Vikan - 16.06.1960, Blaðsíða 12

Sagan
endurtekur sig
Nei, gettu betur. Það er rétt að
segja strax eins og er. Þetta er
John F. Kennedy, hin mikla von
Guðfræðinemi nokkur, sem átti
eitthvað erfitt andlega, komst að
þeirri niðurstöðu, að hann væri
hundur. Fyrir þrábeiðni vina
sinna fór hann loks til sálfræð-
mgs.
— Hve lengi hafið þér haft það
á tilfinningunni að þér séuð
hundur? spurði sálfræðingurinn.
— Síðan ég var hvolpur, svar-
aði sálusorgarinn tilvonandi.
Loksins eru.þau gift, eftir mik-
ið þref, — ekki frá hennar hálfu,
heldur föður brúðgumans. Hann
heitir Charley Chaplin og var mót-
fallinn þessu kvonfangi sonar síns.
Chaplin gamli virðist hafa gleymt,
hvernig tengdafaðir hans lét, þeg-
ar hann var að ná í núverandi
konu sína. En hún er dóttir leik-
ritaskáldsins O'Neil, sem hótaði
henni öllu illu, jafnvel að gera
hana arflausa, ef hún giftist
Chapiln. Ungu brúðhjónin heita
Noelle Adam og Sydney Chaþlin,
og gengu i það heilaga i New
York. Svaramenn voru leikkonan
Lauren Bacall og Adolph Green
rithöfundur. Noelle er frönsk
ballettdansmær og varð þekkt, eft-
ir að hún dansaði í ballettinum
hennar Francois Sagan.
demokrata í næstu forseta-
kosningum í Bandaríkjunum.
Konan við hlið hans er auðvitað
hans fagra frú. Þetta myndarlega
par kæmi til með að sóma sér
vel i Hvíta húsinu.
Dragið
andann
rétt
Flestir eru nú aldeilis. á því að
þeir kunni að draga andann og
meira að segja komi það allt af
sjálfu sér. En læknarnir eru ekki
alveg á sama máli, og þess vegna
skulum við athuga þetta nánar.
Fyrst er smá lexía í líffæraf; æði.
Lungnapipurnar skiptast hver fyrir
sig niður í um 25 milljónir smá-
greina, % mm á þykkt. Þessar fín-
gerðu greinar skiptast niður í 12—
20 greinar, sem enda í iungna-
blöðrunni. 1 lungunum eru sam-
tals 400 milljónir af lungnablöðr-
um, er hafa sameiginlegt yfirborð
50-100 fermetrum. Við venjulega
öndun, andar maður að sér %lítra
Hvernig er þetta eiginlega með matinn, hann ætti að vera tilbúinn
fyrir löngu. Ég er orðinn glorsoltinn. Það er bezt að fara upp á
eldavélina og athuga hverju þetta gegnir. Mikil öndvegisverkfæri
er þessi rjómaþeytari. Ég veit ekki, hvernig ég hefði komizt af án
hans.
af lofti. Daglega andar maðúr áð
sér og frá 10—20 þúsund lítrtim af
lofti. Með sérstakri æfingu, eins
og t. d. íþróttamenn fá, er hægt að
komast upp í 5% lítra af lofti í
einni öndun!
Undir venjulegum kringumstæð-
um anda menn 16 sinnum á
minútu, og það gerir víst 960 sinn-
um á klst. Andardrátturin er ó-
sjálfráður og þess vegna gerir fólk
sér yfirleitt enga rellu út af hon-
um, lætur það bara ráðast hvernig
hann fer fram. Þetta er rangt,
því að fólk getur sjálft haft
mikil áhrif á öndunina. Benda má
á, hve rétt öndun er mikið atriði
fyrir íþróttamenn og söngvara. Eitt
allra einfaldasta atriði í sambandi
við rétta öndun er það að halda
herðablöðúnum svo þétt saman sem
unnt er. Þetta skiptir miklu máli
fyrir fólk, sem situr kyrrt
við vinnu sina og hefur litla hreyf-
ingu. Svo er annað mjög einfalt
ráð í sambandi við það aö lyfta
þungum hlutum. Það er þannig, að
anda mjög djúpt að sér og halda
andanum niðri í sér meðan hlutn-
um er lyft. Þá skeður kraftaverkið
að hluturinn virðist miklu léttari.
