Iðnneminn - 01.10.1993, Blaðsíða 62

HUNDRAÐ ÁRA
LÖGGJÖF UM IÐNNÁM
Það er ekki einasta að Iðnneminn eigi stórafmæli um
þessar mundir. Á þessu ári er liðin öld frá setningu fyrstu
laganna um iðnaðamám. Frumvarpið að lögunum var lagt
fram á þingi 1891 að tilhlutan landshöfðingja. í það sinn
náði það ekki fram að ganga en varð, með nokkrum
breytingum, að lögum árið 1893. Fyrir þennan tíma höfðu
engin lög gilt um þetta efni hér á landi, enda iðnaður
enginn í landinu og lærðir handverks- eða iðnaðarmenn
sárafáir.
Danir, sem þá réðu ríkjum á íslandi, höfðu þá nýlega
sett allítarlega löggjöf um iðnnám hjá sér og má ætla að
hin íslenska lagasetning hafi tekið mið af þeirri löggjöf.
Fróðlegt er að skoða þessi lög lítillega ekki síst þann anda
sem einkennir þau, þar sem nemanum er ætlað að sýna
lærimeistara sínum “trúmennsku, hlýðni og auðsveipni.”
Helstu efnisatri&i laganna fró 1893
„1. gr. Ef verslunarmenn, handiðnamenn,
eða aðrir atvinnurekendur taka unglinga yngri
en 18 ára til að kenna þeim iðn sína, skulu þeir
annast um að gjörður sé skriflegur
námssamningur, og að hlutaðeigandi
lögreglustjóri riti vottorð sitt á hann, að hann sé
saminn samkvæmt fyrirmælum laga þessara..."
Af þessari lagagrein mætti ráða að lögin taki bara til
samninga við nema sem yngri eru en 18 ára. I lokagrein
laganna er þó tekið fram að þau eigi líka við um þá sem
eldri eru, með vissum undantekningum. Samkvæmt
lögunum skal ákveða í námssamningi „hve langur
samningstíminn skuli vera. Má hann aldrei vera lengri en
5 ár, að meðtöldum reynslutímanum, sem getið er um í 5.
gr.“ (3. gr.).
„4. gr. Það skal greinilega tekið fram í
samningnum, hvort sá, sem annan tekur til
kennslu, skuli láta honum í té húsnæði, fæði,
klæði, þjónustu og annan aðbúnað, eða í stað
þess endurgjalda honum fyrir verk hans í
peningum, og ef svo er, hvemig féð skuli
greiða.“
Reynslutíminn er þrír mánuðir og getur hvor um sig,
meistari, eða „nemandi, sé hann þá orðinn 18 ára, ella
foreldrar eða forráðamaður,“ (5.gr.) slitið samningnum án
þess að tilgreina ástæðu.
„6. gr. Nemandi skal sýna lærimeistara
sýnum trúmennsku, hlýðni og auðsveipni, hann
skal fylgja lærimeistaranum að vinnu hans, svo
sem vinnukraftur hans og kunnátta leyfa.“
Vinnutími þeirra, sem yngri eru en 18 ára má ekki „fara
fram úr 12 stundum á dag, að meðtöldum 2 stundum til að
hvflast og matast.“
Að jafnaði má heldur ekki fá þessum sömu nemendum
neina vinnu frá klukkan 9 á kvöldin til klukkan 6 á
morgnana, heldur ekki á „sunnudögum og helgidögum
þjóðkirkjunnar... nema brýna nauðsyn beri til.“
Lærimeistarinn „skal vaka yfir hegðun og siðferði
nemanda, og eftir megni, vama því að aðrir hafi
siðspillandi áhrif á hann.“
Hann skal sjá honum fyrir nauðsynlegu bóknámi, og
námi í teikningum „ef slík kennsla er fáanleg á staðnum.“
(9.gr.). Hann skal kosta hann á „iðnaðarmannaskóla, ef
slíkur skóli er á staðnum,“ og greiða kostnaðinn af þessu
öllu, „nema öðru vísi sé ákveðið í samningnum.“
Hann má ekki setja hann til vinnu, sem er skaðleg heilsu
hans eða honum um megn né heldur annarrar vinnu en
þeirrar sem að náminu lýtur, „nema nauðsyn beri til, eða
að það sé berlega áskilið í námssamningnum." (9.gr).
Náminu skal haga þannig að nemandinn læri bæði fljótt
og vel það sem iðninni tilheyrir. Hann á að geta þreytt próf
að náminu loknu og á þá „heimtingu á námsbréfi, er
undirskrifað sé af lærimeistara hans og prófdómendum,"
standist hann prófið (10.gr.).
Verði nemandi, sem býr hjá lærimeistara sínum, veikur
skal meistarinn „þá skyldur að sjá honum fyrir aðhjúkrun
og lækningu á sinn kostnað, þangað til námstímanum er
lokið,“ þó aldrei lengur en sex mánuði. Við alvarleg
veikindi eða slys getur meistarinn þar að auki sagt
námssamningnum upp, eftir 3 mánuði frá því að neminn
varð óvinnufær. Að öðru leyti er vísað til ákvæða „í
tilskipun um vinnuhjú 26. jan. 1866.“ (ll.gr.).
Ef nemandinn hættir ólöglega, að mati meistarans, má
flytja hann með aðstoð lögreglustjóra til meistarans aftur
innan 14 daga, höfði nemandinn ekki mál á hendur
meistaranum fyrir brot á samningi innan þessa tíma (13.
gr-).
Samningurinn rofnar af sjálfu sér ef meistarinn hættir að
stunda iðn sína, gerist sekur um „afbrot er svívirðilegt er
að almenningsáliti,“ ef meistarinn deyr eða verður
gjaldþrota (14.gr.).
Nemandinn getur slitið samningnum ef meistarinn
misþyrmir honum, flytur of langt í burtu þannig að erfitt
verði fyrir nemann að sækja vinnu (1 mfla - væntanlega
dönsk), ef námið er að mati læknis lífshættulegt fyrir
nemann og námsstúlka þarf ekki að búa hjá fráskildum
meistara eða ekkjumanni (16.gr).