Vikan - 17.08.1961, Page 16

5umir hafa hugsað sér þá skýr-
ingu, að Wallenberg hafi ver-
ið handtekinn í misgripum
eða misskilningi á þessu upp-
lausnartímabili, þegar algert öng-
þveiti var rikjandi og Rússar virt-
ust taka menn tii fanga af handa-
liófi. Persónulega þekki ég mann
nokkurn í 'Búdapest, sem skrapp
út til að kaupa brauð dag nokkurn
í febrúarmánuði árið 1945 — og
kom ekki heim aftur fyrr en síðla
sumars árið 1948 og hafði verið
haldið allan timann í fangabúðum
í grennd við Nisní-Novgorod. En
hefði slikt komið fyrir í sambandi
við Wallenberg, mundi hann vafa-
laust liafa verið látinn laus tafar-
laust. Hann talaði rússnesku eins
og sitt eigið mál og hefði því ekki
veitzt erfitt að skýra frá því, hver
hann var. það er þvi varla hugsan-
legt, að um nokkur misgrip geti
liafa verið að ræða.
Ekki er með öllu óhugsandi, a6
hann hafi orðið fyrir því, að ein-
hver af foringjum rússnesku lier-
lögreglunnar tæki mál hans i „sínar
eigin hendur“ og á þann hátt, að
Rússum hafi Jitizt vænlcgast að
halda þvi leyndu i þvi skyni að
koma í veg fyrir, að lögreglan
glataði áliti og virðingu meðal al-
Inennings. Sú tilgáta virðist þó ekki
heldur sennileg, þar eð Tsérnítsév
hershöfðingi tilkynnti sænska utan-
ríkismálaráðuneytinu það um miðj-
an janúarmánuð, að Wallenberg
hyti verndar Rússa.
Auðvitað kann að vera, að Rúss-
ar hafi áður verið varaðir við þess-
um hlutlausa sendisveitarmanni,
sem Icgði lif sitt i hættu til að
bjarga mönnum frá dauða og berj-
ast gegn handtökum og fangelsun-
um. Atburðir þeir, sem síðan hafa
gerzt, benda ótvirætt til þéss, að
Rússarnir, sem stóðu að hertöku
Búdapest, hafi ekki talið slikt
beinlinis æskilega manngerð. Og
það verður að minnsta kosti að
teljast ákaflega líklegt, að Wellen-
berg hafi ekki farið í launkofa með
skoðun sina, hafi hann orðið sjón-
arvitni að einhverjum þeim atburð-
um, sem vöktu gremju hans og and-
úð, heldur horið fram harðorð mót-
mæli tafarlaust og reynt að koma i
veg fyrir þá. Orð Böhms sendd-
herra gætu bent til þess: ■—■ Eftir
frelsun landsins tók hann liins veg-
ar að blanda sér í mál, sem komu
honum ekki við ...
Ýmislegt það, sem siðan hefur
gerzt, virðist og renna stoðum und-
ir þá tilgátu. Ég hcyrði til dæmis
sagt mörgum árum eftir þetta, að
rússneskur sendisveitarmaður hefði
látið þau orð falla í opinberu sam-
kvæmi i Stokkhólmi hinn 15. sept-
emher 1948, að Wallenberg væri
á lífi. Við vorum hins vegar til-
neyddir að handtaka hann, vegna
þess að hann framdi glapræði, eftir
að Ungverjaland var frelsað.
ersónulega er ég þess full-
K 1 viss, að hvarf Wallenbergs
y stafi hvorki af misskiln-
w ingi né slysni. Sú skipu-
lagða ofsókn, sein hafin var gegn
öllum þeim, sem unnið höfðu með
honum í sænska scndiráðinu, sann-
ar það.
Iivers vegna skyldu Riíssar ann-
ars hafa komið gagngert heim til
mín þeirra erinda að handtaka
mig? Hvers vegna vörpuðu þeir
föður minum i fangelsi og fóru
bannig með hann, að hann kom
baðan andlega og likamlega niður-
brotinn? livers vegna voru fjölda-
margir teknir og yfirheyrðir, svo
að klukkustundum skipti, eingöngu
fyrir þá sök, að þeir höfðu haft
einhver kynni af Wallenberg?
Ég held. að mér hafi tekizt að
ráða Wallenberg-gátuna.
Skömmu eUir að Rússar komu til
.Búda^p.st, hafði liann fund með
nánustn samstarfsmönnum sinum,
og var sá fundur levnilegur. Þar
skvrðí h->nn beim frá fyrirætlun-
um sinum. Hann hafði í hyggju að
koma á fót stofnun, sem átti að
hafa það hlutverk með höndum að
aðstoða alla útlæea Ungverja on
aðra ungverska flóttamenn við að
komast aftur heim t'l Ungverja-
lands og setiast þar að og einnig
að vinna að hví. að Gyðingar fengjn
aftur allar hær eignir, scm þeir
höfðu verið raendir. Hann gerði sér
”onir um. að ungverska stjórnin
mundi veita sér styrk og liðsinni
við að koma slikri stofnun á fót.
