Fálkinn - 18.09.1963, Blaðsíða 12

Otviræð sönnun
Smásaga eftir Kare! Capek. Þýðing: Hallfreður Örn Eiríkssen
„Þú veizt Toni,“ sagði Mates rann-
sóknardómari við nánasta vin sinn, „að
allt er þetta undir reynslunni komið;
ég trúi ekki neinum afsökunum, engri
fjarvistarsönnun, engum sögusögnum;
ég trúi hvorki hinum ákærða né vitn-
um. Menn ljúga, jafnvel þótt þeir ætli
sér það ekki; vitni sver til dæmis, að
það sé ekki fjandsamlegt hinum ákærða,
en hefur jafnframt ekki hugmynd um,
að í djúpi sálarinnar, sjáðu, í undirvit-
undinni, elur það með sér niðurbælt
hatur eða afbrýðisemi gagnvart hon-
um. Allt, sem hinn ákærði játar, er
fyrirfram uppspunnið og undirbúið;
allt, sem vitnið segir þér, getur vitandi
eða óvitandi stjórnast af löngun til að
hjálpa hinum ákærða eða gera honum
erfiðara fyrir. Ég þekki það, vinur
minn: mannskepnan er mesti lygalaup-
ur.
Hverju ég trúi þá? Tilviljun, Toni;
óviljandi eða sjálfkrafa, eða hvernig
ég á að segja það, ósjálfráðum hugar-
hræringum eða athöfnum, eða orðum,
sem detta út úr mönnum öðru hverju.
Það má falsa allt eða undirbúa, allt er
uppgerð eða ásetningur, nema tilviljun;
það sést undir eins. Aðferð mín er þessi:
ég sit og læt fólkið segja, það sem
það hefur spunnið upp og undirbúið
fyrir fram; ég læt sem ég trúi því, svo
það eigi liðugra um mál, en bíð þess,
að út úr því hrjóti eitthvert gáleysis-
orð; sjáðu, til þess verður maður að
vera sálfræðingur. Sumir rannsóknar-
dómarar hafa þann hátt á að rugla hina
ákærðu; grípa stöðugt fram í fyrir þeim
og rugla þá svo, að þessir aular játa að
lokum að hafa til dæmis myrt forsetann.
Ég vil vera hárviss; þess vegna bíð ég
þess rólegur, þangað til ég sé glitta á
sannleikskorn í þeim haugi af lygum
og vífilengjum, sem á fræðimáli kall-
ast vitnisburður. Þú veizt, að hreinn
sannleikur kemur aðeins fyrir af óað-
gæzlu í þessum táradal: aðeins, þegar
mannskepnan talar af sér eða henni
skjátlast á einhvern hátt.
Hlustaðu á Toni, ég leyni þig engu;
við erum nú æskuvinir — þú manst,
hvernig þú varst flengdur, þegar ég
braut gluggann. Ég segði nú engum öðr-
um frá þessu, en ég skammast mín svo
mikið fyrir dálítið, að ég verð að segja
frá því; það er nú svo, að menn þurfa
að skrifta. Ég skal segja þér, að þessi
aðferð reyndist vel í einkalífi mínu; í
stuttu máli sagt hjónabandi mínu. Og
vertu svo vænn að segja mér, að ég hafi
verið fífl og ruddi; það er mér mátu-
legt.
Vinur minn, ég ... jæja, ég vantreysti
Mörtu konu minni; f stuttu máli, ég
12 FÁLKINN
var fíflalega afbrýðissamur. Ég var þess
fullviss, að hún væri.. . með þessum
unga .. ég ætla að kalla hann Arthur;
ég held að þú þekkir hann ekki. Bíddu
nú við, ég er nú enginn harðstjóri, ef
ég væri handviss um, að hún elskaði
hann, þá segði ég, Marta, við skulum
skilja. En það versta var, að ég var
aldrei viss; Toni minn, þú þekkir ekki
þær kvalir. Fj . . sjálfur, það var nú
Ijóta árið! Þú veizt hvaða fíflalæti af-
brýðissamur eiginmaður gerir sig sekan
um: hann eltir á röndum, er á gægjum,
yfirheyrir vinnukonuna, skammast...
En hafðu það í huga, að ég er af til-
viljun rannsóknardómari; vinur minn,
heimilislíf mitt síðastliðið ár, það voru
óslitnar yfirheyrslur frá því ég vakn-
aði, og . . og þangað til ég komst í ból-
ið aftur.
