Vikan - 10.11.1960, Blaðsíða 13

ÞEKKTU
SJALFAN
ÞIG
, . ; .
"'"'vV-1 :V*í' 7
2), íai ^ónaóóon
í VIÐJUM AUÐSINS
Manngerð auðhyggjunnar setur ofar öllu
öðru að skapa sér haghvæma að-
stöðu, stofna fyrirtæki, virkja auðlindir
og tryggja sér yfirráð yfir markaði.
Þessi manngerð á í sífelldri baráttu við
aðra aðila af sama tági í kapp-
hlaupinu um auðinn.
Seiðmagn auðsins tekur ekki
hvern mann somu töaum. Suma
læiur þaö meö öiiu osnorma,
aorar hugsjonrr gaguiaka pa svo,
aö þeir lorna lumaust ernanag
sinum fynr raunnænngu peirra.
Samt aites.ur hugsjon auustns ijoiUa
mauns, rett etns og oti æort mæti
gera, og maraa anuiegt svipmot
þeirra: manngerö auonyggjunuar.
JNiriiiunn teist eiun ui pessarar
manugeroar netna pa i næsia iagi
sem uvergvaxtnu isryppitngur. u-
strtoa iiatts er titzKau, ttiu nanasar-
lega grocaiiKn, sem læiur ser nægja
aö nuria saman ittium cinum
smátt smátt og smátt, teilir peim
aiurei i ánætnusom viösiiipti, eu
njorvar smámuualega utan ur dag-
legum pörium,, svo aö hann litir
jatnvei við suit og seyru.
Manngerð auðhyggjunnar aítur
á moti liaiiast íyrst og tremst að
þeiin viöskiptamöguieikum, scm
auöiegðin opnur henni. Ástriða
hennar beinist að því að stoína
iyrtrtæki, virttja auonuuir, tryggja
ser ttagn.væmar tramtetostuaostæo-
ur, raoa yttr mutKuonum. ttugsjon-
tn er oias.mark.aO vtossijjta vatU
i iiraiti auostns. ViOStitptasnttttngm'
at pessurt manngero part jatnvei
es.s.1 sjattur ao ctga jta auotegö,
sem nun vetur 1 vtostttpium stnunl.
ttouuin nægja yttrraotu, raostotun-
arreuuriuu. ttaun tyrtttnur nuri-
araeou ntrittstns, ironautnn og
ssetjataus agn nu nans sjans stetuir
ao æora maittt. traun tttrotr etttii
um ao satna auot stuum t oruggan
sjoo, netuur ictiir nonum tram i
n^ja anænu og nyiur eturvænt-
ntgai'tnnar,, nvori nann munt vtuna
eoa tapa. tiuu iretstar hans eugu
Siour en grooavonut sjaii Ui aö
tena auoi stnum t tvtsyuu.
IVianngerð auonyggjunuar gerir
auöinn og pá viosttipiamoguieika,
sem hann veiúr, aö æöstu hugsjón
og ieitast vtð að sveigju aiia aöra
þætti menningarinnar i þjónustu
vto nana.
Maöurinn í samkeppninni.
tsi tvetr menn at maungerð ást-
arinnar lenast viö ao raunhæia
iutnarnugsjou K.ærietitans, er eugm
hæua a, aö petr reaist á sem
Kepptuautar. ttvorugur getm' neiit
ira ntnum teKio, ue heiuur viii
hann pao. 'lvo sKaió geta ort ó-
uauoiegt kvæoi um sama eiui,
tveir maiarar íest sama nughiæ i
úviöjatnantegrt myuu, an pess að
ui arettsims leioi. Jtvn mauugerö
auonyggjunuar er pao asxapao aö
rettasi suctu á vto pa sem Keppa
eitir sarns konar verOmætum.
AÍ pessari rot vex samKeppni
viosKiptanua. iojuhoiuunun t. tl.
