Fálkinn - 21.06.1961, Blaðsíða 12

Meðal annarra tíðinda við árið 1611
kveður Björn á Skarðsá svo að orði í
annál sínum:
„Afturgánga þreifanleg á Vestfjörð-
um“.
Við sama ár segir svo í Ballarárannál:
„Gekk draugur á Snæfjöllum, með
grjótkasti nótt og dag allan veturinn".
Og Jón Ólafsson Indíafari, sem ólst
upp að Svarthamri í ísafjarðarsýslu,
hefur svohljóðandi klausu í 1. kapítula
Reisubókar sinnar:
„Á Snæfjöllum bar til stór viðburð-
ur á mínum úngdómsárum af þeim upp-
vakningi, sem menn meintu að vera
myndi, og hvað margt furðanlegt og
skelfilegt þar við bar, gjörist ei þörf
hér að innsetja, en margt hefir auðvirði-
legra hér í landi og annars staðar ann-
álazt þeim, er fræðast skulu“.
í ofanskráðum ívitnunum vitna radd-
ir frá 17. öld um óttalegt fyrirbæri úr
samtíð sinni, fyrirbæri sem að þeirrar
tíðar hætti lá beinast við að álíta drauga
ættar. Snæfjalladraugurinn er í röð
mögnuðustu drauga íslenzkra enda er
hans víða getið. Hér verður eingin til-
raun gerð til að skýra fyrirbærið eða
grafast fyrir um að hve miklu leyti
það samanstóð af hjátrú, tilverknaði
fólks eða þá hreinum og ómeinguðum
draug. En vissulega var hér um hátt-
erni drauga að ræða eins og það gat
óprúttnast verið í þjóðtrúarheiminum.
Hér var við eingan gamanleik að etja;
róttækra ráða var leitað til að binda
enda á þennan ófögnuð, eins og hér
verður nú frá sagt.
Þar sem hinum orðfáu klausum þess-
ara samtímamanna draugsins sleppir,
taka munnmælin við að því er varðar
nánari atvik að fyrirburðum þessum,
og hafa þau að vanda skýringar alþýð-
imnar á takteinum um uppruna fyrir-
bærisins. Ey ekkert því til fyrirstöðu
að þau kunni að fara með rétt mál í
sumum tilfellum, t. d. um þann at-
burð er þau telja drauginn sprottinn
af í upphafi, enda ber sögnum allvel
saman um hann. Fyrst hér er byróað
að rekja sögu Snæfjalladraugs liggur
beinast við að taka hér uppúr safni Jóns
Árnasonar sögu þá sem ýtarlegust er
af munnmælunum og getur eiginlega
talizt samnefnari þeirra:
„Jón hét prestur og var Þorleifsson.
Hann bjó á Stað á Snæfjallaströnd og
var þar prestur orðinn árið 1588 og
víst til 1615. Þótti hann margfróður
sem margir aðrir er vel þóttu að sér
á þeim dögum. Jón prestur var og
harðgjör kallaður. Hann var tvígiftur;
hét Sesselja fyrri kona hans. Þrjú eru
talin börn þeirra Jóns prests og Sess-
12 FALKINN
elju, og hét Jón einn sem heima var
með föður sínum og svo stjúpu er
faðir hans gat ekki börn við. Bar þá
svo til að Jón prestsson lagðist á hugi
við griðkonu eina sem var hjá presti.
Vinnumaður einn var líka í tygi við
hana, samdi Jóni og vinnumanni illa
eins og oft þegar svo við ber. Þetta
var smali prestsins; fór hann þá sem
oftar að fé einn dag snemma veturs,
en gat ekki náð fjárhóp úr fjallshlíð-
inni fyrir hálku og ha.rðfenni; kom
hann heim og sagði frá vandræðum
þeim er hann var í. Þótti presti hon-
um farast löðurmannlega að skilja svo
við og skipaði Jóni syni sínum að fara,
en hann tók því dræmt því hann sagði
það mundi vera ófært, en prestur vildi
ekki heyra það og varð Jón að fara á
stað þótt hann færi nauðugur, en aldr-
ei kom hann aftur, heldur hrapaði til
bana í þessari ferð; en ekki er þess
getið hvort lík hans fannst eða ekki,
en þegar þótti hann ekki liggja kyrr
og sótti hann mest að vinnukonunni
og smalanum; er þess getið í árbókum
að mikill draugagangur væri vestra.
