Fréttablaðið - 18.12.2009, Blaðsíða 36

36 18. desember 2009 FÖSTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
T
rekk í trekk hefur komið í ljós að almenningur ber
lítið traust til Alþingis. Það er vitaskuld slæmt en
óhætt er að fullyrða að þingmennirnir eigi þar sjálfir
sök. Í það minnsta er engin ástæða til að vantreysta
starfsfólki þingsins.
Ekki er heldur ástæða til að ætla að svarendur í skoðana-
könnunum um traust á þinginu móti afstöðu sína eingöngu út
frá þeim frumvörpum sem þar eru samþykkt eða felld. Þvert
á móti er líklegt að skoðanir almennings á Alþingi mótist fyrst
og fremst af framgöngu þingmanna, innan þings og utan.
Öfugt við það sem almennt var vonast til að gerðist eftir
hrunið er sundrungin í pólitíkinni algjör. Fróðir menn segja
að ástandið hafi sjaldan verið verra. Þingmenn grípa fegins
hendi hvert tækifæri sem gefst til að reyna að koma höggi hver
á annan. Blasi tækifærin ekki við eru þau grafin upp eða hrein-
lega búin til. Fyrir vikið eru efnislegar umræður meira eða
minna úr sögunni.
Undirstaðan í þessari tegund pólitíkur er að búa sér til óvini.
Þeir eru skilgreindir að hernaðarlegum hætti og á þá sótt með
skipulegum aðferðum. Óvinina má finna víða. Ekki bara í
stjórnmálunum heldur líka í fyrirtækjum, hagsmunasamtökum,
alþjóðastofnunum og vitaskuld á fjölmiðlum. Margir þingmenn
búa yfir miklum hæfileikum í þessum fræðum. Er þá ekki síst
að finna í röðum ungra þingmanna sem virðast hafa óþrjótandi
baráttuþrek.
En þingmenn eru ekki einir um að skapa þetta galna ástand.
Atkvæðamiklir borgarar, sem sumir hverjir sátu um árabil á
þingi en eru nú ýmist sestir í helgan stein eða gegna öðrum
störfum, leggja sitt af mörkum. Hinir sömu hafa engan áhuga
á að veita gagnleg ráð til lausnar á vandamálum. Það hentar
ekki. En nóg eiga þeir af aur til að ata óvinina.
Ef allt væri með felldu myndu fyrrverandi stjórnmálamenn
og aðrir sem búa að þekkingu og reynslu sem nýtist við endur-
reisn efnahagslífsins og tilheyrandi verkefni ekki opna á sér
munninn á opinberum vettvangi nema til að leggja eitthvað
gagnlegt til.
Ef allt væri með felldu myndu þingmenn temja sér siðlegri
vinnubrögð og verja kröftum sínum í umfjöllun um mál en ekki
menn. Þeir myndu hætta að búa sér til óvini.
En það er ekki allt með felldu.
Í einfeldni mætti ætla að það væri á tímum sem þessum sem
stjórnmálamenn nytu sín best. Þegar vandinn er mikill og
þörf á fagmennsku. Að löngunin til að kljást við erfið úrlausn-
arefni hefði drifið þá í framboð. Nóg er jú af mikilvægum
verkefnum.
Í kosningabaráttunni í vor létu frambjóðendur í það skína að
sú væri raunin. Þeir töluðu um vandann og leiðir út úr honum.
Lögðu til lausnir. Gagnrýndu hugmyndir annarra með rökum.
Enginn sagðist ætla að búa sér til óvini og gera helst ekkert
annað í þinginu en að berja á þeim.
Ef þingmenn láta sér annt um Alþingi, traust þess og virð-
ingu þurfa þeir að endurskoða eigin hug og erindi. Ef þeim er
annt um íslenskt samfélag og framtíð þess þurfa þeir að taka
af sér boxhanskana.
