Fréttablaðið - 19.11.2009, Blaðsíða 30

30 19. nóvember 2009 FIMMTUDAGUR
Á ártíð hrunsins
UMRÆÐAN
Anna Sigríður Pálsdóttir,
Arnfríður Guðmundsdóttir,
Baldur Kristjánsson, Hjalti
Hugason, Pétur Pétursson,
Sigrún Óskarsdóttir, Sigurður
Árni Þórðarson og Sólveig
Anna Bóasdóttir skrifa um
hrunið
Rúmt ár er liðið frá hruni íslenska fjármálakerfisins.
Tímamótin eru tilefni ártíðar, en
það er minningardagur sem er
haldinn þegar ár er liðið frá and-
láti. Það sem dó var samfélagsgerð
byggð á falskri hugmyndafræði.
Árið hefur reynst samfélaginu
erfitt. Hvert áfallið hefur rekið
annað. Skelfileg ný mál hafa ítrek-
að komið í ljós.
Endurreisn hefur gengið hægt.
Hér skal þó ekki lagst á sveif með
þeim sem telja að ekkert hafi verið
gert. Vandinn sem við er að glíma
er slíkur að íslensk stjórnmála-
stétt hefur aldrei staðið frammi
fyrir neinu viðlíka.
Stjórnmála- og embættismenn
voru ekki undirbúnir og gátu ekki
brugðist fumlaust við. Fleira hefur
þó verið gert en við munum frá
degi til dags. Það eitt að félagsleg
upplausn í kjölfar hrunsins risti
ekki dýpra en raun ber vitni sýnir
það glöggt.
Hvar er „nýja Ísland“?
Í byltingunni síðastliðinn vetur
fæddist draumur um „nýtt Ísland“,
gagnsætt og réttlátt samfélag sem
reist yrði úr rústum hins gamla.
Hugmyndin var að segja skilið við
kunningjasamfélagið, sam félag
einkavinavæðingar, helminga-
skiptareglu, þöggunar og kross-
eignatengsla Ári eftir hrun er það
áleitin spurning hvað líði þeirri
gagngeru uppstokkun sem bús-
áhaldabyltingin krafðist. Er „nýtt
Ísland“ í vændum eða erum við á
leið í gamla farið?
Hvert stefnum við ef skuldir
útrásarvíkinga verða afskrifaðar
án þess að þeir missi fé í skatta-
skjólum, eignarhald á fyrirtækj-
um, meirihluta í hlutafélögum,
gjafakvóta eða annan feng frá
dögum „hins gamla Íslands“? Það
væri merki um að „hið gamla“
hafi borið sigurorð af „hinu nýja“.
Verði stjórnmálaleiðtogum sem
þjóðin hafnaði veittar vegtyllur
að gömlum sið er það merki um
hið sama. Ef embættismenn sem
rannsóknarnefnd Alþingis sýnir
að hafi brugðist verða að nýju lykil-
persónur í samfélaginu bendir það
enn í sömu átt. Hrunið afhjúpaði
gerðir kaupahéðna. Bylting og
kosningar kváðu upp dóm yfir
stjórnmálamönnum. Í tilfelli emb-
ættismanna verðum við að bíða
skýrslna sem birtast á nýju ári.
„Hið nýja Ísland“ verður ekki
til án uppgjörs og raunverulegra
sinnaskipta. Það verður sumum
sárt. Við skulum þá hafa hug-
fast að sársauki í íslensku sam-
félagi er ekki öllum ókunnur – til
dæmis ekki þeim sem að ósekju
urðu fyrir höggi hrunsins. Krafa
um uppgjör verður þó að miða að
réttlæti en ekki hefnd.
Gleðileg breyting
Lítum þó ekki framhjá því að
sitthvað hefur breyst. Víða má
sjá merki samstöðu. Fé safnast
fyrir góð málefni. Fyrirtæki og
einstaklingar leggja kirkjum og
mannúðarsamtökum lið. Sjálf-
boðaliðar koma til starfa í hjálpar-
starfi innlendu sem erlendu. Miklu
fleiri taka til máls en áður. Fólk
hræðist ekki eins og áður að kveða
upp úr með það hvað því finnst
rétt og hvað rangt. Enginn er þess
lengur umkominn að hafna því að
mál séu á dagskrá.
