Fréttablaðið - 01.10.2009, Qupperneq 28

28 1. október 2009 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is
og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Íslendingar eiga nú um þrjár leiðir að velja út úr þeirri
þröngu stöðu, sem gömlu bank-
arnir komu landinu í með fulltingi
stjórnmálastéttarinnar og stjórn-
enda nokkurra stórfyrirtækja.
Fyrsti kosturinn er að halda í þau
áform, sem lýst er í efnahagsá-
ætlun stjórnvalda í samstarfi við
Alþjóðagjaldeyrissjóðinn (AGS)
í nóvember 2008, og endurskoða
þau eftir því sem aðstæður breyt-
ast. Næsti kostur er að hafna láns-
fé AGS, en halda áfram að þiggja
ráð sjóðsins. Þriðji kosturinn er
að hafna bæði lánsfénu og ráðun-
um og róa á önnur mið. Athugum
þessar þrjár leiðir í öfugri röð.
Þriðja leiðin
Sumir glöggir menn, t.d. Jónas
Kristjánsson ritstjóri, telja ríkis-
stjórnina eiga að hætta samstarfi
við AGS, hafna bæði lánsfénu frá
sjóðnum og skilyrðunum, sem eru
forsenda lánafyrirgreiðslunnar
skv. reglum sjóðsins. Jónas gerir
sér fulla grein fyrir afleiðing-
unum, sem þetta hefði, svo sem
fram kemur í líflegum leiðurum
hans á vefnum. Gengi krónunnar
myndi falla meira en orðið er,
þar eð án lánsfjárins frá sjóðnum
myndi gjaldeyrisforði Seðlabank-
ans ekki duga til að skapa nægi-
legt traust til að verja krónuna
frekara falli, þegar gjaldeyris-
höftunum verður aflétt eða jafn-
vel fyrr, t.d. ef lánstraust ríkisins
minnkar enn frekar en orðið er.
Líklegt virðist, að svo færi, væri
frekari aðstoð AGS afþökkuð.
Ekki er ljóst, til hvaða bjarg-
ráða málsvarar þriðju leiðarinn-
ar myndu vilja grípa annarra en
þeirra, sem stjórnvöld sömdu um
við AGS fyrir ári. Hitt er ljóst,
að málsvarar þriðju leiðarinnar
eru fúsir að leyfa genginu að falla
meira en orðið er og hætta á, að
það festist langt undir eðlilegum
mörkum og liggi þar lengi eins og
oft hefur gerzt í gjaldeyriskrepp-
um. Hugsunin á bak við áætlun
stjórnvalda er einmitt að reyna
að forðast gengisfall niður úr öllu
valdi, því það kemur illa við mörg
heimili og fyrirtæki með miklar
skuldir í erlendri mynt.
Millileiðin
Aðrir glöggir menn, t.d. Robert
Aliber, hagfræðiprófessor í
háskólanum í Chicago og einn
helzti fjármálakreppufræðing-
ur heims, töldu í upphafi álit-
legt að hafna lánsfé sjóðsins, en
þiggja þó ráðin. Hér var ætl-
unin að umbera meira gengis-
fall en verða myndi, ef gjald-
eyrisforðinn yrði aukinn með
lánsfé frá AGS, og ráðast í
umbætur í ríkisfjármálum og
styrkja undirstöður og innviði
efnahagslífsins til að reyna að
hemja gengisfallið með því móti.
Aliber leit svo á, að ráð sjóðsins
gætu komið að góðu gagni, og
undir þá skoðun tók Joseph Stig-
litz prófessor, þegar hann gisti
Ísland nýlega. Ráð sjóðsins og
skilyrði lúta að lágmarksaðgerð-
um, sem nauðsynlegar eru taldar
til að ná settu marki. Stjórnvöld
þyrftu að réttu lagi að ráðast í
mun róttækari umbætur en sam-
komulagið við sjóðinn tilgreinir.
Sjóðsleiðin
Ríkisstjórnin kaus að leita
til AGS um lánsfé til að efla
gjaldeyrisforðann og um
efnahagsráðgjöf um greiðustu
leiðina út úr ógöngunum. Láns-
fénu var í upphafi ætlað það eitt
að efla gjaldeyrisforðann til að
gera Seðlabankanum kleift að
verja gengi krónunnar fyrir tíma-
bundnum skakkaföllum, en nauð-
synlegt gæti þó reynzt að nota
lánsféð til að forða ríkissjóði frá
greiðslufalli, ef í harðbakkann
slær. Séu skilyrði sjóðsins fyrir
láninu ekki virt, verður frek-
ara lánsfé ekki reitt fram. Fjár-
þörf landsins er svo mikil, að
henni verður ekki mætt nema
með samstilltu átaki sjóðsins
og annarra lánveitenda, einkum
Norðurlandanna auk Færeyja,
Póllands og Rússlands. Önnur
lönd, t.d. Bandaríkin, hafa ekki
treyst sér til að styðja efnahags-
áætlun Íslendinga og AGS beint.