Sérkennileg hegðun á sérkennilegum tímum:
Óvinirnir
BJÖRN ÞÓR SIGBJÖRNSSON SKRIFAR
Segjum að þekktur erlendur banki mundi opna útibú hér á
landi og talsverður hluti lands-
manna kysi að flytja innistæð-
ur sínar til þess banka. Segjum
svo að eftir nokkra áratugi færi
erlendi bankinn á hausinn og yrði
yfirtekinn af heimaríki bankans,
þarlendar innistæður tryggðar
að fullu en óvíst um peninga
íslenskra sparifjáreigenda. Það
mikið vafamál hvort slíkar aðgerð-
ir myndu mæta miklum skilningi
meðal íslenskra stjórnvalda og
íslensks almennings.
Það að snúa við sjónarhorni er
góð leið til að athuga hvort athafn-
ir okkar séu góðar í hinum altæka
siðferðislega skilningi þess orðs,
eða einungis góðar vegna þess að
þær henta okkur vel. Mér verður
stundum hugsað til dæmisögu sem
er sögð í mínu gamla heimalandi
um einfeldninginn sem átti að
læra um muninn á góðum og illum
verkum.
„Sjáðu til,“ var sagt við hann.
„Illt verk er til dæmis þegar ein-
hver kemur og stelur belju af þér.“
Þetta skildi einfeldningurinn.
Þegar hann var svo beðinn að gefa
dæmi um góðverk þá stóð ekki á
svörum:
„Góðverk er þegar ég fer og stel
belju af einhverjum öðrum.“
Annar mannlegur eiginleiki
er að vilja samsama sig öllu því
sem vel gengur en afneita því sem
illa fer. Að því leyti er íslenskt
viðskiptalíf ekki ólíkt íslenska
handboltalandsliðinu. Þegar vel
gengur eru 300 þúsund manns
inni á vellinum en þegar liðið
tapar leikjum þá standa öll spjót á
leikmönnunum eða jafnvel þjálf-
aranum einum saman. Sá hinn síð-
asti kennir svo dómgæslunni um
ófarirnar. Nú er nákvæmlega það
sama uppi á teningnum.
Það er fátt í þessum heimi sem
ekki má afsaka með því að ein-
hver annar, til dæmis yfirmað-
urinn, hafi sagt mönnum að gera
það. Þeir fáu sem ekki hafa yfir-
menn til að vísa ábyrgðinni á geta
þá notað hina gullnu afsökunina:
Að allir aðrir hafi verið að gera
slíkt hið sama. Báðar afsakan-
irnar má síðan styðja frekar með
því að benda á að einhver annar
hefði átt að stöðva mann. Fólk tók
of mikil lán til að kaupa of dýr
hús og of dýra bíla því einhverjir
aðrir hvöttu þá eindregið til þess.
Starfsmenn banka gerðu bara eins
og þeim var sagt að gera og yfir-
menn þeirra sömuleiðis. Eigend-
ur bankanna segja að bankarn-
ir gerðu bara það sama og aðrir
bankar, ef til vill hefðu stjórnvöld
átt að stöðva þá. Stjórnvöld telja
sig ekki hafa getað stöðvað bank-
ana og þau telja sig ekki heldur
bera ábyrgð á skuldum þeirra. Að
sjálfsögðu telur svo enginn kjós-
andi sig bera nokkra ábyrgð á
athöfnum þessara stjórnvalda.
En kannski er ekki annars
að vænta að tilhneigingin til að
líta fram hjá eigin mistökum og
ábyrgð sé ráðandi þegar leið-
togarnir, sem ættu að sýna gott
fordæmi, kjósa að afsaka sig í stað
þess að biðjast afsökunar. Forset-
inn lét nýverið í ljós þá skoðun
að útrásarvíkingarnir svokölluðu
hafi misnotað traust sitt. Forsetinn
var sem sagt plataður til að mæra
íslensku útrásina í ræðu og riti og
veita helstu þátttakendum hennar
opinberar orður. Jafnvel ef þetta
væri satt, þá er spurning hvort það
að einhver hafi gabbað mann sé
löggild afsökun hjá þeim sem er
eldri en tíu ára.
