Iðnneminn - 01.10.1993, Blaðsíða 80

Bjarnaborg árið
1946. Hér er húsið
óbreytt, og bílar
farnir að leggja
leið sína á
s
Vitatorgið. (Abs.
Ljósm.: Vignir. 1-
1439)
Þótt Bjamaborgarbúar hafi notið
þeirrar sérstöðu að fá bmnn í
hlaðvarpann, sátu þeir við sama borð
og aðrir Reykvíkingar varðandi
lýsingu. Fyrir tíma rafmagnsins vom
olíulampar mest notaðir innandyra,
en úti vom gasluktir á hverju
götuhomi og var ein þeirra á
suðurgafli hússins. Það var mikill
viðburður þegar rafmagnið kom í
húsið árið 1922 og var Vitatorgið
þéttskipað fólki sem kom til að sjá
ljósadýrðina.
Bjamaborg hefur alla tíð verið
leiguhúsnæði. Þegar húsið var byggt
kom fjöldi leiguíbúða á markaðinn á
einu bretti. I manntölum sést að
fjölskyldur víða að, úr öllum
þjóðfélagsstéttum, leigðu í
Bjamaborg. Fyrstu árin dvaldist
fólkið fremur stutt í húsinu, og seldi
Bjami húsið árið 1904. Leigjendur
komu og fóm og húsið gekk kaupum
og sölum. Árið 1916, fjórtán árum
eftir byggingu hússins, keypti
Reykjavíkurbær það og leigði fólki í
húsnæðishraki. Fólkið sem þá flutti
inn, kom til að setjast að og bjuggu
margir þar í tugi ára. Daglaunamenn,
fiskvinnslukonur, sjómenn, lausafólk
og iðnaðarmenn vom þeirra á meðal.
Þegar Reykjavíkurbær keypti
Bjamaborg árið 1916, fékk
fátækranefnd hana til ráðstöfunar og
leigði fólki í húsnæðisvandræðum.
Margir íbúar fengu húsaleigustyrk
fyrstu árin en fáir vom á
fátækrastyrk. Smám saman féll
húsaleigustyrkurinn niður eftir því
sem fólk kom undir sig fótunum.
Frá upphafi fyrri heimsstyrjaldar og
næstu tvo áratugi var mannmergðin
mest í Bjamaborg. Fólkinu fjölgaði
jafnt og þétt á meðan húsið var á
frjálsum leigumarkaði og 1917, ári
eftir að fátækranefnd fékk það í
hendur náði íbúafjöldinn hámarki,
168 manns. Til marks um þrengslin
má nefna að gmnnfleti hverrar hæðar
má líkja við stórt einbýlishús nú á
dögum. Það gæti samsvarað því að
þar byggju 50-60 manns. Á þriðja
áratugnum tók fólkinu að fækka, en
ekki vemlega fyrr en eftir 1930.
Fjöldi íbúa fór þá niður í helming
þess sem hann var þegar flest var.
Ástæður fyrir fækkun íbúa
Bjamaborgar á þessum tíma vom
ýmsar. Bömin giftu sig, framboð á
íbúðarhúsnæði jókst og efnahagur
batnaði. Þegar fólk fór að hafa meira
fé á milli handanna ýtti bærinn undir
að það fyndi sér annað húsnæði.
Þegar sem þrengst var búið í
Bjamaborg, var mikil húsnæðisekla í
Reykjavík. Gróskutíma húsbygginga
á fyrsta áratug 20. aldarinnar var
lokið. Á sama tíma og ekkert var
byggt fjölgaði bæjarbúum um á
fjórða þúsund manns. Afleiðingamar
vom há húsaleiga og víða var búið í
lélegu og heilsuspillandi húsnæði.
Árið 1919 hafði Indriði Einarsson
(1851-1939), hagfræðingur og
leikskáld, eftir læknum bæjarins að
um 4000 manns byggju í raun í
óíbúðarhæfum vistarvemm. Víða var
búið í skúmm og kjöllurum sem oft
vom neðanjarðar að miklu leyti.
Vistin í Bjamaborg var því mun betri
en í mörgum öðmm húsum í
Reykjavík á þessum tíma. Þótt þröngt
væri búið var hátt til lofts á hæðunum
og risið ágætt. Bjama snikkara hefur
varla gmnað hversu margir
Reykvíkingar áttu eftir að hrósa happi
yfir að komast þangað í húsaskjól á
meðan húsnæðiseklan var sem mest á
gelgjuskeiði Reykjavíkur.
Byggingarferill Bjama náði yfír um
aldarfjórðung. Hann hætti að byggja
um 1910. Á þessu mikla vaxtarskeiði
Reykjavíkur reisti hann mikinn fjölda
bygginga fyrir þá sem vom að flytja á
mölina. Ýmsar breytingar urðu á
húsagerð bæjarins á þessum ámm.
Upp úr 1880 varð algengara að setja
klassískt skraut á hús, en það var
látlaust í fyrstu. Um aldamótin varð
það meira og tengdist áhrifum frá
sveitserstflnum og innfluttum
tilsniðnum húsum ffá Noregi. Um
80