Þetta er glöggt dæmi um, hve rétt
öndun er mikilvægt atriði.
í ÞJÓNUSTU VIÐSKIPTA-
ÁRÓÐURSINS.
„Sálarfræðin er örlagaþrungn-
asta vísindagrein 20. aldar.“
Þessi orð Murphy‘s, eins fræg-
asta sálfræðings Bandaríkj-
anna, sannast á margan veg.
Sálarfræði nútímans leyfir okk-
ur aö skyggnast djúpt inn í
manneðlið; hún lýkur upp fyrir
okkur leyndum og dimmum af-
kimum sálarlifsins og gerir
okkur fært að sjá fyrir ýmsar
ákvarðanir einstaklingsins, sem
hann sjálfan rennir ekki grun 1.
Allt frá því að sálfræðingar
uppgötvuðu dulvitundina og
þýðingu hennar, hafa þeir beitt
þessari þekkingu sinni við
lækningar. Sú þekking á sál-
rænu misræmi og taugaveikl-
un, sem rannsókn sálfræðings
leiddi í ljós, var þá trúnaðar-
mál hans og sjúklingsins. Það
er algild regla sálfræðinga að
ganga aldrei lengra í rannsókn
sinni en sjúklingurinn krefst
og nota fengna þekkingu ein-
göngu í þágu sjúklingsins.
Vegna hinna stórfelldu lækn-
ingarmöguleika hafa sálfræð-
ingar lagt gífurlega áherzlu á
rannsókn hinna dulvituðu
þátta manneðlisins. En með
þessari sömu aðferð er hægt
að geta sér til um viðbrögð
einstaklingsins við ákveðnar
ytri aðstæður og veita við-
skiptaáróðrinum þannig mikil-
væga vísbendingu.
1 þennan farveg rann aug-
lýsingastraumurinn óðfluga, og
auvitað fyrst i landi hins
skefjalausa viðskiptaáróðurs,
Bandaríkjunum. Dulvitundar-
sérfræðingar gengu í þjónustu
viðskiptaáróðursins og ollu þar
gagngerri byltingu. 1 fyrsta
lagi uppgötvuðu þeir viðkvæma
eðlisþætti, sem auglýsingin má
ekki snerta við. Hún vekur þá
óþægilegar hugmyndir og gagn-
rýni. 1 öðru lagi fundu þeir
bældar og dulvitaðar þrár og
óskir, sem áróðurinn gæti full-
nægt með lokkandi munaði. Og

Barna-
gaman
SkólabræSur Sörens nefndu hann
Sören teprulega eða Sören líf-
hrædda. Ilann var ætíð hræddur
um að hann veiktist eða yrði fyr-
ir slysi. Það var því óheppilegt að
það skyldi koma fyrir þennan sí-
hrædda dreng að gleypa flugu.
Þetta gerðist að morgni dags.
Sören þurfti að flýta sér til þess
að koma nógu snemma i skólann.
Hann hvolfdi því í sig kakóinu.
Það hafði verið sjóðandi heitt svo
hann hellti þvi á undirskálina til
þess að kæla það.
Sören fann skyndilega að eitt-
hvað kom upp i hann með kakó-
inu. Hann missti það niður í sig
áður en hann gat vitað hvað það
var.
Sören sagði við mömmu sina:
12
VIK A N
jbr. Tflattkúu Jc
onaiáon.
- örlagaþrungnasta visindagrein 20. aldar - á krossgötum
loks ísmeygilega sefjandi áróðurs-
aðferðir, sem vekja hjá neytandanum
áður óþekktar þarfir og langanir.
I sínum stórfenglegasta ham stefn-
ir viðskiptaáróðurinn að eins konar
múgsefjun. Þannig skapar hann mark-
aði og tryggir sölu. Mannshugsjón
hans er neytandinn, sem þráir að
eignast „nýjasta model“ af öllu því,
sem framleitt er, frá svalardrykk og
vindlingi til ísskáps og bifreiðar. Að
öðru leyti skipta örlög mannsins við-
skiptaáróðurinn engu. Sálarfræðin er
því gengin tvíbentum öflum á hönd.
DULVITAÐAR ÞRÁR.
