Fálkinn


Fálkinn - 17.02.1964, Blaðsíða 42

Fálkinn - 17.02.1964, Blaðsíða 42
Kapellan Framhald af bls. 40. ar af völdum eldgoss. Skaftár- eldar urðu illur örlagavaldur víða um land, og ekki sízt í Skaftafellssýslu. Síðla um sum- arið tók eldrennslið svo aust- læga stefnu, að kirkjan á Núps- stað var talin í hættu. Síra Jón Steingrímsson fór 20. ágúst austur að Núpsstað „og tók þaðan allt hvað kirkjunni til- heyrði og ég gat með mér flutt“. 12. september segir síra Jón í bréfi til Finns biskups Jónssonar í Skálholti: „Er nú áin (þ. e. Brunná) farin að stíflast og eldur farinn að kvikna austan til í Núpahraun- um, hvað langt sem koma kann .. . Áður hafði ég burt komið skrúða kirkjunnar á Núpsstað. En nú þá ég þetta heyrði, fékk ég mér menn og fór austur þann 6. hujus, tók Núpsstaðafólkið til sakramentis og embættaði í kirkjunni dag- inn eftir. Var þar þá öskufall svo mikið, að meira var myrk- ur en dimma í kirkjunni. Tók ég svo skrúða kirkjunn- ar, bækur, peninga og ann- að lauslegt til mín, hvað sem upp á kynni að koma. En með klukkurnar gat ég ei í það sinn farið, og bað ég Hannes á Núpsstað fyrir þær. Ætla ég, ef guð þyrmir því húsi og ég helzt hér við, að embætta þar aftur, fólki því til huggunar, sem að hvergi getur nú flúið eður sér fyrir komið og hefur ei annað í hyggju en eyða ætinu sér til vetrarlangt“. Þó fljótt sé farið yfir sögu, er vert að líta aðeins við á Núpsstað að afstöðnum mestu hörmungum Skaftárelda. Árið 1785 býr þar ekkja Hannesar Jónssonar, Guðrún Bjarnadótt- ir en maður hennar og nær helmingur heimilisfólksins er dáið í harðindunum og af af- leiðingum móðuharðindanna. En þrátt fyrir það, að ömur- legt sé að hugsa til örlaga fólks- ins á Núpsstað, blasa við í heimildum langtum hryllilegri örlög, séu þær lesnar í kjölinn. Um skeið fækkar heimildum um Núpsstað. En árið 1809 á Núpsstaður kirkjusókn að Kálfafelli, því Núpsstaðabænd- um er gert að skyldu að halda við kirkjugarðsveggnum á Kálfafelli. Árið 1840 kaupir bóndinn á Núpsstað jörðina og öll jarðarhús, þar á meðal kapelluna fyrir 400 ríkisdali. Núpsstaðabændur héldu kirkj- unni vel við og röskuðu ekki gerð eða stærð hússins, þó að því væri haldið við. Var kirkjan notuð sem skemma, en jafnframt gegndi hún fleiri hlutverkum. Á stundum bar ferðamenn að garði á Núpsstað, bæði innlenda og útlenda. Var þeim stundum fengin gisting í kirkjunni fornu. Brezki ferða- garpurinn og jökulkönnuður- inn W. L. Watts gisti nokkrum sinnum á Núpsstatí á árunum 1871—1876. Var honum fengin gisting í kirkjunni og minnist hann á dvöl sína þar í ferða- bók sinni. Árið 1879—1880 fékk Einar sýslumaður Torlací- us húsið til leigu og bjó þar. 4. Eins og þegar er sagt hefur kapellan á Núpsstað gegnt margvíslegum hlutverk- um. Hún var sóknarkirkja bæja í afskekktri sveit, skjól ferða- manna eftir erfiða ferð um eyðisand og yfir illfærar jökul- ár, bústaður tiginna vísinda- manna og ferðamanna á um- breytingaöld í íslenzku Þjóð- lífi, aðseturstaður sýslumanns, skemma bóndans á Núpsstað og nú síðast helguð að nýju sem bænhús til minja um forna frægð og varðveizlu bændanna á Núpsstað á hinu forna húsi. Saga hennar er því merk, svo merk að vert er á líðandi stund að kynnast sögu hennar og ferðamenn ættu aldrei að koma svo að Núps- stað, að láta það undir höfuð leggjast að skoða hina fornu kapellu. Kapellan er sennilega sú sama að stofni, er byggð var skömmu fyrir 1657. Þá var þar bóndi Einar Jónsson. Kap- ellan hefur auðvitað verið endurbætt og haldið vel við síðan. En að stofni til er það sama húsið er þá var byggt. Er því hér um að ræða síðustu sóknarkirkjuna á Núpsstað og er það merkilegt margra hluta vegna. Kapellan var 5 stafgólf með standþiljum allt um kring, timburgólfi í kór en hellugólfi í framkirkju, bekkjum með öllum veggjum, hálf þil norðan kórdyra og lofti í fremsta stafngólfi. í kirkjunni var alt- ari með grátum og prédikunar- stóll sunnan kórdyra (og því var þar ekki þil). Hringur var í kirkjuhurðinni, en ekki virð- ist hafa verið skrá né lykill. Um 1706 er sett skrá með lykli í kirkjuhurðina og einhvern tíma síðar hefur verið bætt við þverbekkjum kvennmegin. Auðvitað hefur kirkjan verið endurnýjuð oft frá því um 1657, en ekki virðist hafa verið byggð þar ný kirkja frá grunni. Er það allmerkilegt, að Núps- staðabændur skuli hafa sýnt þessu húsi svona mikla ræktar- semi eins og raun ber vitni. Það er engu líkara en huldir vættir hafi haldið yfir kapell- unni vernd sinni. Kringum kapelluna á Núps- íg verð víst að hrista hann og hatta á að fá kjaftshögg.

x

Fálkinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fálkinn
https://timarit.is/publication/351

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.