Vikan - 16.07.1964, Blaðsíða 13

sem fræðir, upplýsir eða skemmtir stund og
stund.
— Hvað segir þú um áhrif sjónvarps á börn-
in? Tekur það ekki við uppeldi þeirra og mótar
þau? Vekur það glæpahneigð og hverskonar
vondar hvatir hjá þeim eða ekki?
Ahrif sjónvarps á börn hafa verið mikið rædd
og eru oft notuð til árása á sjónvarpið. Er haldið
fram, að börnin sitji heilu kvöldin við tækið,
eyðileggi sjónina, vanræki nám og heilbrigðan
leik og verði fyrir illum áhrifum af sjónvarp-
inu.
Gerðar hafa verið ítarlegar rannsóknir á þessu
sviði, bæði í Astralíu, Bandaríkjunum, Japan,
Frakklandi, Þýzkalandi og Bretlandi. Hefur kom-
ið í Ijós, að börn sitji að meðaltali 2—3 stundir
á dag við sjónvarpstæki, þar sem sjónvarp hef-
ur verið í nokkur ár. Þau skemma ekki sjónina og
þau vanrækja ekki nám. Aðeins í einni rann-
sókn, í Japan, virtist ástæða til að ætla að einn
aldursflokkur barna slægi slöku við nám vegna
sjónvarps.
Þessar niðurstöður koma heim við reynslu af
sjónvarpinu hér heima. Fyrst í stað sátu börn
mikið við það, en eftir 2—3 mánuði missti það
mesta aðdráttaraflið og gat ekki keppt við ís-
lenzkan sólskinsdag og leiki úti. Sjónvarpið virð-
ist ekki draga úr bóklestri barna, en eykur áhuga
á ýmsum efnum, til dæmis dýrafræði, landafræði,
mannkynssögu og jafnvel eðlisfræði, þegar slíkt
efni er sýnt.
Hinar erlendu rannsóknir benda til þess, að
ein tegund „bókmennta" verði mjög fyrir barð-
inu á sjónvarpinu. Það eru svonefnd „hasarblöð",
sem birta samfelldar teiknisögur — sjaldan
af betra taginu. Lestur þessara rita er sagður
hafa stórminnkað, þar sem sjónvarp kemur til
skjalanna.
Samt sem áður hljóta áhrif sjónvarpsins á börn-
in að vera mikil. Þau sækja að einhverju leyti
fyrirmyndir í það og mynda sér hetjur í sjónvarps-
þáttum, eins og þau gerðu áður á kvikmyndum.
Verður sjálfsagt að gefa börnunum gætur í sam-
bandi við sjónvarpið og haga dagskrá að ein-
hverju leyti fyrir þau, rétt eins og foreldrar gæta
þess, hvað börn þeirra lesa á prenti, hvaða leik-
rit þau fá að sjá og hvaða kvikmyndir. Vanda-
málið er ekki nýtt, en því alvarlegra sem sjón-
varpið er áhrifaríkara — og er inni á heimilun-
um. Sumir foreldrar hafa þó sagt, að þeir viti að
minnsta kosti hvar unglingarnir eru, þegar þeir
sitja við sjónvarpið. Þeir eru ekki á götunni þá
stundina.
— Er mikið um sérstaka barnatíma í sjónvarpi?
Já, að sjálfsögðu. Sjónvarpið veitir mikla mögu-
leika til að gera þætti, sem eru sérstaklega ætl-
aðir börnum, ekki sízt af því að ímyndunarafl
barnanna er ferskara en hinna eldri. Það er til
dæmis mikið hægt að gera með brúðum, jafnvel
heilum brúðuleikhúsum. Dýramyndir og sjónvarp
úr cirkus vekja alltaf athygli. Walt Disney hefur
ekki aðeins gert teiknimyndir, heldur er hann
orðinn jafn frægur fyrir dýrakvikmyndir af ýms-
um gerðum, ýmist sérkennilegum myndum úr
náttúrunni, eða ævintýrum húsdýra og samskipt-
um þeirra við manninn. Þannig mætti lengi telja,
og hér sem annars staðar virðist gott barnaefni
einnig vera með því bezta, sem fullorðnir horfa á.
— Hér á landi virðast margir menningarfröm-
uðir óttast, að sjónvarp breyti eða eyði íslenzkri
menningu. Telur þú ástæðu til þess ótta?
Við megum ekki gleyma því, að sjónvarp er,
eins og Nóbelsskáldið okkar sagði um móður-
málið, aðeins ílát. Sjónvarp er dauð tækni til
að flytja myndir og tóna frá einum stað til ann-
ars. Menningaráhrif þess fara eingöngu eftir því,
hvað við sjálfir gerum við það, hverskonar dag-
skrá við setjum saman og sendum til þjóðar-
innar.
I þessum efnum eru tvær höfuðstefnur uppi.
Sumar þjóðir hafa eingöngu auglýsingasjónvarp,
þar sem auglýsendur kaupa tíma sendistöðvanna
og tryggja sér síðan efni til að lokka sem flesta
áhorfendur til að horfa á það — og auglýsingarn-
ar. Er þá hætta á, að leitað verði að lægsta
meðaltali í smekk fjöldans, en aldrei sótt á bratt-
ann. Þannig er sjónvarpið í Bandaríkjunum, og
hefur komið fram mikil gagnrýni á menningar-
skorti þess.
Onnur lönd hafa eingöngu ríkissjónvarp, sem
stjórnað er samkvæmt reglum og hefur það mark-
mið að mennta, fræða og skemmta. Þar eru eng-
ar auglýsingar í sjónvarpi. Þetta er kerfi Norður-
landanna þriggja, Noregs, Svíþjóðar og Dan-
merkur. Þar heyrist stundum sú gagnrýni, að
sjónvarpið sé ekki nógu spennandi eða skemmti-
legt.
Margar þjóðir fara nú milliveg. I Bretlandi er
ríkissjónvarp, BBC, eftir norrænu reglunni, en
auk þess kerfi einkasjónvarpsstöðva, sem hafa
auglýsingar, en er þó margvíslegum takmörkum
háð. Italir, Þjóðverjar, Finnar og nú síðast Sviss-
lendingar eru meðal þeirra þjóða, sem hafa
tekið upp takmarkaðar auglýsingar, en halda
fastri yfirstjórn sjónvarpsmála.
Við íslendingar verðum vafalaust í hópi hinna
síðastnefndu, þar sem stefna sjónvarpsins verður
Upptaka á sjónvarpsefni getur farið fram á öllum hugsanlegum stöðum, þegar tækin eru til. Hér er dansk-
ur sjónvarpsmaður að mynda Gylfa Þ. Gíslason f albingi O