Hin svokallaða djúpsálarfræði upp-
götvar duldar þrár, sem af ýmsum
ástæðum mega ekki birtast í sinni
eiginlegu mynd, en geta 4 annarlegu
formi ráðið miklu um hegðun og við-
brögð mannsins. Dulvitund hins sið-
menntaða manns er þrungin slikum
duldum. Að þeim beinist hinn hnit-
miðaði viðskiptaáróður. Vandi hans
er sá að leysa hömlur, sem hefta og
bæla þrá mannsins eftir skefjalausri
lífsnautn.
„Vér stöndum frammi fyrir því
vandamáli að róa samvizku hins
venjulega ameríkana, jafnvel þó að
hann haldi fram hjá konu sinni, lifi
i óhófsmunaði og um efni fram. ...
Að veita neytandanum leyfi til þess
að njóta óhindrað allra lifsins gæða,
að færa honum heim sanninn um rétt
hans til Þess að hlaða í kringum sig
munaði og þægindum, sem veita hon-
um yndi og gera líf hans fjölbreyti-
legra, — þetta er meginviðfangsefni
hvers konar auglýsinga- og söluáætl-
ana.“
Og á öðrum stað: „Eitt meginvið-
fangsefni auglýsenda viðvikjandi þess-
ari andstæðu milli nautnafíknar og
sektarvitundar er ekki það, að selja
vöruna, heldur að veita siðferðilega
fullgilt leyfi til að njóta alls munaðar
án sektarmeðvitundar."
Höfundur þessara orða, dr. Ernest
Dichter, Vínarbúi, síðfluttur til
Bandaríkjanna, en orðinn þar einn
helzti forvígismaður áróðurssálar-
fræðinnar, veitir beinar söluleiðbein-
ingar í samræmi við þau. „Reynið
ekki að selja konu skó — af þeim á
hún meira en nóg — seljið henni
fallegan fót.“
Vindlingurinn er hið sigilda dæmi
um þá togstreitu milli nautnaþrár og
sektarvitundar, sem dr. Dichter talar
um. Reykingamenn kalla vindlinginn
oft í hálfkæringi líkkistunagla. Vindl-
ingaframleiðendur áttu því við marga
örðugleika að etja, þegar uppljóstrun
lækna um krabbameinshættu af reyk-
ingum bættist við. I örvæntingu sinni
leituðu þeir margra úrræða, m. a. að
auglýsa munnstykki, sem átti að gera
vindlinginn óskaðlegan. Á þessu voru
þeir sérstöku erfiðleikar í Bandaríkj-
unum, að munnstykki tíðkuðust að-
eins hjá konum, en einn hinna fáu
karlmanna, sem vitna mátti til um
notkun þess, var Roosevelt forseti, grunlaust fólk, en út úr þvi lesa þeir
lamaður maður og ekki sérlega vin- dulvituð rök fyrir viðbrögðum fjöld-
sæll hjá velmegandi fólki. Tilraunin, ans og haga auglýsingaáróðrinum í
að fá karlmenn til að trúa því, að samræmi við þau.
vindlingurinn yröi síður skaðlegur, ef Þannig rekst áróðurinn fyrir sí-
þeir reyktu hann á kvennavísu, mis- auknum heimilisþægindum á þá elju-
tókst algerlega. Vindlingasalan hrað- semi og sjálfsvirðingu, sem góðri hús-
minnkaði. Það horfði til vandræða. móður er í blóð runnin. Henni getur
Þá gripu áróðurssálfræðingarnir fundizt sem öll þessi þægindi geri
inn í. Munnstykki af nýrri gerð voru hana sjálfa óþaría. Snotrir pakkar
framleidd og urðu í augum karl- með fullblönduðu efni í ljúffengar
mannsins tákn um karlmannlega orku kökur seldust illa, meðan húsmæður
hans og sjálfstraust. Þar með var at- voru varaðar við að bæta þar nokkru
hyglin leidd frá krabbameinshætt- við nema vatni. Slík kaka væri alls
unni. Ef þú vilt sýna ró, öryggi, karl- ekki þeirra verk, fannst þeim. Þess-
mennsku og sjálfstraust, þá reyktu ari óánægjutilfinningu varð að eyða
vindling i grófu, dökku munnstykki. með þvi að veita konunni sýndarhlut-
Nákvæmlega samkvæmt forskrift dr. verk í bakstrinum. Henni var leyft
Dichters, að selja fallegan fót, sem að hræra eggin í og látið svo sem
alltaf er vel þeginn, í staðinn fyrir kakan gæti aðeins heppnazt undir
óþarfan skó, sem kann að vekja hennar húsmóðurlegu hendi. Og pakk-
eyðslusamri konu sektartilfinningu. arnir flugu út.
