Iðnneminn - 01.10.1993, Blaðsíða 79

Umhverfi
Bjarnaborgar á
fyrri hluta
aldarinnar. Hér má
sjá nágrannabýlin
og stakkstœðin
skammtfrá
Bjarnaborg.
Myndina málaði
einn íbúi hússinns,
Eiríkur K. Jónsson.
(Ábs. Eftirtaka eftir
málverki. 11.404.)
Iðnaðarmannafélagsins við Tjörnina,
Iðnó.
Bjami var virkur félagsmaður í
Iðnaðarmannafélaginu, en í það gekk
hann árið 1889. Félagið hafði
iðnaðarmenn úr mörgum iðngreinum
innan sinna vébanda. Markmið
félagsins vom öðrum þræði þjóðleg,
þ.e. félagið átti að stuðla að því að
efla innlenda iðnaðarmannastétt. Þeir
gengust fyrir fræðslu af ýmsum toga,
stofnuðu lestrarfélag og styrktarsjóð
og höfðu samtök um kosningar til
bæjarstjórnar svo dæmi séu nefnd.
Iðnaðarmannafélagið setti á
laggirnar Teikniskóla veturinn 1893.
Fór kennsla fram á sunnudögum.
Næsta haust var samþykkt að tillögu
Bjama, að kennslu yrði fram haldið
veturinn eftir. Þessi skóli í
uppdráttarlist var ætlaður
iðnaðarmönnum og nemum þeirra.
Lærlingar Bjama bjuggu því við
aðrar aðstæður í iðnmenntun sinni en
Bjami sjálfur. Með þessum skóla átti
að gera iðnaðarmennina hæfari til að
sinna öllum þáttum verka sinna, jafnt
hönnuninni sem framkvæmdinni. I
framhaldi af Teikniskólanum var
Iðnskólinn stofnaður.
Litlar rannsóknir hafa farið fram á
íslenskri byggingarsögu, og getur því
verið erfitt að bera saman einstaka
húsagerðarmenn fyrri tíðar og
stíleinkenni þeirra. Ekki er heldur
hlaupið að því, að finna hver byggði
eða teiknaði mörg af timburhúsum
bæjarins, einkum fyrir aldamót, því
fáar teikningar em til frá þeim tíma.
Sérhæfing var lítil á öldinni sem leið
og sinntu smiðimir flestum þáttum
byggingarinnar. Var Bjami engin
undantekning í því efni. Eftir syni
Bjarna er haft, að Bjarni hafi í húsum
sínum gengið í öll störf. Verkskóli
iðnnema sem nú á að hleypa af
stokkunum í tengslum við
endurbyggingu Bjarnaborgar rímar
því vel við aðferðir smiðsins sem
upphaflega reisti húsið.
BJARNABORG REIST ÁRIÐ
1902
Bjamaborg er stærsta húsið sem
Bjami Jónsson byggði og fyrsta
fjölbýlishús bæjarins. í því voru 15
íbúðir. Bygging þess vakti mikla
athygli árið 1902, þar sem það
trónaði austast í Austurbænum.
Lögðu menn oft lykkju á leið sína
með ferðamenn til að sýna þeim
húsið. Það var í raun samsett úr fimm
húsum eða einingum, með risi og
kvistum og allt bárujámsklætt.
Framan á því voru svalir með
skrautlegum útskurði. Þetta hús, sem
er um 270 m2 að grunnfleti, hýsti
tæplega 170 manns í einu, þegar
húsnæðiseklan var mest í Reykjavík á
heimsstyrjaldarárunum fyrri.
Húsið þótti stórt á þess tíma
mælikvarða. Það var tvær hæðir,
kjallari og ris. Teikning Bjama var
sérstök og skipulagið frábrugðið
íbúðum eins og þær em nú til dags.
Sameiginleg notkun var mikil fyrstu
áratugina og allt rými gjörnýtt.
Gengið var beint inn í íbúðimar á
neðri hæðinni. Stigamir upp voru
snarbrattir, og lágu beint frá
útidyrunum upp í eldhúsið á efri
hæðinni. Húsinu var skipt niður í
nokkurs konar einingar fremur en
íbúðir. Á árunum milli stríða var
algengt að ein til tvær fjölskyldur
byggju í hverri íbúð sem var þrjú
herbergi, tvö búr og eitt eldhús. I
risinu voru leigð út stök herbergi og
til að komast þangað var farið upp
um brattan stiga og lúgu á hverju
eldhúsi á efri hæðinni. Þannig nýttist
rýmið sem frekast var unnt. Það var
ekki venja í þá daga að hafa salemi
innandyra og byggði Bjami kamra
við norðurenda hússins. Bjamaborg
var byggð í útjaðri bæjarins og langt
að sækja vatn. Bjami leysti þann
vanda með því að grafa sérstakan
brunn fyrir íbúana austan við húsið.
Hann stendur enn. Hann var þó ekki
mörg ár í notkun, því vatnsveitan
leysti hann af hólmi árið 1909.
79