkur honuin á, að ef hann gerði
það ekki, þá yrði hann víst eini
drengurinn í þorpinu, sem ekkert
jólatrje tiefði. Og ])á fóru að renna
á liann tvær gríniur.
— Jeg er viss um, að lnm manima
kaupir okkur jólatrje, sagði hann
borginmannlega og sat við sinn keip.
— Nei, hún inamma þín á enga
peninga til að kaupa fyrir; hún
‘skuldar hjá bakaranum.
— Það verður áreiðanlega borg-
að fyrir jól.
— Það liugsa jeg lika, sagði Eirík-
ur, — því að pábbi sagði í gær-
kvöldi , að lijn mamma þín ætti að
fó tíu mörk úr gjafasjóðnum.
Magnús skildi ekki hvað gjafa-
sjóður var, en skildi, að það var
ekki neitt gott; lionum þótti vænl
um Eirík, en gat aldrei felt sig við
föður hans; þessvegna Jiótti honum
teiðinlegt, að Eiríkur skyldi hafa
sagt þetta.
Eiríkur liafði alls ekki ællað sjer
að særa vin sinn heldur aðeins tóta
hann sjá hvað hann vissi, en svo
hafði hann gert það á þann ómann-
úðlega hátt, sem börnum er stundum
lamt. Nú sá liann að Magnús var
orðinn náfölur og skalf af einhverju,
sem líktist reiði, og lionum þótti
fyrir þessu. Hann varð að liugga
liann.
— Þú getur fengið jótakerti lijá
mjer, sagði hann.
— Svo-o? Hvar hefir þú fengið
jólakerti?
— Jeg liefi steypt þau sjólfur.
— Það er ekki satt. Þú kant ekki
að steypa kerli.
— Jú, og.það getur þú líka, en
þú helir bara ekkert til að steypa
úr. En liann pabbi tindi saman
stúfana af gömlu kertunum i kirkj-
unni og svo steypti jeg úr þeim.
Nú veistu það. Og þú getur fengið
hjá mjer þrjú eða fjögur kerti, sem
geta logað.
Magnús hafði alist upp við þá
sjaldgæfu lífsskoðun, að ráðvendnin
sje haldbest. Nú lærði liann dálitið,
sem honum fanst koma í bág við
þessa lífsskoðun. En verst þótti
lionum, að það var Eiríkur fjelagi
lians, sem hjelt þessu fram. Eiríkur
hafði altaf verið honum góður vin-
ur, og það gat varla hugsast, að
hann gerði það, sem rangt var.
Bara að hann pabbi liefði verið
lieima, þá var auðvelt að fó úr
þessu skorið.
Magnús var svo sem engin fyrir-
mynd af dygðum, en liann vildi
helst gera svo lítið rangt sem unt
væri, að þvi að móður lians og
guði var það ekki að skapi.
— Er það ekki synd að stela
jólatrjám? spurði liann varlega.
— Ekki nú orðið, svaraði Eirík-
ur, eins og reyndur maður og ver-
aldarvanur — það var synd einu
sinni.
— Af hverju er það ekki synd
núna?
— Af því að nú gera allir það.
Þessvegna er það liætt að vera synd.
Við getum alveg eins gert það eins
og allir liinir.
— Já, en ef það'kemst nú upp?
— Við verðum að sjá til ]iess,
að það komist ekki upp.
— En ef það kenist upp samt?
— Þá segjum við, að okkur hafi
verið leyft það, eða að við höfum
ekki vitað, að við mættum ekki
taka það.
Magnús streyttist enn á móti —
liann yrði bæði að stela og Ijúga.
En nú sagði Eirikur:
— Hvað heldurðu, að þú fáir í
jólagjöf?
— Sex vasaklúta og munnhörpú!
flýti Magnús sjer að svara.
Hann liafði enga gát á smá-ósann-
indum, sem voru nauðsynleg til
þess að leyna fátækt sinni. Þau
voru komin upp í vana og hann
beitti þeim eingöngu vegna hennar
inömniu sinnar.
Magnús notaði heilan dag og
meirihluta nætur til þess að brjóta
heilan um Jietta; ennþá var hinn
mannlegi kvíði og beygur af hinu
illa heilbrigður og sterkur i hon-
um. Hann tók margar ákvarðanir,
—, liann ætlaði að biðja bóndann
um trje, liann ætlaði að bjóða bak-
aranum að fara i' sendiferðir fyrir
liann, svo að hann gæti kanske
unnið sjer peninga fyrir jólatrje —
hann þurfti ekki nema lítið trje
fyrir eitt mark. En allur góður á-
setningur varð að víkja fyrir hræðsl-
unni við að vera kallaður ragur
og mannleysa. Og þegar hann liafði
fengið leyfi móður sinnar, tólcst
honum að vísu ekki að friða sam-
visku sína, en með sársauka í liuga
komst liann að þeirri niðurstöðu,
að sumt er það, sem maður verð-
ur að gera, þó með slæmri samvisku
sje, til þess að verða ekki eftir-
bátur annara.