Hér er sálarfræðin gengin í þjón-
RÖKKURSEFJUN. ustu annarlegra afla. Hinn læknandi
Viðskiptaáróðurinn getur strandað sálfræðingur rýnir djúpt inn í dulvit-
á sálrænu viðnámi neytenda. Ef hann und mannsins, en eingöngu í þágu
getur ekki rýmt því úr vegi, reynir sjúklings síns. Auglýsingasálfræðing-
hann að smjúga fram hjá því inn í urinn aftur á móti beitir þekkingu
dulvitund einstaklingsins, að honum sinni tli þess að vekja hjá milljónun-
sjálfum óvörum og óvitandi. Hann er um ákveðna sameiginlega þörf og
stöðugt að vekja upp nýjar þarfir, veita henni fullnægju, sem stríðir á
freista til nýrra kaupa og þarf því margan hátt gegn heilbrigðu eðli
jafnan að vera fundvís á hinn snögga þeirra.
blett á neytandanum. Leitin að hin-
um snögga bletti, sem áróðursvopnin (Dæmi og tilvitnanir eru tekin úr
muni bita, gerist í hversdagslegum hinni athyglisverðu bók Vane Pack-
viðtölum sérþjálfaðra sálfræðinga við ards: The Hidden Persuaders).

pt| r
I
maganum
„Það var eitthvað i kakóinu."
„Jæja,“ mælti móðir hans. „Þú
hefur ef til vill tekið undirskálina,
sem ég l^st flu^ma á?“
,jívaða flugu?“ spurði §ören.
„Hún var i mjólkinni. Ég tók
fluguna og lét hana á undirskál. En
svo gleymdi ég henni.“
„Var flugan lifandi?" spurði
drengurinn.
„Já, hún var lifandi," svaraði
móðir hans.
„Sören bliknaði. En það var orð-
ið svo framorðið, að hann varð
að fara þegar í stað til þess að
koma ekki of seint í skólann. Hann
liljóp alla leiðina.
Það yar ekki fyrr en í kennslu-
hléinu, að lokinni fyrstu kennslu-
stund, að Sören fékk tíma til þess
að hugsa um það, sem gerzt hafði.
Hann hafði gleypt lifandi flugul
Hann náfölnaði.
Einn af skólabræðrum hans,
Hinrik að nafni, veitti þvi athygli
og spurði i meðaumkunarrómi,
hvað að honum gengi.
„Ég hef gleypt lifandi flugu,“
sagði Sören aumingjalega.
Faðir Hinriks var læknir, og
hafði Hinrik i hyggju að feta i
fótspor föður síns. Þarna fékk
hann tækifæri til þess að fást við
lækningar! Hpnn mælti: Gleypt-
irðu flugu? íað er mjög hættu-
legt. Flugur eru löðrandi i sótt-
kveikjum. Geturðu ekki fengið
fluguna upp úr þér? Þú þyrftir að
selja upp. Það er nauðsynlegt.
Seldu flugunni upp.“
„Ég get það ekki,“ svaraði Sören.
Honum leið mjög illa. Hann var
hræddur. „Flugan er niðri i mag-
anum á mér. Hún kitlár mig.“
Hinrik þreifaði á maga Sörens.
Hann ræskti sig og setti upp lækn-
issvip. Hann mælti: „Flugan er
komin í „centrum“ af sólar-,,plex-
us“. Hún flýgur um i maganum á
þér. Hún flýgur út í magaveggina,
og á þann hátt kitlar hún þig.“
Sören blánaði i framan. Hann
varð mjög óttasleginn. Hann sagði:
„Ég ... ég ætti að fara heim. Er
þetta mjög hættulegt, Hinrik?“
„Já, þetta er afar hættulegt,“
svaraði Hinrik. „Það er miklu
verra að fá flugur i magann heldur
en í höfuðið.“
Framhald á bls. 29.
VIKAN
13