Vikan - 24.05.1962, Blaðsíða 17

Sálkreppur og sálgreining.
SIÐMENNINGAR-
VIÐJAR
Dr. Matthías Jónasson:
Norðurpól 24. mai.
Sæll og blessaður, Brandur minn.
Það er svo að sjá, að sá siður að skrifast á, sé
næstum aldauða í þessu landi og þvi er verr. Mér þykir
fyrir þvi, live sjaldan við höfum hitzt i seinni tið og
ég þykist sjá, að þannig verði það að minnsta kosti
í náinni framtíð. Ég skrifa þér þessar línur til þess
að stinga upp á, að við skrifumst á og segjum hvor
öðrum það sem við vitum markverðast og tölum um
þá lærdóma sem draga má af því. Þar sem þú ert
mun yngri maður en ég, ættir þú ekki að skaðast
á þvi. Þú manst til dæmis sáralítið eftir krepputim-
unum mn og eftir 1930 og raunar náðu þeir kreppu-
tímar allt fram til 1940, þegar landið var hernumið
og hernaðaryfirvöldin hófu hér vinnuaðgerðir og sog-
uðu í sig vinnuþrekið.
Þetta veit ég, að þú manst ekki svo glöggt, en ég
man vel eftir ástandinu fyrstu mánuðina eftir að
Bretar fóru að búa til flugvöllinn i Vatnsmýrinni.
Allt í einu urðu allar hendur önnum kafnar og
menn þustu að úr öllum áttum, fyrst i stað var venju-
legt taxta-kaup, en síðan yfirborgaðir og þar af leið-
andi útþrælkaðir, enda splundraðist sú ákvörðun verk-
lýðshreyfingarinnar, að koma á átta stunda vinnu-
degi. Hún dó um leið og
Dagsbrún gerði samþykkt
sína.
En óseðjandi vinnumark-
aður var ekki nóg. Jafn-
framt hófst f)að skefjalausa
svindl- og brask-tímabil
sem enn ríkir í algteym-
ingi og á sér ekki nein tak-
inörk. Það hófst með þvi,
að íslenzkir verktakar, í
samvinnu við brezka liðs-
foringja, fóru að skrá fleiri
menn ti! vinnu, en unnu,
fleiri vörubifreiðar, en nokkru sinni komust að og
fengu greiðslur fyrir í eigin vasa. Næsta stigið var
fimmtán prósentin til múrara og húsameistara
fyrir að sjá um byggingar og höfðu þeir umsjón með
mörgum í einu án þess að hafa nokkra umsjón með
þeim. Þá minnist maður innflutningsins á lávarða-
mublunum, vitfirringarinnar, sem greip um sig svo
að jafnvel kom til handalögmáls um gamla horn-
sófinn á Hótel ísland, en þar voru lávárðamublurnar
frá Bretlandi sýndar og seldar.
Tíminn síðastliðinn aldarfjórðung eða vel það, er
varðaður slíkum fyrirbrigðum, svo ekki sé minnzt
á alla spákaupmennskuna, skattsvikin, smyglið og
spillinguna í nær öllum greinum. ()g hér skal minnzt
á það síðasta, sem fer lágt, en er jafnvel að verða
að fastri viðskiptareglu.
Tveir menn fóru nýlega til iðnrekenda fyrir hönd
stofnunar nokkurrar og skyldu þeir semja við hann
um framleiðslu — og kaup á nauðsynlegum tækjum
fyrir stofnunina. Annar fulltrúinn var ganial! Reyk-
vikingur, en hinn var nýkominn utan af landi, en
þar hafði hann starfað við verzlun um sinn.Samn-
ingar tókust og þegar komið var að því að undir-
skrifa þá sneri eldri maðurinn sér að iðnrekandanum
með pcnnann í hendinni og sagði:
,,Og svo eru ÞaS tvö prósentin." Ungi maðurinn
vissi ekki um livað var rætt og horfði spyrjandi á
félaga sinn. Hann tók eftir þvf, að það kom á iðn-
rekandann, og svo sagði hann: Já, tvö prósentin. Ég
hefði nú gleymt þeim. Ég hækka lilboðið um eitt
prósent. Er það ekki í lagi?“
„O, jú,“ svaraði sá aldraði.
Framhald á bls. 38.
2Qt>
undir
bordid
FRUMSJÁLF OG SIÐFÁGUN.
„Menning okkar er grundvölluð í bælingu hvatanna“.
Llklega hefir Freud hvergi sett menningartúlkun sina fram
i færri og ótvíræðari orðum. Nánar greind fyllir hún 17 bindi.
í þvi formi verður hún ekki viðfangsefni okkar hér; við
gripum út úr aðeins einn, að visu mjög sterkan þátt þessara
menningarviðja: Bælingu kynhvatarinnar.
Hin fræga og umdeilda kenning Freuds, sálgreiningin og
sú menningartúlkun, sem af henni leiðir, fjallar fyrst og fremst
um átök hins hvatræna frumsjálfs við siðvendni menningar-
innar. Svo sem vænta má, biður frumsjálfið ávallt lægra hlut
í þeim átökum; siðvendnin þvingar sjálfselskar hvatir barns-
ins undir lögmál sín og öngmarkar svigrúm þeirra. Þessum
aga tekur barnið frá fæðingu. Það kann að sárna undan sið-
menningarfjötrunum, ófá bera örkuml ævilangt. Þá hefir bæl-
ing hvatanna gerzt of harðleikin, svo að af spratt sálrænt mis-
ræmi, sem í ytra atferli birtist sem taugaveiklun
(psyohoneurosis).
Þennan skilning leiðir beint af sérstakri túlkun á kynlifi
barnsins. Fram um siðustu aldamót rikti almennt sú skoðun,
að barnið lifði sem kynlaus vera fram á unglingsár, er ytri
auðkenni vaknandi kynþroska verða sýnileg. Freud aftur á
móti rökstuddi þá kenningu, að kynhvötin væri eðlislægt og
Framhald á bls. 37.
Freud rökstuddi þá
kenningu, að kyn-
hvötin væri eðlislæg
og virkt afl frá
fæðingu,
en áður hafði því
verið haldið fram að
hún vaknaði ekki
fyrr en á
kynþroskaskeiðinu.
VIIÍAN 17