Fálkinn - 04.09.1963, Blaðsíða 36

Sýslnmíinnsfriíin
Framíi. aí bls. 32.
vilja systkina sinna. Ef vil vill hefur
Hólmfríður í Dal veitt henni lið og skil-
ið hana ein af ættmönnum hennar. Anna
á Stóru-Borg vann fullan sigur í ásta-
málum sínum. Páll lögmaður Vigfússon
tók hana algjörlega í sátt og gerði börn
Hjalta og hennar réttborin til arfs.
Hólmfríður virðist einnig hafa fengið
sama rétt til handa börnum sínum og
Jóns Hallssonar, eftir talsverðar deilur.
En sá réttur varð véfengdur síðar.
Hólmfriður Erlendsdóttir húsfreyja í
Dal hefur ekki síður verið stórlynd og
stórráð en konur sögualdar í Rangár-
þingi. Hún vann fullan sigur í málum
sínum, fékk að njóta ásta mannsins,
sem hún unni í æsku, og vilja hennar
lutu margir voldugustu menn samtíðar
hennar.
Heimildir: Sýlumannaævir, íslenzkt. forn-
bréfasafn, Alþingisbækur íslands. fslenzk-
ar æviskrár, Menn og menntir , íslenzkir
annálar og fleira
llnn 9>ai*ðisit gegn
Framhald af bls. 9.
að þennan sama dag og fyrsta skóflu-
stungan yrði stungin við Gullfoss í hinu
fyrirhugaða orkuveri, myndi hún kasta
sjálfri sér í fossinn. Hverjum mundi þá
þykja fýsilegt að halda þar áfram fram-
kvæmdum?
Þetta sama kvöld bjóst Sigriður til
ferðar og lagði af stað til Reykjavíkur
daginn eftir.
í Reykjavík hafði þegar hér var kom-
ið ungur lögfræðingur, sem naut álits
sem mjög heiðarlegur og duglegur í
starfi, rekið skrifstofu um nokkurt
skeið. Hann hét Sveinn Björnsson og
átti síðar eftir að verða fyrsti forseti
Lýðveldisins íslands.
Til þessa manns fór Sigríður frá
Brattholti og bar upp erindi sitt. Hún
sagði honum alla söguna um ásókn
Bretans í að kaupa Gullfoss fyrir nokkr-
um misserum og síðan um hina ungu
menn frá Reykjavík, sem flekuðu bænd-
urna sem áttu Gullfoss til þess að láta
vatnsréttindin af hendi, en afhentu þau
svo aftur Simens í Þýzkalandi. Sveinn
Björnsson sagði Sigríði að hann byggist
við að samningurinn væri svo úr garði
gerður, að erfitt yrði, og sennilega ó-
gjörningur að fá hann dæmdan ógildan.
Sigríður bað hann þá athuga möguleika
á því að fá Simens til þess að láta hann
af hendi með góðu og þá hvað mikla
greiðslu þeir vildu fá fyrir. Svo fór,
að Sveinn tók málið að sér, enda þótt
hann segði Sigríði það strax, að hann
byggist ekki við sigri hennar í þessu
máli.
Sigríður höfðaði nú mál til ógilding-
ar samningnum um vatnsréttindi Sim-
ens við Gullfoss. Þetta mál vakti mikla
athygli að nafn Sigríðar frá Brattholti
var á hvers manns vörum. Ein hafði
36 FÁLKÍNN
hún tekið sig upp og farið til Reykja-
víkur til þess að reyna að bjarga hinu
fagra náttúrufyrirbrigði, Gullfossi. Hún
barðist með aðstoð heiðarlegs lögfræð-
ings gegn erlendu risafyrirtæki og
nokkrum „íslendingum" sem fyrir
nokkra silfurpeninga höfðu gerzt hand-
bendi þess.
Þrátt fyrir drengilegan málflutning
Sveins fór svo sem hann hafði sagt
fyrir: Ekki voru tiltök að fá samning-
inn dæmdan ógildan. Lagalega séð var
hann heldur. Um sölu á vatnsréttind-
um Gullfoss í hendur fyrri eigenda,
var Simens ekki til viðtals.
Sigríður, sem dvalizt hafði í Reykja-
vík vegna málsins fór aftur austur að
Brattholti. Hún var vonsvikin og sár,
en henni datt ekki í hug að gefast upp
við að bjarga fossinum sínum; Gullfossi
skyldi hún bjarga og ef það ekki tækist,
þá myndi hún standa við heit sitt við
fossinn.
Sigríður sagði við Tómas föður sinn,
að hann skyldi hætta að taka við leigu
eftir fossinn. Tvennt mun henni hafa
verið í huga. í fyrsta lagi að slíkir
„Júdasarpeningar" kæmu ekki inn á
heimilið í Brattholti og að, kannski
mætti fá samninginn dæmdan ógildan
ef leigan væri ekki greidd. Simens var
hins vegar ekki á því að láta slá sig
þannig út af laginu, enda mun árgjaldið
fyrir leigu á Gullfossi ekki hafa verið
meðal stórútgjalda þess félags. Leigu-
gjaldið var boðið fram löglega og þvi
var þýðingarlaust að höfða mál að sinni.