Hópábyrgð er hugtak sem erfitt
er viðureignar. Vitur maður sagði
eitt sinn að menn gætu ekki kraf-
ist hópábyrgðar af öðrum, en þeir
gætu svo sannarlega krafist henn-
ar af sjálfum sér. Á sama hátt og
menn geta fyllst stolti yfir árangri
íþróttaliðs sem þeir styðja ættu
menn, kjósi þeir svo, að geta fund-
ið fyrir ábyrgð vegna hrakfara
þess hóps eða þess samfélags sem
þeir tilheyra. En telji menn hóp-
ábyrgð hæpið hugtak þá hlýtur
hópsakleysi að vera það ekki síður.
Þrátt fyrir að InDefence-hópur-
inn hafi líklega unnið ágætt verk
við að kynna málstað Íslendinga
erlendis þá efast ég um að sá boð-
skapur sem hópurinn ber á borð sé
okkur sjálfum hollastur. Sú skoðun
að hrunið hafi orsakast af gallaðri
evrópskri löggjöf og aðgerðum
breskra stjórnvalda er nefnilega
jafnhæpin og hún getur verið
þægileg.
InExcuse
PAWEL BARTOSZEK
Í DAG | Hópsakleysi
Óráð Viðskiptaráðs
UMRÆÐAN
Vésteinn Ólason skrifar um
Viðskiptaráð Íslands
Viðskiptaráð, sem áður hét Verslunarráð, hefur verið
ólatt að kveða upp dóma og
gefa ráð undanfarin ár og ára-
tugi. Ráðin eru venjulega sett
fram sem staðhæfingar úr stóli
þeirra sem vita betur en aðrir. Hvernig hafa ráðin
þá gefist? Ég man ekki betur en að síðasta áratug-
inn að minnsta kosti hafi flest ráðin verið á einn
veg: lækka skatta á fyrirtækjum og auðmönnum,
spara óþægindi og kostnað af opinberu eftirliti með
atvinnulífinu, og síðast en ekki síst að skera niður
ríkisútgjöld. Óhætt er að fullyrða að áhrifavald
þessa „ó-ráðs“ hafi átt sinn drjúga þátt í því að allt
fór hér í kaldakol fyrir ári síðan, enda talaði ráðið
meðal annars í umboði þeirra sem fengu heimild-
ir til að leika sér með fjöregg þjóðarinnar og glöt-
uðu því. Nú er Viðskiptaráð auðvitað líka fulltrúi
heiðarlegra manna, og furðulegt er að það skuli
ekki hafa með nokkrum hætti endurskoðað þá hug-
myndafræði sem bar glötunina í sér. Ekki er hægt
að sjá neina iðrun eða umbreytingu hjá þessu yfir-
lýsingaglaða ráði, sem hlýtur þó að vera rúið trausti
almennings, hversu „vel ígrundaðar og rökfastar“
sem skýrslur þeirra kunna að vera, svo að vitn-
að sé í leiðara Fréttablaðsins 17. desember síðast-
liðinn. Það er sama hvað mikið og vel er reiknað ef
grundvöllurinn er vitleysa.
Ekki kemur á óvart að Viðskiptaráð sé andvígt
því að breyta óréttlátu skattkerfi. Það vill heldur
hækka álögur á allan almenning en hækka skatt á
auðmönnum. Rökin eru gamalkunn: Það má ekki
fæla hina ríku burt með álögum. Hefðu skattar fælt
héðan burt einhverja af þeim kaupahéðnum sem á
liðnum árum skuldsettu sig og þjóðina sem mest og
eyðilögðu orðstír Íslands erlendis, hefði það verið
bættur skaðinn. Hitt er svo annað mál að grunnfor-
sendunni um hegðun manna gagnvart skattlagningu
er endalaust slegið fram eins og trúarsetningu, og
er hún þó áreiðanlega vitlaus alhæfing.
