Vikan - 14.12.1961, Qupperneq 14

Þeir voru komnir í Yilborgarkeldu,
þegar skýhnoðra dró upp yfir Esjunni og
iim leið var sem helkaldur gustur
færi um heiðina.
rík hneigö með þjóðinni, „að láta sig hafa það“ —
láta sig hafa óþægindin og annmarkana, jafnvel þótt
jaðra við lítilmennsku að leitast við að ráða bót á þeim.
Menn létu sig Því hafa Það að kala á andliti og fótum
á leið milli bæja og verða úti á heiðum og fjallvegum
fyrir óhentugan útbúnað. Og svo gerði forlagatrúin, sem
alltaf hefur verið okkur i blóð borin, líka sitt til.
Mönnum lagðist alltaf eitthvað til, ef ekki voru uppi
dagarnir, og hvorki varð feigðum forðað né ófeigum i.
Hel komið. Hverju skipti því útbúnaðurinn — eða þótt
menn kynnu hvorki að grafa sig í fönn né gera sér
snjóskjól, sem oft hefði Þó getað borgið limum þeirra og
lifi í baráttunni við hríðarnar og frosthörkuna?
Það eitt barg því, að ekki skyldu oftar verða slys
og mannskaðar i þessum vetrarferðum en raun ber
vitni, hve menn voru orðnir þrautþjálfaðir í þeirri hörðu
íþrótt að láta sig hafa Það — og hafa það af. Fyrir
miskunnarlaust tillitsleysi við sjálfa sig. fyrir þrotiaust
strit myrkranna á milli við vosbúð og skort, öldum sam-
an, fyrir hetjudýrkun í sögu, sögn og kveðskap hafði
þjóðin öðlazt þá ódrepandi seiglu og þrákelkni, líkam-
lega og andlega, að nálgaðist hið ofurmannlega, og af-
rekin, þegar á reyndi uröu eftir því. Og þegar ósigurinn
varð ekki umflúinn, buðu menn hamremi höfuðskepn-
anna á sjó og landi byrginn, af óskiljanlegri þrautseigju
og kjarki unz yfir lauk.
Fátt lýsir betur því hve almenningi fannst sjálfsagt að
láta sig hafa Það og hversdagslegt að hafa Það af á
hverju sem gekk, að Þess var yfirleitt ekki að neinu
getið, Þegar menn komu lífs heim úr hrakningum og
svaðilförum, og þrekraunir þeirra þá sjaldan skráðar, en
ef Þeir hinsvegar urðu undir i átökunum við náttúruöflin,
þótti hálft í hvoru minnkunn að viðurkenna að þeir
hefðu ekki haft Það af — að hríðin, frostharkan, veður-
ofsinn og veglaus auðnin hefði orðið þeim ofurefli, og
það eins Þótt hinsta barátta þeirra og vörn, vanbúinna,
hraktra og örþreyttra, væri ofurmannleg hetjudáð.
Því var gripið til draumanna og fyrirboðanna, í Því
skyni að sanna það, að ferðalokin hefðu verið fyrirfram
ákveðin af því almáttka dularvaldi, sem enginn mátti við
og engum var vansæmd að lúta í lægra haldi fyrir, for-
lögunum. Þetta býr atburðamynd flestra frásagna af
válegum atburðum, slysum og mannsköðum á sjó og
landi, svo sterka umgerð, að þær glata yfirleitt mjög
svip sínum án hennar . . .
Laugardaginn þriðja í góu, veturinn 1857, gat að líta
hóp vermanna, er sátu á vestri barmi Almannagjár og
fengu sér árbita af nesti sínu. Þeir voru fjórtán talsins,
úr Biskupstungunum og Laugadalnum, og á öllum aldri,
tveir yngstu aðeins seytján ára, Guðmundur frá Múla í
Biskupstungum og Þorsteinn frá Kervatnsstöðum. Aðrir
í hópnum voru Þeir Kristján frá Arnarholti, Sveinn frá
Stritlu, Einar írá Hrauntúni, Bjarni frá Böðmóðsstöðum,
Gísli úr Austurey, Gísli nokkur Jónsson, ísak og Dið-
rik úr Útey, Jón frá Ketilvöllum, Guðmundur og Egill
frá Hjálmstöðum — og loks Pétur Einarsson, þá vinnu-
maður í Múla í Biskupstungum, tæplega hálfþ'rítugur að
aldri.
Þetta var þriðji dagur ferðalagsins fyrir þá Pétur og
aðra úr Biskupstungunum, því að þeir höfðu lagt af
stað á fimmtudag, sex saman, gist á bæjum í Lauga-
dalnum um nóttina, þar sem hinir átta bættust í hópinn,
og haldið af stað i býtið á föstudagsmorguninn, hreppt
slydduhrið svo myrka að þeir villtust nokkuð; þegar
roíaði til, sáu þeir bæinn að Gjábakka i Þingvallasveit,
komu þar við og þágu kaffi; voru þeir því fegnir, því
að Þeir voru mjög blautir orðnir og föt þeirra tekin að
þyngjast af slyddunni, en snjónum kynngdi niður og
tík víða meir en í miðja kálfa. Þegar þeir lögðu af stað
frá Gjábakka, leit út fyrir að enn mundi skella yfir
dimmt él; virtist þeim því gráð að halda út á vatnið,
yfir að Heiðabæ og SkálabflÍÉkku, en gengu með landi.