Á sama tíma hefur traust á
valdastofnunum minnkað. Það
er að sumu leyti gott. Það er
ætíð hættulegt að treysta valdi í
blindni. Á hinn bóginn þarf fólk
að geta treyst helstu stofnunum
samfélagsins, geta treyst réttlátri
málsmeðferð lögreglu og dóm-
stóla, treyst því að engir annar-
legir hagsmunir stjórni gerðum
þingmanna, treyst því að eftirlits-
stofnanir séu í raun sjálfstæðar.
Til þess að öðlast traust verða
almannastofnanir að sýna í verki
að þeim sé treystandi. Ódýrt traust
er ekki lengur til.
Krafa um samstöðu
Á ártíð hrunsins er þess krafist af
stjórnmálamönnum að þeir slíðri
sverð og vinni sem samstilltur
hópur að lausn þeirra mála sem á
okkur hvíla. Þeir láti stjórnast af
einlægum vilja til uppbyggingar,
virðingu fyrir pólitiskum and-
stæðingum, gagnkvæmu trausti
og rödd samviskunnar. Þegar við
merkjum að þeir vinni með þetta
að leiðarljósi munum við fylgja
þeim jafnvel um grýtta slóð.
Það er eina leiðin í átt til „nýja
Íslands“.
Þótt á móti blási megum við
aldrei slá af kröfunni um félags-
legt réttlæti og velferð öllum til
handa, einkum þeim sem standa
höllum fæti. Stöndum ennfremur
vörð um landið, náttúru þess og
auðlindir. Krafan er sú að fram-
undan sé betra og réttlátara sam-
félag en það sem við kvöddum
fyrir ári.
Höfundar eru guðfræðingar.
ANNA SIGRÍÐUR
PÁLSDÓTTIR
SIGURÐUR ÁRNI
ÞÓRÐARSON
ARNFRÍÐUR
GUÐMUNDSDÓTTIR
SÓLVEIG ANNA
BÓASDÓTTIR
BALDUR
KRISTJÁNSSON
PÉTUR PÉTURSSON HJALTI HUGASON SIGRÚN
ÓSKARSDÓTTIR
UMRÆÐAN
Sigurður Líndal skrifar
um Icesave-málið
Senn virðist líða að því að svokallað Icesave-
mál verði afgreitt með
lögum frá Alþingi. Eins
og kunnugt er samþykkti
þingið 2. september sl.
lög nr. 96/2009 þar sem heimiluð
er ríkisábyrgð á láni Tryggingar-
sjóðs innstæðu eigenda frá Bret-
um og Hollendingum samkvæmt
samningum frá 5. júní sl. Í lög-
unum voru settir veigamiklir
fyrirvarar: ábyrgðin var tíma-
bundin, tiltekin efnahagsleg við-
mið skyldu takmarka hana, áskil-
inn var réttur til að fá úrlausn
tiltekins þar til bærs úrlausnar-
aðila um ábyrgð ríkisins og gæti
Alþingi takmarkað hana ef niður-
staðan yrði íslenzka ríkinu í vil,
og loks skyldi farið að íslenzkum
lögum við uppgjör og úthlutun
eigna Landsbankans.
Í frumvarpi því sem nú er til
umfjöllunar í Alþingi er gert ráð
fyrir að ábyrgð á láni Tryggingar-
sjóðs innstæðueigenda verði ekki
tímabundin, þannig að hún hvíli
á íslenzka ríkinu unz skuldin sé
greidd, að fullir vextir verði
greiddir óháð því hvort hagvöxtur
verði, að íslenzka ríkið geti ekki
takmarkað ábyrgðina – eða
fellt hana niður – ef þar til bær
úrlausnaraðili komist að þeirri
niðurstöðu að íslenzka ríkið beri
ekki ábyrgð á láni Tryggingar-
sjóðsins og loks að ekki sé gert ráð
fyrir að ríkisábyrgð á láninu verði
takmörkuð við það að uppgjör og
úthlutun eigna Landsbankans fari
að íslenzkum lögum og lúti niður-
stöðum íslenzkra dómstóla nema
með óeðlilegum skilyrðum, þar
sem brezk lög og brezkir dómstól-
ar kunna að hafa síðasta orðið um
ýmis álitaefni sem rísa.
Af umræðum undanfarið
verður helzt ráðið að í raun viti
enginn með neinni vissu hvaða
skuldbindingar íslenzka ríkið
gangist undir. Nefndar
hafa verið vaxtagreiðslur
sem kynnu að nema allt
að 300 milljörðum króna,
gífurleg gengisáhætta,
óvissa um efnahag þjóðar-
innar, t.d. ef aflabrestur
yrði eða önnur áföll, auk
sem þessar kvaðir eru
ótímabundnar og líklegt
að hvíli á komandi kyn-
slóðum með ófyrirsjáanlegum
afleiðingum, og loks óvissa um
hvort neyðarlögin svokölluðu
samrýmist stjórnarskrá og afleið-
ingin verði miklar ábyrgðarskuld-
bindingar til viðbótar þeim sem
fyrir eru ef þau standist ekki.
