Vikan - 04.01.1962, Qupperneq 11

Þannig lítur Ramses II út í dag
eða réttara sagt múmían af honurn
seni enn er varðveitt, því höfðing-
inn var vel smurður, þá er hann
gekk til feðra sinna.
unglingsaldri er hann varð faraó að Setí föður sínum látnum. Um Þessar
mundir var Egyptaland í hnignun og lét sig dreyma um forna frægð. Hof
þess voru að falli komin. Norðurhluti ríkisins hafði gengið undan faraó
og gerzt háður Hittítum; landamærin í Asiu lágu nú einhversstaðar í
Palestínu. I suðri höfðu Egyptar ennþá hemil á hinum svörtu þjóðflokkum
í Núbíu, sem voru þó samt sem áður engan veginn friðvænlegir. Ennfremur
gerði „sandþjóðin“ eða Bedúínar, leifturárásir á jöðrum dalsins, og villtir
Líbýumenn með axir að vopni birtust stundum í óshólmunum vestanverðum.
Faðir Ramsesar hafði hafið endurreisn hins egypzka veldis, og sonurinn
bjóst nú til að halda því starfi áfram.
Fyrsta skref Ramsesar til að auka dýrð sjálfs sin og þjóðar sinnar var
að efla sem mest kostnaðarsamar og stórfenglegar byggingaframkvæmdir.
Næsta skref var sigursæld á vígvelli. Ramses þjálfaði 20.000 manna her,
er þótti stór í þá daga. Hann styrkti lið sitt með vígvönum málaliðum
hvaðanæva að úr hinum þekkta heimi. Þeirra helztir voru Mazoimenn frá
Núbíu, en einnig voru á meðal þeirra ægilegir, Ijóshærðir og sibrosandi
spjótliðar frá „eyjunum í norðri". í þeirra hópi voru Grikkir, synir þeirrar
þjóðar, er hin fjarlæga framtið heyrði til.
Áletrarnirnar segja okkur, að Ramses hafi að minnsta kosti farið i stríð
á öðru, fjórða, fimmta og sjötta ríkisári sínu, og ef til vill hefur hann átt
hersveitum sínum á vígvöllinn á hverju vori í nærri tuttugu ár. Faróarnir
voru ekki vanir að temja sér neitt lítillæti, er þeir sögðu frá framkvæmd-
um.sínum, og þar eð Ramses var montnastur þeirra allra, er hans eigin
frásögn af hernaðarsigrum hans örugglega ekki sem nákvæmust, þótt
engan íburð skorti. Ef trúa má Ramsesi, þá agaði hann Núbíumenn, barði
grimmilega á bedúínum og rak Líbýumenn á brott. Þá sneri hann sér í
norður og endurheimti stórborgir Föníkíu, Týrus og Sídon. Siðan ýtti hann
Hittítum smámsaman norðureftir og endurheimti að lokum alla Palestínu
og Sýrland.
Ramses barðist í gullnum striðsvagni og hafði — um það ber öllum
frásögnum saman — eftirlæti sitt, tamið ljón, jafnan við hlið sér í bar-
dögum. Sem stríðsmaður var hann ofsafenginn og barðist einu sinni í
tvær klukkustundir samfleytt án þess að hirða um að herklæðast. Öðru
sinni gerðu Hittítar honum fyrirsát nálægt múrum Kades og umkringdu
hann. Tókst honum þá með naumindum að rjúfa herkvína með sex æðis-
gengnum hervagnaáhlaupum, er hann sjálfur stýrði með heiðursvörð sinn
einn til fylgdar, en á móti var 3.500 manna vagnalið óvinanna. Frásögn af
þessu ótrúlega afreki er skráð stóru letri við musteralágmynd Ramsesar.
Kveðst hann á örlagastundu þessari hafa hástöfum kallað föður sinn I
Þebu hinni fjarlægu, guðinn Ammon. Og guðinn heyrði bæn hans og
styrkti armlegg hans, svo sléttan við Kades „varð hvít af líkum.“ Ef trúa
skal Ramsesi, sem bezt er að gera með nokkurri varúð, vakti hetju-
móður hans ofboðslega hræðslu í röðum óvinanna. Hann brytjaði þá niður
i hrönnum og mörg hunduð þeirra drukknuðu, er þeir voru hraktir I ána,
er lukti um Kades. En Múvatallis Hittítakóngi náði hann ekki. Einvaldur
óvinanna var hinumegin við ána, „hræddur og hörfandi." Að orrustu
lokinni vann Ramses þess dýran eið, að svo lengi sem vagnhestar hans
lifðu, skyldi hann bera þeim fóður með eigin hendi. »
Þegar Ramses var nálægt fertugu, samdi hann loksins varanlegan frið
við Hattúsilis Hittitakonung, son Múvatallis. Voru fjögur þúsund egypzkra
og hittizkra goða kölluð til vitnis um þann samning, auk „himinsins,
jarðarinnar, hins mikla hafs, vindanna og skýjanna."
