Vikan - 14.12.1961, Síða 39

jánssonar, mest í sniðum og sér-
stæðust. Þar er fjallað um þann þátt
íslenzkrar sögu, sem okkur verður
aldrei með öllu sársaukalaus, en
um leið sifellt hugstæður. Þarna er
að finna æviskrár allt að fimm
hundruð Vestur-lslendinga, og þó
margfalt fleiri getið, greint frá sögu
þeirra og örlögum í hinum „nýja
heimi“, um leið og rakin er ætt
þeirra til íslands. Um fimm hundr-
uð mannamyndir prýða þetta merka
og merkilega ritverk, sem gefið er
út á Bókaforlagi Odds Björnssonar,
Akureyri.
„Sagnameistarinn Sturla“ nefnist
bók eftir Gunnar Benediktsson, sem
Menningarsjóður gefur út, og er að
miklu leyti hliðstæð bók sama höf-
undar, „Snorri skáld í Reykholti“,
sem kom út árið 1957, og bar undir-
titilinn, „leikmaður kryfur kunnar
heimildir“. „Undir vorhimni“, sjö-
unda ritið i flokki þeim, sem kall-
ast „Smábækur Menningarsjóðs“, er
safn bréfa Konráðs Gislasonar, og
hefur Aðalgeir Kristjánsson séð um
SVIPAST
U M A
BÓKAMARKAÐI
í JOLAVIKUNNI
Á þeirri tíð, er ort var Völuspá,
þótti ekki taka því að segja fyrir
minni eða ómerkari tíðindi en
Ragnarök. Á öld Jóns Krukks voru
spár teknar að gerast lágkúrulegri,
enda flestu þá — að dómi spámanns-
ins — aftur farið og átti þó eftir
að blæða út betur; þó þótti Jóni
sér ekki annað sæma en segja fyrir
eyðingu landsins. En hafa spámenn
og spár smækkað, og nú láta menn
sér nægja að éta þá forsögn hver
eftir öðrum og ár eftir ár, að ríkis-
sjóður fari á hausinn — og bóka-
útgáfa muni dragast saman til stórra
muna. Og þetta þreytast þeir, sem
spámannlegast þykja vaxnir, aldrei
á að endurtaka, enda þótt ríkissjóð-
ur slampist alltaf af, og bókaútgáfa
aukist með ári hverju.
En þótt hvorug þessi spá hafi enn
ræzt, sem betur fer, má nokkuð ráða
af þvi, að þetta tvennt skuli yfir-
leitt alltaf vera látið fylgjast að —
ríkisgjaldþrotið og samdráttur bóka-
útgáfunnar. Almennt er sem sagt
litið svo á, að ekki dugi minna en
ríkisgjaldþrot til þess að draga úr
bókaútgáfu og bókakaupum lands-
manna. Og ekki er ólíklegt að spá-
mennirnir hafi að því leyti rétt
fyrir sér, þótt þeim skjátlist annars.
Hvað svo sem þeir segja, þessir and-
legu frændur vorra nútima Krukk-
ara, sem telja menningu þjóðarinn-
ar ramba á glötunarbarmi, kaupa
landsmenn enn ógrynni af bókum
á ári hverju, það sýnir bókaútgáfan
og sannar. Og hún sannar það einn-
ig, að þeir gerast stöðugt vandfýsn-
ari á bækur, og ekki aðeins efni
þeirra heldur og útlit og allan frá-
gang, þvi að bókaútgefendur keppa
um það, eins og aðrir framleiðendur,
að miða vöru sina við smekk og
kröfur væntanlegra kaupenda.
Þvi er það, að bókaútgáfa um
þessi jól er ekki aðeins öllu meiri
en nokkru sinni fyrr, heldur eru
bækur yfirleitt vandaðri að útliti
og frágangi en áður, og er þar um að
ræða heillavænlega þróun, sem
segja má að hefjist upp úr lokum
síðari heimsstyrjaldar. Og enda þótt
margt af því, sem gefið er út í ár,
megi ef til vill kallast léttmeti, þá
er þar mikið um góðar bækur, bæði
þýddar og eftir innlenda höfunda.
Virðist satt að segja ósanngjarnt
að ætlast til þess að maður trúi því,
að menning þjóðarinnar sé að fara
til fjandans, samtímis því sem út-
gefendur virðast telja bækur selj-
anlegri að sama skapi og þær eru
vandaðri og betri — virðast meira
að segja telja hyggilegra að draga
heldur úr léttmetinu en hafa þvi
meira af andlegu kajrnfóðri á boð-
stólum, þegar vitað er að almenn-
ingur hefur minna fé en áður til
bókakaupa og vandar þvi valið enn
betur en áður.
ÞJÓÐLEG FRÆÐI.
Það virðist ekki heldur benda til
þess að kynslóð sú, sem nú kaupir
bækur, sé úr menningarlegum
tengslum við uppruna sinn og for-
tíð, eða telji sig þau tengsl einu
gilda, að enn er mikið gefið út af
bókum um þjóðleg fræði um hver
einustu jól — ög haft fyrir satt að
fáar bækur seljist betur.
Að öllum þeim bókum, ólöstuðum,
sem mér hafa borizt i hendur og
telja má i þessum flokki, er bókin
„Vestur-íslenzkar ,æviskrár“, hið
mikla ritverk sr. Benjamins Krist-
útgáfuna. Bréf Konráðs eru ekki
mörg, en harla merkileg, bæði sem
mannlýsing og aldarlýsing. Eflaust
má flokka bók Þorsteins Þorsteins-
sonar, fyrrverandi hagstofustjóra,
„íslenzk mannanöfn“, með þjóðleg-
um fræðum; þótt hún sé þar sér-
stæð að vísu, hefur hún engu að
siður sina menningarlegu sögu að
segja.
