Fréttablaðið - 19.11.2009, Qupperneq 28

28 19. nóvember 2009 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is
og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Íslenzk spilling er nú almælt í öðrum löndum. Hvernig ætti
annað að vera? Mikill fjöldi
útlendinga hefur beðið stórfellt
tjón af viðskiptum sínum við
íslenzka banka og kallar á upplýs-
ingar og uppgjör og engar refjar.
Skaði erlendra lánardrottna bank-
anna, fjárfesta og annarra er nú
talinn nema um fimmfaldri lands-
framleiðslu Íslands. Við þá tölu
þarf að bæta eignatjóninu, sem
Íslendingar urðu sjálfir fyrir,
þegar bankarnir hrundu, en það
er nú metið á um tvöfalda lands-
framleiðslu. Fjárskaðinn allur er
því nú talinn nema um sjöfaldri
landsframleiðslu Íslands eins
og Gylfi Magnússon efnahags-
og viðskiptaráðherra hefur lýst.
Reynist þetta mat rétt, hefur ekk-
ert bankahrun í samanlagðri hag-
sögu heimsins valdið öðru eins
fjártjóni miðað við umfang þjóðar-
búskaparins, og er þá ýmislegt
enn ótalið, svo sem aukin skulda-
byrði heimila og fyrirtækja af
völdum hrunsins og ýmis kostn-
aður vegna uppgjörsins. Og þá er
enn ótalið það, sem mestu skipt-
ir: álitshnekkir landsins. Hann
verður ekki metinn til fjár. Góður
orðstír deyr aldregi, segir í Háva-
málum. Það getur tekið Ísland
langan tíma að endurheimta glat-
aðan orðstír og gagnkvæmt traust
innan lands og utan.
Fregnir frá Íslandi
Erlendir blaðamenn reyna skiljan-
lega að grafast fyrir um tildrög
hrunsins til að geta upplýst les-
endur sína um þau. Brezka stór-
blaðið Financial Times lagði alla
forsíðu helgarblaðs síns um síð-
ustu helgi og meira til undir frá-
sögn af starfi Evu Joly á Íslandi.
Joly segir þar, að hneykslið á bak
við bankahrunið sé umfangsmeira
en Elf-hneykslið í Frakklandi
fyrir áratug, en það var fram
að hruni talið mesta fjármála-
hneyksli álfunnar eftir stríð. Hún
ætti að vita það, hafandi stjórnað
rannsókninni. Joly kom þrem
yfirmönnum ríkisolíufélagsins
Elf-Aquitaine (og eiginkonu eins
þeirra) bak við lás og slá fyrir
fjárdrátt, en þau vörðust með
þeim rökum, að ríkisstjórnin hefði
verið höfð með í ráðum frá degi til
dags. Dómsmálaráðherrann sagði
af sér. Réttarhöldin sviptu hulunni
af fjárdrætti, mútum og spillingu
í efstu lögum stjórnkerfisins, þótt
aðeins fjórir sakborningar af 37
fengju fangelsisdóma auk fjár-
sekta. Lífverðir þurftu að gæta
Joly dag og nótt í sex ár.
Eva Joly lofar ákærum hér
heima fyrir lok næsta árs. Hún
er bezta trygging þjóðarinnar
fyrir því, að rannsókn hrunsins
verði ekki einskær hvítþvottur
eins og bersýnilega stóð til í byrj-
un og saksókn ríkisins renni ekki
út í sandinn. Dagbladet í Noregi
birti fyrir nokkrum dögum frétt
um, að tveir þriðju hlutar Íslend-
inga teldu stjórnsýsluna spillta.
Blöð í öðrum löndum flytja tíðar
fregnir af þessum toga. Íslending-
ar ættu að fagna slíkum frétta-
flutningi, því að hann eykur lík-
urnar á, að rannsókn hrunsins
og saksókn ríkisins að henni lok-
inni skili árangri. Hér er mikið í
húfi. Íslendingar geta aldrei bætt
útlendingum nema brot af þeim
skaða, sem bankarnir og banda-
menn þeirra hafa valdið. Þeim
mun brýnna er, að Íslendingar
rétti umheiminum sáttahönd og
heiti því að afhjúpa sannleikann
um tildrög hrunsins og draga ekk-
ert undan, hversu illa sem nakinn
sannleikurinn kann að koma
sér fyrir innlenda menn. Aðeins
þannig getur landið vænzt þess að
endurheimta traust umheimsins.