Hin ákærða, það er að segja Marta,
bar sig hetjulega, enda þótt hún gréti,
enda þótt hún þegði, þegar hún móðg-
aðist, enda þótt hún teldi upp fyrir
mér, hvað hún hefði gert og hvar hún
hefði verið allan guðslangan daginn,
þá beið ég árangurslaust eftir því, að
hún talaði af sér eða kæmi upp um
sig á einhvern hátt. Þér er það ljóst,
að hún laug oft að mér, ég á við, að
hún laug vanalega, en það er nú bara
kvenlegur ávani; kvenfólk segist sjaldn-
ast hafa eytt tveimur klukkutímum í
hattabúð — heldur lýgur því upp, að
það hafi verið hjá tannlækninum eða
við gröf móður sinnar. Því verri sem
ég var við hana — Toni, afbrýðissamur
karlmaður er verri en óður hundur, —
því meira sem ég ofsótti hana, því óviss-
ari varð ég. Hverju einasta orði. sem
hún lét út úr sér. hverri einustu undan-
færslu hennar, velti ég fyrir mér tíu
sinnum og krufði til mergjar; en ég
fann ekkert annað en þessa blöndu af
viljandi lygi og hálfsannleika, sem
vanaleg mannleg samskipti eru sett
saman af og hjónabandið sérstaklega,
þú veizt. Ég veit, hvernig mér leið á
meðan; en þegar ég hugleiði, hvernig
aumingja Mörtu var innanbrjósts, þá
liggur við, vinur minn, að ég gefi sjálf-
um mér á hann.
Svo fór nú Marta til Frantiskové
Lázné í sumar — þú skilur, eitthvað í
sambandi við móðurlífið og svona í
stuttu máli sagt, hún leit illa út. Ég
lét auðvitað njósna um hana þar — ég
hafði einhvern fráhrindandi kurf á
launum, sem annars slæptist bara á
kránum .. Það er sérstætt, hvernig allt
líf manns spillist, ef einhver einn hlut-
ur er í ólagi; þú ert allur óhreinn sértu
með einn blett. Marta skrifaði mér...
einhvern veginn óskýrt og ruglingslega,
eins og hún vissi ekki um hvað; og eins
og skiljanlegt er, þá velti ég þessum
bréfum fyrir mér og leitaði á milli lín-
anna .. Einu sinni fékk ég frá henni
bréf, utanáskriftin var: Franz Mates,
rannsóknardómari, og svo framvegis;
þegar ég opnaði umslagið og tek úr því
bréfið, sé ég ávarpið: „Kæri Arthúr!“
Vinur minn, mér féllust hendur.
Þarna kemur það nú leksins. Stundum
kemur það fyrir, þegar maður skrifar
mörg bréf, að hann stingur þeim í röng
umslög. Sjáðu til, Marta, þetta er nú
skrítin tilviljun, er það ekki? Og ég
kenndi nærri því í brjósti um hana,
vinur minn, að hún skyldi gefast mér
svona á vald.
Láttu þér ekki detta það í hug, Toni,
að mér hafi ekki dottið það fyrst í hug
að senda þetta bréf, sem ætlað var
Arthúr, ólesið aftur til Mörtu; það hefði
ég nú gert, hvernig sem hefði á staðið,
en afbrýðissemi er viðbjóðsleg ástríða;
ég las þetta bréf, og það skal ég sýna
þér, því að ég ber það alltaf á mér.
Líttu nú á hvað í því stendur:
Kæri Arthúr,
þér megið reiðast mér, þó að ég hafi
ekki svarað yður fyrr; en ég hafði á-
hyggjur af, að Franz hefur ekki skrif-
að mér-----það er nú ég, — skilur þú,
hefur ekki skrifað mér svo lengi; ég veit
að hann hefur mikið að gera, en þegar
maður fréttir ekki lengi af eiginmanni
sínum, þá ráfar maður um eins og
skugginn af sjálfum sér; en það skiljið
þér ekki, Arthúr. Franz kemur hingað
í næsta mánuði, og þá gætuð þér komið
líka. Hann hefur líka skrifað mér, að
núna sé hann að rannsaka ákaflega
merkilegt mál, en hann hefur ekki
skrifað hvaða, ég held að það sé morð-
ið sem Hugon Múller framdi; ég vildi
gjarnan vita meira um þetta. Mér finnst
svo leiðinlegt, að þið eruð ekki eins
góðir vinir og áður, en það er vegna
þess, að hann er svo önnum kafinn;
ef allt væri eins og áður, gætuð þér
fengið hann til að umgangast fólk eða
að fara með yður í skemmtiferð í bíln-
um. Þér hafið nú alltaf verið svo vin-
veittur okkur, og jafnvel nú gleymið
þér okkur ekki, þó að ekki sé allt eins
og það ætti að vera; en hann Franz er
svo taugaveiklaður og undarlegur. Þér
hafið ekki einu sinni skrifað mér, hvað
stúlkan yðar gerir. Franz kvartar um,
að það sé ægilega heitt núna í Prag;
hann ætti að fara hingað og hætta að
þræla svona, en áreiðanlega situr hann
á skrifstofunni fram á nætur. Hvenær
farið þér á baðströndina? Ég vona, að
þér takið stúlkuna yðar með; þér vitið
Framh. á bls. 32.