Merkilegt má heita að í þeirri
miklu umræðu sem fram hefur
farið virðist ekkert hafa verið
fjallað um hversu langt heimild-
ir löggjafans ná til að skuldbinda
íslenzka ríkið (og þá um leið þjóð-
ina) með þessum hætti – hvort
ekki sé óhjákvæmilegt að setja
slíkum skuldbindingum, sem allt
bendir til að verði mjög þung-
bærar, einhver takmörk eins og
leitazt var við að gera í lögum nr.
96/2009. – Og þá hlýtur stjórnar-
skráin að koma til skoðunar.
Þar er ekki tekið berum orðum á
slíkum álitamálum. Í 21. gr. segir
að samþykki Alþingis þurfi til
breytinga á stjórnar högum ríkis-
ins og í 40. gr. að ekki megi taka
lán er skuldbindi ríkið nema sam-
kvæmt lagaheimild. Með frum-
varpi því sem nú bíður afgreiðslu
liggur vissulega fyrir lagaheim-
ild, en verður ekki að gera þá
kröfu að hún sé þannig úr garði
gerð að skuldbindingum séu sett
skýr takmörk og stofni þannig
fullveldi ríkisins ekki í hættu?
Og hér er álitaefnið hvort frum-
varpið fullnægi þessum áskiln-
aði. Um það skal ekkert fullyrt, en
hins vegar kemur á óvart að þessi
þáttur virðist ekki hafa komið til
almennrar umræðu. Væri nú ekki
rétt að huga að þessu áður en frum-
varpið verður samþykkt?
Höfundur er lagaprófessor.
Icesave og stjórnarskrá
SIGURÐUR LÍNDAL
Kær búbót á
erfiðum tímum
UMRÆÐAN
Jón Bjarnason skrifar
um strandveiðar
Eitt af mínum fyrstu verkum sem sjávar-
útvegs- og landbúnaðar-
ráðherra, var að heimila
strandveiðar með undir-
ritun reglugerðar þann
25. júní sl., en veiðar þessar
höfðu áður verið boðaðar af for-
vera mínum í embættinu, Stein-
grími J. Sigfússyni. Nú er beðið
eftir því að lokið verði mati á
árangri tilraunarinnar og lagður
grunnur fyrir framhaldi þessara
veiða á næsta ári.
Eins og við mátti búast hafa
komið fram úrtöluraddir gegn
þessum veiðum og því m.a. mót-
mælt að strandveiðarnar hafi
tekist vel og sömuleiðis því hald-
ið fram að strandveiðarnar stuðli
hvorki að nýliðun í atvinnugrein-
inni né bættri aflameðferð.
Nú er það svo með þetta mál
sem önnur að sitt sýnist hverjum
og sannarlega hef ég fengið
þakkir fyrir að heimila strand-
veiðarnar frá fjölmörgum,
m.a. frá flestum ef ekki öllum
félögum smábátasjó-
manna í landinu. Fyrir
skömmu barst mér bréf
sem innihélt þakkir
fyrir strandveiðar frá
smábátasjómönnum
og íbúum í Langanes-
byggð.
Í bréfinu segir m.a.:
„Með bréfi þessu viljum
við undirritaðir í Langa-
nesbyggð koma á framfæri þökk-
um okkar fyrir þá miklu framför
sem strandveiðikerfið er og það
mikla líf sem það hefur hleypt í
hafnir landsins. Hér í Langanes-
byggð reri í sumar vel á annan
tug báta og höfðu um 25 manns
beina atvinnu af þessum róðrum
auk afleiddra starfa. Kemur slíkt
sér vel í ekki stærra byggðalagi.
Er það mat okkar að hér sé um
kæra búbót að ræða á erfiðum
tímum.“
Bréf þetta var undirritað af
183 einstaklingum í Langanes-
byggð.
Mér er ljúft að þakka þessa
kveðju og tel rétt að koma henni
á framfæri við landsmenn.
Höfundur er sjávarútvegs- og
landbúnaðarráðherra.
JÓN BJARNASON
Hringdu í síma
ef blaðið berst ekki