Norðurlöndin hafa frá öndverðu
bundið stuðninginn því skilyrði,
að Íslendingar leysi IceSave-deil-
una við Breta og Hollendinga. Án
stuðnings Norðurlandanna fellur
áætlunin um sjálfa sig. Samt er
IceSave-deilan enn í hörðum hnút
ári eftir hrun fyrir gagnkvæma
stífni, þótt lausn hennar hafi frá
öndverðu verið forsenda áætlun-
arinnar, sem ríkisstjórnin smíð-
aði sjálf með fulltingi sjóðsins.
Lendi áætlunin í langvarandi
sjálfheldu, mun þjóðin standa
frammi fyrir vali milli hinna
tveggja kostanna, sem lýst var
að framan. Millileiðin væri fær,
þótt hún kostaði meira gengisfall
en orðið er. Þriðja leiðin verður
að teljast varasöm, enda hefur
enginn teflt fram trúverðugri
áætlun um betri og markvissari
neyðarráð en þau, sem AGS
mælir með. Líklegt má telja, að
þriðju leiðinni myndi fylgja enn
frekara gengisfall um hríð, meiri
ríkishalli, aukin verðbólga og
hætta á, að umheimurinn teldi
Ísland stefna í átt að einangrun.
Við þurfum ekki á því að halda.
Þröng staða – þrjár leiðir
UMRÆÐAN
Andrés Ingi Jónsson skrifar um getnaðar-
varnir
Á alþjóðlega getnaðarvarnadeginum sem haldinn var fyrr í vikunni bárust Íslendingum slæm tíð-
indi. Hrun hefur orðið í sölu smokka síðastliðið ár
samhliða því að verð þeirra hefur tvöfaldast. Sömu
sögu er að segja af öðrum getnaðarvörnum. Þetta er
heilbrigðisvandamál og félagslegt mein sem verð-
ur að bregðast við. Þetta er vandamál sem snertir
ungt fólk sérstaklega mikið. Þó að nú sé kreppa mega
stjórnvöld ekki skorast undan því að tryggja aðgengi
að ódýrum og öruggum getnaðarvörnum.
Árlega smitast þúsundir af kynsjúkdómum hér á
landi. Smokkurinn er eina vörnin gegn flestum þess-
ara sjúkdóma. Reikniformúlan er einföld. Ódýrir
smokkar eru frekar notaðir en dýrir. Ódýrir smokk-
ar verja fólk fyrir sjúkdómum. Dýrari smokkar þýða
að fleiri veikjast.
Viljum við að pyngjan ráði því hvort fólk sé
heilbrigt?
Getnaðarvarnir gera fólki kleift að stjórna barn-
eignum sínum, og hafa þannig verið mikilvægur
þáttur í aukinni aðkomu kvenna að
öllum sviðum þjóðfélagsins und-
anfarna áratugi – hvort sem er á
vinnumarkaði, í menntakerfinu
eða innan stjórnmálanna. Skert
aðgengi að getnaðarvörnum hefur
því í för með sér félagslegt órétt-
læti, þar sem efnahagur fer að
stýra því um of hversu mikinn þátt
konur geta tekið í samfélaginu.
Nóg er óréttlætið fyrir, þar sem
ábyrgðinni á getnaðarvörnum er
oftast að fullu velt yfir á konur.
Óttinn við svínaflensuna varð til þess að bólu-
efni fyrir 380 milljónir króna var pantað. Bólu-
efni sem alls óvíst er að virki. Smokkurinn er hins
vegar eina vörnin gegn klamydíu, sárasótt, lekanda
og fleiri stórhættulegum sjúkdómum. Hvers vegna
stökkva heilbrigðisyfirvöld ekki upp til handa og
fóta til að sporna við þeim, líkt og þau gera vegna
svínaflensunnar?
Stjórnvöld verða að bregðast við þessu ekki seinna
en strax.
Höfundur situr í stjórn Ungra vinstri grænna.
Ekki okra á örygginu
ANDRÉS INGI
JÓNSSON
Sími: 4 600 700
Glerárgötu 28
600 Akureyri
www.asprent.is
Velkominn
Fari svo að Ögmundur Jónasson segi
sig úr þingflokki VG – sem svosem
ekkert bendir til – er ljóst að hann
á í mörg hús að venda. Sjálfstæðis-
menn, framsóknarmenn, hreyfing-
armenn og Þráinn fóru
lofsamlegum orðum
um Ögmund í gær, svo
lofsamlegum raunar að
varla eru þess fordæmi
að stjórnmálamenn
tali jafn fallega um fólk
í öðrum flokki.
Eins og oft
vill verða
í pólitík-
inni lofaði
þetta fólk
Ögmund
ekki jafn innilega á meðan hann sat
í ríkisstjórn.