Ekki alllöngu siðar styrkti Ramses samninginn enn betur með því
að bæta hittízkri konungsdóttur við kvennasafn sitt, sem þegar var orðið
harla mikið að vöxtum. Hjónaband faraós og útlendrar konu var sjald-
gæfur atburður í sögu Egypta. Áletrun nokkur segir, „að Ramses hafi
séð að „andlit hennar var fagurt sem ásýnd gyðju — ástarævintýri þeirra
var stórfenglegt, leyndardómsfullt, undursamlegt og þrungið hamingju . . .
og hann unni henni meira en nokkru öðru.“
Elli sinni varði Ramses til barneigna og byggingaframkvæmda. Hann
gat yfir hundrað syni og reisti ótölulegan fjölda hofa og minnismerkja úr
steini. Auk þess fjarlægði hann gjarnan, eins og siður var, áletruð nöfn
fyirrennara sinna af styttum og byggingum, sem honum leizt vel á, og
eignaði þær allranáðarsamlegast sjálfum sér. Á óshólmasvæðinu reisti hann
risavaxna styttu af sjálfum sér auk nýrrar höfuðborgar, er hóflaust var
lofuð af skáldum þess tima.
Níl eykur stöðugt við óshólmana með framburði sínum, og hefur mikill
hluti fornminjanna frá timum Ramsesar af þeim sökum fyrir löngu sokkið
í leðjuna. En í hinu skraufþurra loftslagi í efri hluta Nílardals standast
hinir steingerðu minjagripir fornkonungsins tiltölulega vel tímans tönn.
Þeir eru að vísu að molna niður, en þó svo hægt, að því verður ekki veitt
athygli. Þrjátíu og þriggja feta há stytta hins fræga faraós hefur verið
Ramses sveiflar sverðinu og óvinir Hlekkjaðir fangar leiddir fyrir
hans hrökkva sem fis. Þetta var Iíamses. Hann virðist hafa haft yndi
eftirlætis mótíf faraósins. af þeirri athöfn.
flutt til Kairó og reist þar á torgi. í Memfis liggur önnur stytta, jafnvel
enn stærri, ennþá þar sem hún er komin. Hún er frábær bæði hvað snertir
stærð og glæsileika, en liggur afvelta. Nálægt Lúxor vorra tíma (Þebu
hinni fornu) er Karnahofið mikla, er tvær Péturskirkjur gætu komizt
fyrir innan í.
Sjálfum sér til dýrðar reisti Ramses grafmusteri fyrir vestan Þebu.
Er það skreytt stoltasta verki egypzkrar listar: geysistórri lágmynd af
orrustunni við Kades, í öllum smáatriðum. Listamenn á tímum Ramses
höfðu glatað hinum hreina, kalda stirðleika, er forfeður þeirra bjuggu
yfir, en honum tókst engu að síður að fá Þá til að leysa af hendi feykilegt
stórvirki. Nálægt mílu vegar að fjallabaki handan musteris hans liggur
hin hrjóstuga kvos, er kölluð er Konungadalurinn, öll holgrafin af leyni-
legum grafhýsum. Þar bjó Ramses sér einnig hvílustað hinztan. Sjálfur
var hann þegar orðinn að lifandi smurningi; hinn hái mjúkvaxni líkami
var orðinn boginn, hrörlegur og visinn eins og fornt bókfell. Tólf elztu
synir hans voru dauðir, en sjálfur lifði hann enn. Á fárra ára fresti hélt
hann fagnaðarhátiðir og reisti óbeliska sjálfum sér til dýrðar. Hann varð
nærri níræður að aldri og hafði ríkt í yfir 66 ár, er dauðinn loksins kom
með bugti og beygingum til að kveðja hann frá hásætinu.
TlMALAUS HEIMUR.