Brátt varð draugur þessi mesta mein-
vættur; hélt hann sig löngum á hlíð-
inni á Snæfjöllum og gerði ferðamönn-
um illar glettingar með grjótkasti og
ýmsum árásum. Sagt var og að hann
gengi ljósum logum heima á Snæfjöll-
um, bryti glugga og dæpi fénað föður
síns og að hann sæti oft um daga í bað-
stofu þegar konur væru við ullarvinnu
og jafnan yrði að skammta honum á
kvöldum mat sem öðru heimafólki.
Einu sinni heyrði vinnumaður prests
að fiskur var rifinn úr roðinu niður 1
hjöllum og þegar hann heyrði að fisk-
inum var kastað og hann hugði betur
að og sá hver var mælti hann: „Viltu
ekki hníf, lagsmaður?“ Draugurinn
svaraði: „Dauðir þurfa ekki hníf; þeir
standa á og rífa.“ Það var einnig sagt
að hann oft sleikti aska innan á Snæ-
fjöllum, en engum gerði hann mein
þeim sem gáfu honum af mat sínum,
en grýtti ap hinum.
Það var einn vetur að tóbak skorti
vestra; þá tók Jón prestur það ráð, því
sagt var að hann gæti sent drauginn
hvert sem hann vildi, að hann skipaði
honum að fara norður til Eyjafjarðar
því hann vissi að tóbak var til á Akur-
eyri, en fá varð hann honum nesti nóg.
Er þá sagt þegar hann kom að norðan
að maður einn sá hvar hann sat og var
að éta, en tóbak æði mikið lá umhverfis
hann; maðurinn mælti: „Gefðu mér,
maður góður, hver sem þú ert, að bragða
tóbak.“ Draugurinn rak upp glyrnurnar
heldur ófrýnilega, sveiflaði saman öllu
tóbakinu og hvarf þegar, en tvær álnir
af munntóbaki lágu eftir þar sem
draugurinn hafði setið.
Nú tók Jón prestur það ráð að hann
ritaði seðil og bauð draugnum að flytja
hann austur að Skorrastað í Norðfirði;
bjó þar grestur sá er Einar hét Sig-
urðsson, og segja sumir að þeir Jón
prestur hefðu verið skólabræður og
treysti hann honum einum að fyxir-
koma ófögnuði þessum. Draugur kom
austur og að rúmi prests þegar hann
var háttaður. Prestur sá hann og spyr
hvort hann væri kominn að finna sig;
játaði hann því. Ekki leizt presti gestur
þessi sællegur. Þegar vildi hann ofan á
prest, en hann greip rúmfjölina og sló
á handlegg honum svo sundur gekk,
kastaði hann í því seðlinum til prests;
fór nú prestur þegar á fætur og bauð
draugnum að fara vestur; en allt kvaðst
hann heldur vilja vinna. Prestur lézt
mundi ráð til finna svo dygði og bauð
honum að koma að Stað að lokinni
messu og gæta þess að mæta Jóni presti
í sáluhliði.og afhenda honum seðil sem
hann þegar fékk honum. Varð draugur þá
nauðugur að fara, og eins og fyrir hann
var lagt mætti hann presti í hliðinu og
afhenti seðilinn, en það var drauga-
stefna og stefndi Jón prestur þegar
Snæfjalladraugnum um afturgönguna
frá öllum lifandi mönnum og skepnum
norður og niður í níunda heim, og fylgdi
þeirri stefnu svo mikill máttur að
draugurinn varð þegar að hverfa niður;
er talið að hann yrði ekki að meini síð-
an.
Nú er sagt að kerling ein vestra sem
sumir nefna Gunnu í Arnarfirði öfund-
aði kunnáttu Einars prests og vildi
reyna sig við hann. En Galdra-Leifi
réði kerlingu frá að glettast við Einar
prest, þó ekki hefði hún það að heil-
ræði; en það er sagt að eitt kvöld á
Skorrastað væri barið að dyrum, skip-
aði prestur dóttur sinni til dyra; fór
hún, en sá engan; var enn barið og fór
svo þrisvar að hún fór til dyra, en sá
engan; fjórða sinn fór hún út og sá
mann á húsabaki, sá kvaðst vilja finna
prest; bað hún hann þá inn ganga; en
sagt er að prestur varaði hana við að
ganga ekki inn á undan honum og færi
hún því milli hurðar og veggjar. Ljós
var í baðstofunni, en prestux sat við
borð og skrifaði; er þá sagt að prestur
spyrði hann erinda. „Kyrkja prestinn
á Skorrastað,“ umlaði í honum, því þeg-
ar tók hann að dofna þegar hann sá
prest; er þá sagt að prestur hefði ekki
annað fyrir en hann lagði hann upp í
loft í rúm og særði frá honum andann
og væri það undir dag að kerling dæi