Vaka - 01.12.1929, Blaðsíða 79

ÚR BYGGÐARSÖGU ÍSLANDS.
333
manna minni. Uin 50 þeirra getur hann þess, hvenær
þær voru byggðar fyrst. í Árnessýslu getur hann þessa
um 91 af 157 eyðihjáleigum. Sýnir þetta, hve hjáleigu-
byggðin var stopul. Vafalaust eru rústir af þessum
skammlífu býlum víða við líði enn, og það gefur þá al-
veg rangar hugmyndir um hyggðina í landinu, ef menn
ætla, að þar sé um forna byggð að ræða, er staðið hafi
um Jangan aldur. Ég skal nefna eitt dæmi, er mér virð-
ist vera nokkuð lærdómsríkt um þetta efni. Á afrétti
Hrunamanna er talin hafa verið byggð að fornu. Sést
þar á nokkrum stöðum til rústa, og munnmæli nefna
enn fleiri bæi, er þar hafi verið. Tveir þeirra eru nefnd-
ir Búðarárbakki og Búðarártunga. Eru rústir á háðum
þessum stöðum. Nú vill svo vel til, að saga beggja þess-
ara hýla er kunn, frá upphafi til enda. Árni Magnússon
segir 1-rá þvi, að fyrstur hyggði báða þessa bæi maður,
sem uppi var í Árnessýslu á 17. öld ofanverðri, og „sem
alla hans daga hal'ði af nýjungagirni skrölt frá einni
jörð lil annarar, og húið á 27 jörðum"*). Bjó hann
fyrst 4 ár í Búðarártungu og síðan 9—10 ár á Búðarár-
bakka. Hefir hvorugt býlið verið hyggt síðan. Ef Árni
hefði eigi getið um þetta, væri saga þessara hýla gleymd
fyrir löngu. Rústirnar og hæjanöfnin væru eftir, og
menn myndu almennt ætla, að byggð hefði verið þar
langar stundir, jal'nvel öldum saman. Mundi ekki saga
sumra hinna býlanna þarna á afréttinum vera eitthvað
svipuð þessu, og saga fjölda annara bæjarústa víðs-
vegar um landið?
Eg vona, að þessar röksemdir sýni það, að nota verð-
ur vitnisburð bæjarústanna með fullri varúð, þegar
dæma á uin það, hve mikil hyggð landsins hafi verið að
fornu. En einkum er þó þess að gada, að bæjarústirnar
sanna ekkert um það, að byggðin liafi verið meiri á
söguöld en á síðari öldum. Rústirnar eru mjög mis-
gamlar. Þær eru frá öllum öldum hyggðar landsins.
) Jaröabók II., 273