Á tímum Ramsesar var egypzka ríkið þegar um 2000 ára gamalt. Saga
þess sem þjóðríkis náði allt aftur til þeirra tíma, er Menes, fyrstur hinna
miklu faróa, sameinaði Efra- og Neðra-Egyptaland undir eina stjórn. Samt
sem áður má örugglega telja, að Ramses hafi aldrei hugsað um land sitt
sem aldurhnigið ríki. Hann hefur skoðað það sem eilíft og ungt að eilífu.
Egyptaland var alltaf nýtt; það var „gjöf Nílar“, eins og Heródót orðaði
það. Um flóðtímann ár hvert dreifði áin fljótandi áburði sínum milli eyði-
merkurklappanna, endurnýjaði líf og mold dalsins og flæddi áfram, en að
baki hennar skrýddist jörðin vorgrænum lit. Og landið endurfæddist ekki
einungis með ný.tum jarðvegi, heldur einnig með hverjum nýjum konungi.
Faraóarnir, sem þegar fylltu nítján konungsættir á tímum Ramsesar,
voru fremur skoðaðir sem samtaka hópur en drottnarar, er tækju við hver
af öðrum, enda allir ódauðlegir synir sama sólguðsins. Hver og einn af
þeim miðaði tímatalið við upphaf sinnar eigin stjórnartíðar, í stað ein-
hvers fjarlægt atburðar. Hásæti faraós virtist vera hinn óhagganlegi mið-
depill að mestu leyti timalausrar veraldrar. „Einu sinni“ táknaði oftast
nær sama sem nú“.
Ramses var vanur að kalla alla útlendinga einu nafni „aumingja“. Að
yfirgefa hinn frjósama Nílardal hét á máli Egypta „að fara frá svarta
landinu til rauða landsins". sem samanstóð af eyðimörkum, klettum og
fjöllum. Að vísu nærðu útlendu guðirnir rauðu löndin sín öðru hvoru með
regni; þeir sólunduðu því meira að segja með því að láta það falla í sjó-
inn. Útlendir guðir sköpuðu önnur fljót, en Níl var hin góðgjarna slanga
og fjanframt hrygglengja jarðarinnar allrar. 1 jörðu niðri, sögðu Egyptar,
undir hinni sýnilegu Níl, flóði önnur á. Þessi á rann eftir neðanjarðar-
helli þvert i gegnum jörðina frá vestri til austurs. Á hverri nóttu sigldi
sólarskipið, knúið áfram af hamingjusömum dauðingjum, niður og austur
eftir þessari á, í áttina til sólaruppkomunnar. Á morgni hverjum skein
sólin á hinar ósýnilegu krossgötur ánna tveggja, og Hórus, haukguð sjón-
deildarhringsins, dró ljómandi hring sinn umhverfis staðinn. Aðeins í
Egyptalandi voru himinn, jörð og undirheimar þannig tengd saman. Þar
var hjarta og upphaf alls.
Ramses var persónugerður toppsteinn egypska pýramídans. 1 augum
hans hafa mannlegar verur að öllum líkindum litið út eins og bjöllur eða
hnetur, eins og þær mundu gera i augum okkar, ef við horfðum út um
glugga ofarlega í skýjakljúf. Þegar Ramses hefur litið niður eftir þessum
þjóðfélagslega pýramída sínum, hefur hann einna helzt orðið var við hina
göfugu hirðmenn sína. Þeir voru honum góðir félagar, enda hrifnir af
veiðiskap, veizluhöldum, drykkju, ástum og stríði. En aðeins sárafáir þess-
ara gæðinga, sem konungur hafði þekkt frá barnæsku, urðu endrum og
eins þeirrar náðar aðnjótandi að fá að kyssa inniskó hans í stað duftsins
við fætur hans. Næstir í tignarstiganum voru háprestar Ammons, dramb-
samir, slægir í orðræðum og haldnir ástríðu til að láta líta svo út sem
þeir vissu meira en þeir gerðu. Ramses auðgaði þá stöðugt og leyfði þeim
að slá um sig eftir vild, en sjálfur var hann æðsti prestur og raunar guð.
Langt þar fyrir neðan var hið ómissandi skrifstofulið, skrifararnir, að
öllum líkindum frekur og rángjarn múgur. Ramses hélt þeim í skefjum
með hrottalegri „nefstjórn", ef skrifari var staðinn að þjófnaði, var nefnið
skorið af honum, Fyrir neðan skrifarana var svo hrafl iðnaðarmanna og
Framhald á bls. 39.
VIKAN H