T PP ÚR nóni, frostheiðan dag
fyrir jólin lijeldu þeir Magnús
og Eiríkur óleiðis t’il skógarins, sem
lá niður að sjónum. Vegna þess að
Eirikur var eldri liafði hann lilotið
mikla vegtyllu — undir jakkanum
hafði hann falið vopnið: svolitla
öxi. Að vísu átti ekki að nota öx-
ina til annara stórræða en að liöggva
með henni tvö lítil grenitrje, eh
eigi að siður fanst Magnúsi það
vera mikilsverður maður, sem hann
var á ferð með. Og þetta deyfði i
lionum samviskubitið. Tveir drengir
með öxi, á leið út í stóra skóginn
— það eru menn, sem veröldinni
er ekki sama um; þeir geta látið
mikið til sin taka.
— Hefir þú oft reykt sígarettur?
spyr Eiríkur á leiðinni.
— Nei, jeg hefi ekki reykt nema
eina.
— Jeg reyki ó hverjum degi,
jeg fæ þær hjá Ivan.... (Ivan var
rússneskur fangi).
— Það var líka Iván, sem gaf
mjer þá, sem jeg reykti; hann hafði
búið liana til úr gartöflugrasi. Jeg
kastaði upp af henni.
— Það gerði jeg líka í fyrsta
skiftið. En maður verður bara að
halda áfram. — Hefirðu nokkurn-
tíma sjeð reglulega hermannabyssu?
— Nei.
— Ef maður er góð skytta, þá
getur maður hitt mann, sem stend-
ur fimni liundruð metra frá manni.
— Þá verður maður að miða
lengi, er það ekki?
—Það er enginn tínii til þess i
stríðinu. Maður verður að miða á
hlaupum.
=— Hver liefir sagt þjer þetta?
—- Þetta vita allir. . . . Hefirðu
sjeð handsprengju?
— Nei.
— Og ekki lieldur sprengjubrct?
— Nei.
— Af hverju ekki? Hafði hann
pabbi þinn ekki með sjer sprengju-
brot, þegar liann kom heiin í leyf-
inu? Þeir hafa það allir.
— Jú, pabbi hafði það lika, en
það var læst niðri og jeg fjekk
ekki að sjá ]>að! flýtti Magnús sjer
að skrökva.
— Af hverju ekki?
— Af þvi að þau eru hættuleg.
— Bull. Sprengjubrot eru ekki
hættuleg; það cru bar sprengjurnar
heilar, sem eru hættulegar.
— Já, en þetta voru heilar sprengj-
ur, sem hann pabbi kom með.
— Það er ekki rjett.
— Þú skalt fá að sjá þær sjálf-
ur þegar hann kemur heim.
Magnús var farinn að gefa al-
varlegar skuldbindingar upp á fram-
liðina. Hann liafði lofað, að bak-
arareikningurinn skyldi borgaður
fyrir jól, hann hafði spáð um jóla-
gjafir. Og nú var liann að lofa
sprengjum. Ef öll þessi loforð yrði
haldin, þá yrðu að ske kraftaverk.
Magnús fór að telja simastaurana
— ef krákuhópur flygi upp áður
en þeir kæmu að fjórða staur þá
mundi ske kraftaverk, sem frelsaði
liann og niöniniu. Það flaug enginn
krákuhópur — en fjórir staurar,
það var mikils til of lítið, liann
varð heldur að segja sjö. Bjetl áð-
ur en þeir komu að sjöunda staurn-
um flugu tvær krákur yfir sinr'-
línuna. Magnús liugsaði: — Þetta
er nærri þyí hópur, það lukkast
vonandi, þetta.
EGAR ÞEIR komu upp á brún-
ina fyrir innan skóginn stakk
Eiríkur upp á því, að þeir kveiktu
bál. Þarna niundi ekki nokkur mað-
ur koma, og það var altaf gaman
að sjá eld; hann liafði eldspýtur
á sjer. Magnús var nú um það bil
sannfærður um, að tveir drengir
með öxi væru færir í allan sjó
og gætu gert livað sem vera skyldi.