En nú gerðust þeir atburðir úti í
hinum stóra heimi, sem leiddu til þess
að áhugi Simens fyrir virkjun Gullfoss
dofnaði og byrjunarframkvæmdum við
hana var frestað um sinn.
í Evrópu hafði ófriðarblikan verið á
lofti um tíma. Vígbúnaðakapphlaupið
hófst og kröftum þjóðanna var beint
að einu og sama marki: Smíði vopna
til. þess að ráða niðurlögum væntan-
legs andstæðings. Vélsmiðjur, sem áður
höfðu smiðað landbúnaðarverkfæri voru
nú látin smíða byssustingi. Þau sem
áður höfðu smíðað vélar til vatnsvirkj-
unar tóku til við að smíða fallbyssur.
Verksmiðjurnar unnu dag og nótt. Hver
og einn ætlaði að vera betur undir
búinn en mótherjinn er fyrsta skotið
riði af og það reið af í Serajevo
árið 1914.
Og nú mátti Simens smíða vopn
handa her hans hátignar Vilhjálms
keisara II. í stað þess að virkja Gull-
foss uppi á íslandi.
Þjóðverjar ætluðu ekki að vera lengi
í þessu stríði, frekar en fyrri daginn.
Þeir ætluðu bara að berja á nágrönn-
um sínum, svo sem stundum áður, en
mótparturinn vildi ekki láta berja á
sér bótalaust og stríðið stóð í fjögur ár.
Svo fór, að á þessum tíma hættu
hinar árlegu greiðslur fyrir leiguna á
Gullfossi að berast og þar með stóð
hið þýzka fyrirtæki ekki lengur við
sína hlið samningsins. Ósk og draumur
Sigríðar í Bratholti varð að veruleika.
Samningurinn varð ógildur og Gullfoss
var úr hættu.
Tíminn leið. Sigríður tók við búi i
Brattholti. Hún bjó í Brattholti unz
hún andaðizt árið 1957, en hafði þá
áður selt Einari Guðmundssyni jörðina.
Sigríði er svo lýst að hún var fríð-
leikskona, festuleg á svip og sviphrein.
Eftir því sem næst verður komizt,
lét Sigríður aldrei taka af sér mynd
og var lítið um slíkt gefið.
Ríkharður Jónsson myndhöggvari
hugðist gera mynd af Sigríði og teikn-
aði vangamynd hennar. Hann fór síðan
og sýndi henni frumdrögin, en Sigríður
tók og reif í tætlur. Ríkharður var ekki
á því að gefast upp. Hann teiknaði strax
aðra mynd og gerði eftir henni vanga-
mynd þá sem fylgir þessari grein.
Einar Guðmundsson, uppeldissonur
foreldra Sigríðar býr nú í Brattholti.
Hann sýndi þá rausn að gefa íslenzka
ríkinu Gullfoss til ævarandi eignar og
varðveizlu.
Hér hefur aðeins verið stiklað á stóru
í ævi Sigríðar frá Brattholti. Eflaust
verður ævi hennar og starfi gerð verðug
skil og minningin um hetjulega land-
vörn hennar mun ekki gleymast, er
hún reis upp og hóf vonlitla baráttu
gegn erlendri ásælni, en hafði sigur um
síðir.
Slíks er oss íslendingum á ofanverðri
tuttugustu öldinni hollt að minnast.
Sv. S.
Ilver er Jcssiea ?
Framhald af bls. 11.
Nú, en heyrðu mig. Ég hef slæmar
fréttir ...
Hún var þegar á verði. — Hvað er
það?
— Ég neyðist til að fara til Mexico
City í kvöld. Það hefur komið dálítið
fyrir, og Paul álítur, að ég eigi að fara
þangað eins fljótt og unnt er.
Nú hafði hann að lokum gengið of
langt. — Arthur, sagði hún, — þú ert
aldrei vanur að fara til Mexico fyrr en
á haustin. Það hefur þú ekki gert í eitt
einasta skipti í átta ár.
— Ég veit það, en það er áriðandi.
Einn af umboðsmönnum okkar hefur
í hyggju að fara yfir til keppinautar
okkar. Hann er dugnaðarmaður, og við
viljum ekki missa hann.
— Láttu Paul fara, sagði hún. —
Hann getur vel leyst það.
— Það held ég ekki. Ég þekki náung-
ann, og þess vegna verður það að vera
ég. Það tekur ekki langan tíma. Ég verð
kominn aftur annað kvöld. Ég tek ekki
einu sinni önnur föt með mér.
— Mér geðjast ekki að því, Arthur,
sagði hún. — Ég verð alein hérna.
— Lenore, í guðs bænum, sagði hann.
— Þú hefur verið alein fyrr. Og vinnu-
konan er þó þarna.
— Mér geðjast ekki að því, endurtók
hún.
— Elskan, vertu nú ekki barnaleg.
Það eru Psar á dyrunum rg keðjur fyr-
ir, og það hefur ekki verið framið inn-
brot í nágrenninu um árabil. Getur þú