Ekki skal ég andmæla því að mikilvægt sé að
gæta aðhalds í ríkisrekstri, en Viðskiptaráð er samt
við sig. Það segir að vísu ekki upphátt að íslensk
tunga og menning skuli lögð niður í sparnaðarskyni,
en vill samt brjóta niður eitt helsta vígið með því
að selja Ríkisútvarpið. Í því og fleiru eru viðskipta-
ráðsmenn trúir frjálshyggjukenningunni um að
þjóð megi ekki eiga neitt saman. Allt verði að vera
einkarekið. Það hefur vonandi runnið upp fyrir ein-
hverjum sem áður voru veikir fyrir frjálshyggju-
boðskapnum hve skaðleg þessi kenning er.
Viðskiptaráð hefur hingað til verið heldur hlynnt
eignarréttinum, en nú bregður svo við að það legg-
ur til stórfelldara eignarnám en áður hefur þekkst.
Lífeyrissjóðir eru hluti af umsömdum kjörum
launafólks, eign þess. En af því að sú eign dreifist
á marga, sem ekki eiga annað sparifé, telja kaupa-
héðnarnir óhætt að taka það til handargagns frekar
en þeir þurfi sjálfir að leggja sinn eðlilega hlut af
mörkum til að reisa við það sem þeir hafa rústað.
Ekki mun mælt með því að eigendur verði spurðir
leyfis.
Höfundur er prófessor.
VÉSTEINN ÓLASON
VIÐ FELLSMÚLA, 108 REYKJAVÍK - SÍMI: 585 2888
Opið:
Mán. til fös. kl. 9 - 18
Laugard. kl. 10 - 16
Sunnud. kl. 12 - 16
JÓLASERÍUR
20%
AFSLÁTTUR AF
ÖLLUM JÓLASERÍUM
Ómennskan
Baldur Guðlaugsson, fyrrverandi
ráðuneytisstjóri í fjármálaráðuneyt-
inu, hefur krafist þess að rannsókn á
meintum innherjaviðskiptum hans
með hlutabréf í Landsbankanum
verði hætt. Krafa hans var tekin fyrir
í héraðsdómi á þriðjudag. Þar flutti
Karl Axelsson, verjandi
Baldurs, mikla eldræðu
um „ómennsku“ þá er
veður uppi í samfélag-
inu og „heimtar blóð
hefnd, vegna þess
sem gerðist í fyrra“. Í
slíku ástandi, bætti hann
við, reyni á dómstóla sem
þurfa að verja réttarríkið.
Baldur hinn hvíti
Það er rétt hjá Karli að nú þarf réttar-
ríkið að standa sig. Það gerir það til
dæmis með því að sækja þá til saka
sem rökstuddur grunur leikur á um
að hafi gerst brotlegir við lög. Eins
og Baldur, umbjóðandi Karls. Það er
nefnilega líka eitt af hlutverkum
réttarkerfisins og kemur hefnd
og blóðsúthellingum ekkert við.
Engin pólitík
Stjórn VR lýsti van-
trausti á hendur
Bjarka Stein-
grímssyni, vara-
formanni VR, á
dögunum
og vísaði
honum
þar með úr stjórninni. Ástæðan fyrir
vantraustsyfirlýsingunni var ræða sem
Bjarki hélt á Austurvelli fyrr í mánuð-
inum, þar sem meirihluta stjórnar-
innar fannst ómaklega að sér vegið.
„Hann sakaði félagið og verkalýðs-
hreyfinguna alla um að ganga erinda
stjórnmálaflokka og vinna vísvitandi
gegn hagsmunum félagsmanna“,
stóð í tilkynningu frá stjórninni.
Það gengur auðvitað ekki. Nú hefur
verið kosinn varaformaður í stað
Bjarka, Ásta Rut Jónasdóttir,
varaþingmaður Sigmundar
Davíðs Gunnlaugssonar. Það
er auðvitað til þess fallið
að eyða grunsemdum
um að félagið gangi
erinda stjórnmálaflokka.
bergsteinn@frettabladid.is