Árni Óla blaðamaður hefur ára-
tugum saman athugað og rannsakað
margvíslegustu heimildir varðandi
sögu Reykjavíkur, og lagt til grund-
vallar skemmtilegum og fjörlega
rituðum sagnaþáttum, sem bæði
hafa birzt í „Lesbók Morgunblaðs-
ins“ og verið gefnir út i bókar-
formi. Siðasta bók hans i þeim
flokki nefnist „Skuggsjá Reykjavík-
ur“, gefin út á forlagi ísafoldar-
prentsmiðju h.f., allstórt rit og
myndum prýtt. Þessir sögukaflar
eru mjög fjölbreyttir að efni til,
víða við komið, og mun mörgum
nútíma Reykvíkingi þykja fróðlegt
að slást i för með Árna um Reykja-
vík fyrr á öldum og njóta leiðsagn-
ar hans um „borgina“, eins og hún
var þá, og kynnast nokkuð fólki,
sem þá var á ferli um „götur bæj-
arins“. Sama forlag gefur út þriðju
útgáfu af bókinni „íslenzkir þjóð-
hættir“ eftir séra Jónas frá Hrafna-
gili, og er allur frágangur hinn
vandaðasti, eins og þeirri merku
bók hæfir.
ÆVISÖGUR OG FERÐASÖGUR.
„Saga bóndans í Hrauni“ eftir
Guðmund L. Friðfinnsson, er fyrir
margra hluta sakir með merkileg-
ustu ævisögum, sem út hafa komið
á síðari árum. Hún er ágætlega sam-
in ,enda hefur höfundurinn áður
vakið á sér athygli sem efnilegt
sagnaskáld, og prýðilega út gefin á
forlagi ísafoldarprentsmiðju h.f. En
merkilegust verður hún fyrir það,
að þarna segir frá íslenzkum bónda,
sem ekki hefur ratað i nein þau æv-
intýri, eða drýgt neina þá hetjudáð,
sem skilur hann úr hópi íslenzkra
bænda á sinni tíð, og að höfundur
gerir ekki neina tilraun til að segja
sögu hans á annan hátt. Fyrir bragð-
ið verður þetta saga heillar kynslóð-
ar, sem háði erfiða lífsbaráttu til
sigurs af ótrúlegu þreki og seiglu,
þannig að ekki mun sönnu fjarri
að líf hennar hafi allt verið hið
furðulegasta ævintýri, og ævi henn-
ar ein samfelld hetjudáð.
Og svo er það „Loginn hvíti",
þriðja bindi sjálfsævisögu Krist-
manns Guðmundssonar. Hin tvö
bindin hafa vakið meiri athygli og
umtal, og vitanlega þá einnig helzt
meira en títt er um slíkar ævisögur.
Kristmann er alltaf umdeildur. Þetta
bindi er ekki síður skemmtilegt af-
lestrar en hin tvö, og vafalaust á
það eftir að verða umrætt og um-
deilt. En hvað sem öðru líður, þá
er víst um það, að gagnrýnendur og
bókmenntamenn með komandi kyn-
slóðum munu veita klausunni, sem
höfundur hefur sett sem einskonar
varnagla aftan við þetta bindi, mikla
athygli og ef til vill telja hana fróð-
legri um afstöðu þjóðarinnar til
skáldsins og sagnaskálda sinna yfir-
leitt, heldur en langa doktorsritgerð.
Bókfellsútgáfan gefur þessa sjálfs-
ævisögu út af miklum myndarbrag.
„Hundaþúfan og hafið“, samtals-
þættir Matlhíasar Jóhannessen rit-
stjóra við Pál ísólfsson tónskáld, er
dásamleg bók. Ætli svo kunni ekki
að fara, að hún verði þegar frá líð-
ur tekin fram yfir þær hinar tvær
samræðubækur, sem Matthías hefur
þegar skrifað? Það mætti segja mér
það. Græzkulaus lífskýmni Páls og
svo þessi viðkvæma og dálítið þunga
alvara undir niðri, minnir mig allt-
af á sólgullnar bárurnar á lónunum
fyrir innan brimgarðinn á Stokks-
eyri á vorin. Og það er vitanlega
alltaf gott og blessað, þegar lista-
menn geta einbeitt sér að einni list-
grein, en „halda ekki framhjá líf-
inu“, eins og Páll kemst að orði
um einn bróður sinn i listinni —
en nokkurs höfum við samt misst,
að Páll skyldi alltaf hafa staðist
þá freistingu að daðra eilitið við rit-
listina. Það verður manni ljósast af
þessari bók. Útgefandi er Bókfells-
útgáfan.
ísafoldarprentsmiðja h.f. gefur og
út ævisöguna, „Ástir Dostóévskys"
eftir Marc Slonim, í islenzkri þýð-
ingu Hersteins Pálssonar ritstjóra.
Þetta er merkileg bók; þar segir
frá ástum eins af frægustu og mik-
ilhæfustu skáldsagnahöfundum, sem
upp hefur verið, en höfundurinn,
sem sjálfur er rússneskur þótt hann
FramliaJd á bls. 60.
VIKAN 39