Bréf framkvæmdastjóra AGS
Fyrir skömmu fékk hópur manna,
sem hafði beint spurningum til
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins og beðið
um fund með forstjóra sjóðsins,
svar frá forstjóranum, Dominique
Strauss-Kahn. Þar segist hann
sammála hópnum um, að upptök
kreppunnar á Íslandi megi rekja
til bankanna. Hann segir (í þýð-
ingu minni): „Bankarnir tóku of
mikla áhættu, og eftirlit og reglu-
verk brugðust. Grunnurinn var
lagður með einkavæðingu bank-
anna, en hún átti sér ekki stað að
undirlagi AGS: sjóðurinn hafði
ekki þá og hefur yfirhöfuð ekki
markað sér þá stefnu, að bankar
skuli einkavæddir.“ Forstjórinn
lýsir því í bréfinu, að krafan um
lausn IceSave-deilunnar sé krafa
Norður landa, og án fulltingis
þeirra hefðu endar ekki náð
saman. Hann segir, að án efna-
hagsáætlunarinnar og aðstoðar
sjóðsins hefði gengi krónunnar
fallið mun meira en raun varð
á og samdráttur framleiðslu og
atvinnu orðið meiri en ella. Allt er
þetta satt og rétt frá mínum bæjar-
dyrum séð, svo sem ég hef lýst
áður á þessum stað. Ekki kemur á
óvart, að þeir, sem mesta ábyrgð
bera á hruninu, reyni að skella
skuldinni á sjóðinn. Hitt kemur
mér á óvart, að fólk, sem ber enga
ábyrgð á hruninu, skuli bergmála
gamla gagnrýni á sjóðinn með
háreysti og reyna að draga hann
til ábyrgðar á ástandinu nú. Slíkar
ásakanir hneigjast til að dreifa
athygli almennings frá ábyrgð inn-
lendra sökudólga.
Ísland á allra vörum
Í DAG | Rætur kreppunnar
ÞORVALDUR GYLFASON
UMRÆÐAN
Glódís Perla Viggósdóttir, Hulda Margrét
Erlingsdóttir og Harpa Björnsdóttir skrifa um
Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna
Í 6. grein Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna um réttindi til lífs og þroska segir að sérhvert
barn eigi meðfæddan rétt til lífs og skulu aðildar-
ríkin tryggja að það megi lifa og þroskast. Allir
einstaklingar undir átján ára aldri eru börn.
Börn í bágstöddum löndum þurfa að hafa mikið
fyrir öllu, t.d. drykkjarvatni sem við hin mynd-
um flokka sem allt of óhreint til að jafnvel þvo
fötin okkar upp úr. En vatn er ein aðalundirstaða
alls lífs á jörðu.
Við á Íslandi höfum rétt á menntun sem við
fáum svo sannarlega. Öll börn eiga rétt á mennt-
un en ekki eru aðstæður alltaf til þess, annað
hvort vegna stríða í löndunum eða fjárhags.
Ómenntaður einstaklingur er ekki með full-
þjálfaðan heila og er því ekki fullfær um að taka
mikilvægar ákvarðanir sem varða framtíðina.
Börn sem fá ekki menntun vita ekki betur en að
framtíð þeirra felist í því að vinna allan daginn,
eiga erfitt líf og bera skyldu til að ná sér í pen-
inga með hvaða hætti sem er. Börn eiga rétt á að
vita betur, fá fræðslu og njóta þess að vera til.
Þau eiga að vakna á hverjum degi með það í huga
að þau eigi von.
Á Íslandi höfum við það gott en við kunnum
ekki alltaf að meta það. Krakkar kvarta undan
skólanum, fullorðnum þykir vinnan sín leiðinleg
og ef eitthvað fer úrskeiðis lítum við oft neikvætt
á það. Kreppan er gott dæmi um það.
Sumir fá ekki menntun og aðrir fá enga vinnu
og/eða tækifæri. Fjölskyldur í þróunarlöndunum
líta ekki alltaf með neikvæðni á líf sitt þrátt
fyrir fátæktina. Þá litlu en björtu von sem þær
hafa nýta þær sér til að byggja upp sterkari fjöl-
skyldubönd og betra líf. Allir í fjölskyldunni
treysta og styðja hver annan í einu og öllu og
hjálpast að við að halda í vonina.
Þetta gætum við Íslendingar tekið okkur til
fyrirmyndar.
Höfundar skrifa fyrir hönd
ungmennaráðs Barnaheilla.
Réttindi barna til lífs og þroska
skipta um dekk hjá Max1
Umfelgun og ný dekk á góðu verði
Fáðu ódýraumfelgun ogjafnvægisstillingu
Framsýnin
Baldur Guðlaugsson tilkynnti þáver-
andi samstarfsfólki sínu í mennta-
málaráðuneytinu að hann hefði
ákveðið að láta af störfum 23. síðasta
mánaðar. Í bréfinu sagði Baldur
umfjöllun fjölmiðla um viðskipti hans
með hlutabréf í Landsbanka Íslands,
og rannsókn á þeim viðskiptum, hafa
truflað dagleg störf hans, auk þess
sem hún væri til þess fallin að hafa
neikvæð áhrif á starf
og trúverðugleika
ráðuneytisins. Segja
má að hann hafi verið
framsýnn, umfjöllun
fjölmiðla um að
eignir Baldurs hafi verið
kyrrsettar vegna rann-
sókna á meintum
innherjasvikum hefði mögulega sett
blett á trúverðugleika ráðuneytisins.
Upplýsingafulltrúinn
Í Varnarmálastofnun vinna 46 fastir
starfsmenn, álíka margir og í Vestur-
bæjarskóla, en þar eru starfsmenn
41. Sá er munur á þessum tveimur
stofnunum að sú fyrrnefnda hefur
ákveðið að hún verði að hafa upp-
lýsingafulltrúa og ráðið Svanborgu
Sigmarsdóttur tímabundið í það starf.