Hætti en sat
Í upprifjunum á afsögnum ráðherra
minnast menn vitaskuld afsagnar
Björgvins G. Sigurðssonar í byrjun
árs. Sú afsögn er einstök enda
fór Björgvin hvergi. Skömmu
eftir að hann lýsti yfir afsögn
sinni missti ríkisstjórn Geirs
H. Haarde völdin en sat
fram að stjórn-
arskiptum að
beiðni forsetans.
Átti það
við um
Björgvin
sem aðra
ráðherra.
Þekkir til
Þótt Jóhanna Sigurðardóttir segi að
afsögn Ögmundar hafi komið sér
á óvart ætti hún að þekkja stöðu
hans prýðilega. Hann undi sér illa
í ríkisstjórninni vegna þess að þar
var gerð krafa um ófrávíkjanleg-
an stuðning hans við tiltekið
mál. Sjálf sagði Jóhanna
sig úr ríkisstjórn árið 1994
þegar hún hafði fengið
nóg af ofríki Jóns Baldvins
Hannibalssonar. Hún sagði
sig líka úr flokknum sínum
og stofnaði nýjan. Varla
endurtekur sú saga sig
í tilviki Ögmundar.
bjorn@frettabladid.is
Áfram veginnÍ DAG |
ÞORVALDUR GYLFASON
F
átt bendir til annars en að ríkisstjórnin lifi af brott-
hvarf Ögmundar Jónassonar úr heilbrigðisráðuneyt-
inu. Hvort stjórnarsamstarfið er á vetur setjandi er allt
annað mál.
Það er fyrir löngu orðin klisja í íslenskri stjórnmála-
umræðu að VG sé óstjórntækur flokkur. Þegar VG-liðar settust
í ríkisstjórn síðastliðinn febrúar gafst þeim í fyrsta skipti tæki-
færi til að þvo þann stimpil af sér. Sjö mánuðum síðar vitum
við ekki enn hver niðurstaðan verður. En svardagarnir nálgast
óðfluga. Það fer ekki á milli mála eftir atburði gærdagsins.
Í raun velta örlög stjórnarinnar á því hvernig stjórnmálaflokk-
ur Vinstrihreyfingin - grænt framboð ætlar sér að vera. Og það
liggur á fyrir samfélagið að flokkurinn fari að ákveða það.
Möguleikarnir eru um það bil tveir. Annars vegar getur VG
verið burðarafl í þjóðlífinu, reiðubúið til að koma að stjórn og
mótun samfélagsins, hins vegar hávær andófsflokkur dæmdur
til eilífrar stjórnarandstöðu.
Eftir tilraunastarfsemi, sem gekk út á að vera í báðum rullum
undanfarna mánuði, sá heilbrigðisráðherra sína sæng uppreidda
í gær og sagði af sér. Það var skynsamleg ákvörðun.
Stóra spurningin er hversu margir í VG munu fylgja Ögmundi.
Ef þeir verða margir eru miklar líkur á að VG verði andspyrnu-
flokkur sem kunni aðeins að gagnrýna og vera á móti, eins og
svo margir hafa haldið lengi fram.
Nú er það svo sannarlega verðugt hlutverk á stjórnmálasvið-
inu að sýna öflugt aðhald og veita kröftuga stjórnarandstöðu.
VG stóð þá vakt af elju og samviskusemi áður en flokkurinn
fór í ríkisstjórn. Það hlýtur þó að vera metnaðarmál fyrir allar
stjórnmálahreyfingar að komast í þá aðstöðu að láta verkin tala.
En til þess að svo verði þarf nánast undantekningalaust að gera
málamiðlanir af einhverju tagi. Ögmundur var ekki tilbúinn til
þess og valdi frekar að kveðja.
Það hefur ekki farið fram hjá neinum að í sumar hafa ríkt tölu-
verðir kærleikar milli Ögmundar, og fleiri VG-liða, og forystu-
manna Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks. Hið undarlega
við þá gagnkvæmu aðdáun er að hún byggir fyrst og síðast á
sameiginlegri andstöðu við tvö tiltekin mál. Það fyrra er andúðin
á Evrópusambandinu, hið síðara mótspyrnan við Icesave-samn-
inginn. Í svo til öllum öðrum málefnum er djúp gjá milli sjónar-
miða Ögmundar og félaga og núverandi stjórnarandstöðuflokka.
Þeir eru sem sagt mjög sammála um hvað á ekki að gera, en eru
á öndverðum meiði um hvað á að gera.
Þegar allt snýst um að reisa við það sem er hrunið, er
alveg á hreinu að það er ekkert byggingarefni að finna í slíku
samkrulli.
Hvað svo?
VG á tímamótum
JÓN KALDAL SKRIFAR
Annars vegar getur VG verið burðarafl í þjóðlífinu,
reiðubúið til að koma að stjórn og mótun
samfélagsins, hins vegar hávær andófsflokkur
dæmdur til eilífrar stjórnarandstöðu.