14 VIKAN
Lengdist þá leið þeirra að óþörfu, því að aldrei skall
yfir élið; Þó var það lakara að fyrir bragðið áttu flestir
þeirra heldur illa nótt að prestsetrinu á Þingvöllum,
kytrað fjórum og fjórum saman í rekkju í köldu kamersi,
blautum og lúnum eftir slydduna og ófærðina um dag-
inn og ekki höfð nein hugsun á að þurrka plögg þeirra,
svo þeir urðu að fara í allt hráblautt og kalt að morgni.
Höfðu beir því verið því fegnir. er prestur bauð þeim
að doka við eftir kaffi, en svo löng varð biðin að Þeir
sársáu eftir að hafa ekki hafnað boðinu, enda var Þá
hrollurinn úr þeim að mestu, þegar kaffið loksins kom.
Þeir fáu úr hópnum, sem gistu að Skógarkoti, höfðu
hinsvegar átt góða nótt og fengið plögg sín og vosklæði
þurrkuð, og vafalítið mundu þeir allir hafa getað sagt
þá sögu, ef þeir hefðu haldið yfir vatnið og gist að
Heiðarbæ og Skálabrekku. Þótt Þingvallaklerkur væri
vel að sér í grisku og hebrezku, sýndi það sig oftar en í
þetta skiptið að hann kunni kotbændum síður að taka
á móti gestum, veita þeim beina og skilja þarfir þeirra.
Þó varð það enn afdrifaríkara fyrir þá félaga, að fyrir
bragðið urðu þeir mun síðbúnari á heiðina; þangað var
drjúgur spölur frá Skógarkoti og Þingvöllum og sein-
genginn í ófærð, en snjór tók nú víðast hvar á hné, og
auk þess hafði biðin eftir kaffinu orðið til að tefja för
þeirra — bæirnir Heiðabær og Skálabrekka lágu hins-
vegar uppi í sjálfri heiðinni. Það var annars einkenni-
legt hve margt hafði orðið til að tefja för þeirra. Hún
hafði verið ráðin nokkrum dögum fyrr, en dregizt sök-
um þess hve einn þeirra félaga úr Biskupstungunum,
Krisjtán frá Arnarholti, varð síðbúinn.
Þeir snæða árbit sinn af beztu lyst; það er bezta veður,
bjart og milt og gangan i ófærðinni hefur tekið hrollinn
og ónotakenndina úr þeim, sem á Þingvöllum gistu. Þeir
gera að gamni sínu og eru léttir í máli. en þó er eins
og einhver illur grunur eða beygur, sem virðist hjákát-
legur í blíðunni og enginn vill því færa i mál, búi undir
glenzi þeirra. Og þegar nokkur Þögn verður á, mælir
Kristján frá Arnarholti upp úr eins manns hljóði og
helzt við sjálfan sig: „Illa dreymdi mig í nótt, piltar."
Þeim félögum hinum verður litið á hann; þeir hafa
fleiri haft þunga drauma um nóttina, þótt þeir hafi ekki
viljað á það minnast, og nú krefja þeir Kristján sagna
eins og þeim sé í mun að fá það staðfest, að beygur
þeirra sé ef til vill ekki með öllu út í bláinn þrátt fyrir
veðurblíðuna.
„Það dreymdi mig,“ svarar Kristján seinlega og hnýtir
að mal sínum, „að tveir griðungar gráir kæmu á móti
okkur á heiðinni og stönguðu til bana sex af förunaut-
um minum, en blóðguðu þann sjöunda."
Þetta verður til þess að menn hætta öllu glenzi, og
hafa fleiri orð á draum sínum á meðan þeir eru að
ganga frá nestinu og halda aftur af stað. Veður er nú
jafnvel enn mildara en fyrr, en ófærðin söm, og sækist
þeim þvi heldur seint gangan, enda bera þeir flestir all-
þungar byrðar, og þótt ekki setji að þeim í blíðunni,
sem urðu að fara í allt blautt um morguninn, gera flík-
urnar þá þyngri og stirðari í spori.
Pétur Einarsson veður knálega mjöllina, og ekki virð-
ist hann muna mikið um poka sinn, þótt hann sé sízt
léttari en hinna, enda orðlagður fyrir fjör, krafta og
harðfylgi. E’n þótt hann hafi líka það orð á sér, að vera
kátur og skemmtilegur ferðafélagi, mælir hann nú fátt
og er þungur á brún.
Ekkert mark er að draumum, segir hið fornkveðna,
en þó getur hann ekki varizt því, að draumsögn Kristjáns
ryfjar upp fyrir honum hans eigin drauma, þunga
drauma, sem hann hefur haft í haust og vetur. Hann
minnist næturinnar, sem hann átti í rekkju Geirs Zoega,
kaupmanns og útgerðarmanns í Reykjavík, en hjá hon-
um reri hann á haustvertíð. Hafði farið vel á með þeim;
Geir gamli var ekki allra, en trölltryggur þeim, sem
hann batt vináttu við og kunni manna bezt að meta
heilsteypta skapgerð, karlmennsku og áræði, og spillti
þá ekki að viðkomandi gæti goldið orðknöpp og hrein-
skilnisleg, og á stundum dálítið meinleg tilsvör hans í
sömu mynt. Sýnir það nokkuð álit hans á Pétri, að hann
bað hann sofa i rekkju sinni, þegar hann var sjálfur í
burtu um haustið, en svo var þessa umræddu nótt.
Víst var um það, að sizt gat Það verið hugur þess, sem
Framhald á bls. 49.
WmmM
■ 0