Þegar hann hélt frá Búdapest
til Debrecen hinn 17. janúar 1945,
hefur hann vafalaust verið stað-
ráðinn í að fara þess á Ieit við
Malínóvski hcrshöfðingja, að hann
styddi hann við að koma þessari
stofnun á fót. Það fer varla milli
mála. eð þeirri uppástungu hafi
verið tekið með tnkmarkaðri hrifn-
ingu; við vitum það að minnsta
kosti nú. að Rússar höfðu sjálfir
flæmt fjölda manna i útleggð. Ætli
þeim hafi ekl i litizt það hyggileg-
ast að taka þann mann úr umferð,
sem fengið hafði svo hættulegar
flugur i kollinn?
Með þvi að tilkynna öllum um-
heimi, að þýzkir nazistar hefðu
myrt Wallenberg, voru Rússar sjálf-
ir úr öllum vanda, að minnsta
kosti i Búdapest. Ungverjar þökk-
uðu Wallenberg það, sem hann
hafði fyrir þá gert, með því að
vefja minningu hans dýrðarljóma
og kenna við hann götu eina í
höfuðborginni, — götu i borgar-
hverfi því sem eitt sinn naut
verndar hans og þar sem ótalmörg-
um flóttamönnum og ofsóttum var
búinn griðastaður fyrir atbeina
Framhald á bls. 39.
Alragrai
I up
Það var eitt kvöldið, að ég hitti einn með áliuga, — við skulum
segja áhuga fremur en dellu; jiað væri ekki nægilega virðulegt.
Áhugi hans beindist hvorki að frímerkjum né bilum, — ekki einu
sinni að gömlum hílum, — og þá farið þið sjálfsagt að halda,
að maðurinn hafi verið skrýtinn. Þá vil ég minna á þá stað-
reynd, að þetta er virðulegur maður, og sem slíkur hefur hann
virðuleg áhugamál.
Hann vildi fá mig með sér í svifflug. Jú, alveg rétt, jiað var
cinmitt svifflug, þetta virðulega áhugamál hans, — svifflug og
Þetta er vindan, sem notuð er til þess að koma flugununi á loft.
f henni er eins km Iangur vírstrengur, sem vindan vindur upp á
sig, svo að flugan nær 90 km hraða í atrennunni.
A hað eru heldur spartverskir lifnaðarhættir hjá fluggörpunum.
Hér sjást kojurnar í skála Svifflugfélagsins.
aftur svifflug. Enginn hugsandi maður léti sig engu skipta það
mál málanna, íþrótt íþróttanna. Ég vildi ekki láta jiað á mig
sannast, að ég væri ekki alvarlega þenkjandi maður ineð hag
alþjóðar í huga, og þess vegna gat ég ekki skorazt undan þvi
að fara með honum upp á Sandskeið. Það er þar, sem þeir hafa
bækistöðina.
Þið hafið sjálfsagt séð liá við iðju sína kringum Sandskeiðið. Á
góðviðrisdögum, þegar Reykvíkingar skreppa austur fyrir fjall
til þess að fá sér ryk í lungun, staldra þeir stundum við í mekk_
intim á Sandskeiðinu til jiess að sjá ltá svífa upp, og síðan má
sjá þessar rellur þeirra utan í Vífilfellinu; annar vængurinn
næstum sleikir hliðina, og „áhugamaðurinn“ sagði mér, að það
væri hryllilega æsi-spennandi að lyfta vængjunum yfir steina
i hlíðinni.
Ég tók eftir því, að bíllinn var næstum farinn að svífa hjá
honum, þegar við nálguðumst hinn helga reit. Það var greinilegt,
að hann ímyndaði sér hæðarstýri og allar hugsanlegar svif-
„græjur" á honum. Veðrið var heldur óhagstætt, sagði hann, —
norðanátt eða ég man ekki hvað. Það var að minnsta kosti mjög
slæm átt. Uppstreymi sennilega lítið, sagði hann. Það er upp-
streymi loftsins, sem er aðal-„fídusinn“ fyrir svifflug. Það gerir
mögulegt að vera sem allra lengst á lofti, og það er keppikefli
allra góðra svifflugsmanna. Uppstreymi verður mest yfir fjöllum
og grýttu landi, þess vegna varð Sandskeiðið sjálft fyrirheitna
landið og hafði að auki prýðileg lendingarskilyrði að bjóða.
16 vikan