á pao snetit a hæuu, ao annar veröi
iyrri Ui meo arovæniega lrarn-
leiöslU, ao hann einoKt eltirsott
hraeini og ráöi yiir óuyrara vmnu-
aliL ilann er þvi i stöðugu kapp-
hlaupi við aðra einstaklinga af
sömu manngerð, áræðna, hug-
kvæma og framsýna menn, sem
eru alteknir af þeirri liugsjón að
margfalda auð í viðskiptum og
veltu. Hver þeirra sér áformum
sínum hættu búna af áformum
hinna.
Auk þess verður auðhyggjustefn-
an að keppa við önnur lífsvið-
liorf. Aðrar manngerðir keppa einn-
ig að þvi að raunhæfa hugsjónir sín-
ar eða æðstu mæti og takmarka
þannig áhrifasvið auðhyggjunnar. í
þessum þrengingum gripur auð-
hyggjusinninn til sama bragðs og
manngerð valdsins að knýja hin
sundurleitustu menningaröfl til
þjónustu við sig.
Átök auðhyggjumanngerðarinnar
um framleiðslu og viðskipti verða
oft svo stórbrotin og hrikaleg, að
einstaklingurinn verður þeim eins
og bláskel undir hæli og jafnvel
heil þjóðfélög verða að lúta ofur-
valdi hennar. Þá eru mannréttindi
hins umkomulitla einstaklings oft
lítils virt, og yfirleitt verður mann-
réttindahugsjónin að þoka fyrir
nauðsyn arðsins. Á þessu stigi
þróunarinnar hefur manngerð auð-
hyggjunnar sterka tilhneigingu til
að undiroka og einoka án þess að
gefa gaum að almenningsheill.
Flestar þjóðir hafa þvi þótzt til-
neyddar að setja i tíma löggjöf
til þess að takmarka áhrif auð-
hyggjunnar. Þetta hindrar, að auð-
•iySSjan geti þróazt algerlega eftir
eigin innri lögmálum.
Viðast hvar hefur þróunin gengið
i þá átt, að ríkisvaldið verndar
mannréttindahugsjón verkalýðsins
gegn ofurvaldi auðhyggjunnar. Sú
leið er þó einnig til, að manngerð
vaidsins einoki íramleiðslu og við-
skipti og styrki þannig manngerð
auðhyggjunnar með myndugleika
rikisins. Á yfirborðinu kann það
að sýnast slétt og fellt, en í raun
er umkomulaus almúginn sviptur
vernd sinni, svo að hann á allt
undir náð hins sameinaða valds.
Mammonsfórnir.
Menn eiga e. t. v. bágt með að
fallast á, að manngerð auðhyggj-
unnar þjóni hugsjón. í stað hug-
sjónatöfranna er okkur tamast að
setja sjálfselsku einstaklingsins.
Samt hefur auðhyggjuhugsjónin
það auðkenni allra æöri mæta, að
hún krefst fórna af tilbiðjendum
sinum. Þar sem ágóðanum er sóað
i persónulegan rnunað i stað þess
að efla fyrirtækið, er manngerð
auðhyggjunnar ekki að verki, frem-
ur en trúliræsnarinn getur talizt
til manngerðar trúarinnar. Stór-
iðjuhöldurinn og viðskiptajöfur-
inn eru alls ekki að safna persónu-
legum auði. Það er keppimark
nirfilsins. Manngerð auðhyggjunn-
ar er sifellt reiðunúin að tella auði
sínum i hættu, ef íramtíð fyrir-
tækisins krel’st þess. Hún hirðir
ekki um að tryggja sig persónulega.
Thomas Mann hefur sett þetta
auðkenni manngerðarinnar skýrt
fram í skáldsögu sinni Budden-
brooks. Manngerðin kemur hrein-
ræktuð fram i þeim Buddenbrooks-
feðgum í fjóra ættiiði. Og jafnvel
lijá systurinni Tony er þessi mann-
gefð ráðandi. Þegar hún giítist i
annað sinn og ftytur nokkurn auð
með sér í félagsbúið, selur maður
hennar fyrirtæki sitt með þeim um-
mælum, að þau muni aldrei éta
meira upp en hann eigi þá. Þessi
Framhaid á bis. 28.
13