Vafasamt er að Svanborg sé komin í
framtíðarstarfið, enda mál manna að
tímaspursmál sé hvenær stofnunin
verði lögð niður.
Vanhæfur landsdómari
Styrmir Gunnarsson veltir upp
þeirri alvarlegu spurningu
í nýrri bók sinni, Umsátrinu, hvort
vera kunni að einhverjir ráðherrar
þjóðarinnar verði dregnir fyrir lands-
dóm og látnir sæta ráðherraábyrgð
vegna athafna sinna og athafna-
leysis í aðdraganda og eftirmálum
bankahrunsins. Af því ærna tilefni
væri ekki úr vegi að hreinsa aðeins
til í landsdómnum. Einn af kjörnum
varamönnum hans er nefnilega ekki
bær til þeirrar setu, starfs síns
vegna. Sá heitir Unnur Brá
Konráðsdóttir og er nú
orðinn alþingismaður fyrir
Sjálfstæðisflokkinn.
Og eðlilega eru þing-
menn ekki kjörgengir
í landsdóm.
kolbeinn@frettabladid.is
stigur@frettabladid.is
A
tvinnuleysi er nýr veruleiki á Íslandi. Hér hefur um
langt árabil verið næga atvinnu að hafa en á fáeinum
mánuðum í vetur sem leið fór atvinnuleysi úr nánast
engu upp í hátt í tíu prósent. Vinna jókst aftur þegar
voraði en þegar kom fram á haustið fór atvinnuleysið
að aukast að nýju og búist er við því að það verði ekki minna í
vetur en raunin var í fyrravetur. Fjöldi atvinnulausra í landinu
stendur nú í tæplega þrettán þúsundum og gert er ráð fyrir að
um sautján þúsund manns verði atvinnulausir á Íslandi um næstu
áramót.
Á höfuðborgarsvæðinu hefur fjöldi viðskiptavina Vinnu-
málastofnunar tífaldast milli ára. Á sama tíma hefur náms- og
starfsráðgjöfum við stofnunina fjölgað úr sjö í tíu. Við blasir að
þessi fámenni hópur annar hvergi nærri margföldum fjölda við-
skiptavina. Margir menntaðir náms- og starfsráðgjafar eru þó án
atvinnu en Vinnumálastofnun skortir fé og fjölgun starfsmanna
stofnunarinnar hefur einkum verið í hópi þeirra sem sinna bóta-
útreikningum og greiðslum til atvinnulausra.
Þórdís Guðmundsdóttir, náms- og starfsráðgjafi við Vinnumála-
stofnun, bendir í forsíðufrétt blaðsins á þá staðreynd að miðað
við að hver ráðgjafi nái til 800 til 1000 einstaklinga á mánuði taki
það tólf mánuði að ná til allra þeirra sem séu á atvinnuleysisskrá
á höfuðborgarsvæðinu. Ljóst er að þetta er fjarri því nægjanlegt
utanumhald.
Vitað er að atvinnuleysi er hættulegt bæði andlegri og líkam-
legri heilsu. Fjárskortur er þó það sem hamlar fjölgun ráðgjafa
til að koma til móts við þennan hóp og lágmarka það tjón sem
langtímaatvinnuleysi veldur honum. Hætt er við að sá sparnaður
eigi eftir að koma í bakið á þjóðinni síðar.
Það er ekki síst unga fólkið sem fer illa út úr atvinnuleysi og
því er nauðsynlegt að halda þeim hópi virkum. Það krefst stöðugs
utanumhalds um hópinn og einnig framboðs á úrræðum sem eru
til þess fallin að byggja upp einstaklingana, viðhalda virkni þeirra
og búa þá undir að takast á við margbreytileg störf í framtíðinni.
Nú stendur yfir vinna í félags- og tryggingamálaráðuneytinu sem
beinist að því að veita hluta bótagreiðslna til virkni- og náms-
úrræða. Þetta er skref í rétta átt sem ber að fagna, ekki síst ættu
forsvarsmenn launafólks að gera það.
Bregðast verður við atvinnuleysinu með markvissum aðgerðum
og nýta þá reynslu sem skapast hefur í þeim löndum þar sem
atvinnuleysi hefur verið landlægt. Ef ekki verður brugðist við
getur hér farið eins og þekkist víða í nágrannalöndum okkar að
hér vaxi upp kynslóð sem ekki þykir það endilega sjálfsagður
hluti af fullorðinslífi að vera í starfi og afla tekna.
Þetta er veruleiki sem enginn óskar sér. Horfast verður í augu
við að hér dugar ekki að tala og skrifa skýrslur heldur verða að
koma til aðgerðir. Hugmyndaauðgi er góð og gild og forsenda
allrar þróunar. Hins vegar verður fjármagn að koma til líka.
Annað gæti reynst dýrt til framtíðar.
Vinnumálastofnun heldur ekki í við
fjölgun atvinnulausra.
Getur eitt viðtal á
ári verið nóg?
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR