Vikan - 12.05.1966, Qupperneq 13

VILHJÁLMUR S.
VILHJÁLMSSON,
rithöfundur
Þcinnig var spurningin eins og hún var
lög'ð fyrir mig. Ég gæti svarað henni með
einni setningu: Vefarinn markaði alls ekki
nein tímamót þegar hann kom út . . . Og
með þessu, er spurningunni í raun og veru
svarað til fulls, en ég get þó ekki lótið
við þetta sitja, og þá fyrst og fremst með
tilliti til hinna ungu höfunda, sem um er
rætt.
Vefarinn mikli kom út 1927. Þá var
Halldór Laxness nýkominn frá Ítalíu og
hafði í hug að komast vestur um haf.
Hann þurfti vitanlega að koma út skáld-
sögunni, sem hann hafði skrifað í Taor-
mínu „allsnakinn með einglyrni, reykj-
andi sigarettur í sífellu og berjandi frá
sér flugur". En það var hægara sagt en
gert, enginn vildi líta við sögunni til út-
gáfu. Þá var Ragnar Jónsson ekki vakn-
aður. Við tókum okkur þvi til, nokkrir
jafnaldrar og vinir skáldsins, og reyndum
að safna áskrifendum og svo var sagan
gefin út f heftum, sem síðan voru borin
til áskrifenda og seld á götunum, eins og
dagblöðin nú. Mér gekk ekki verr en öðr-
um að fá menn til að skrifa sig á, bág-
lega gekk það samt. En Halldóri létti þeg-
ar hann gat farið að lesa söguna á prenti
og þá var hann glaður, liggjandi í blikk-
bala eins og smábarn í baði, og það
fuku af honum brandararnir . . . En sag-
an vakti ekki neina athygli. Ég man þó
að Ágúst Jónsson, faðir Láru miðils, sem
orkti mikið f Alþýðubiaðið og birti þar
ýmiskonar fróðleik, skrifaði mjög fallega
um bókina. Hann var einn þeirra sem
hafði gerzt áskrifandi enda laus á aur-
unum ef hann átti nokkra, en hann var
oft lasinn og gat ekki unnið . . . Áratug-
um seinna fóru menn að halda því fram,
að Vefrainn hefði vakið gífurlega athygli
og siðan valdið straumhvörfum. Hann vakti
ekki neina athygli og fáir vildu lesa sög-
una. Hins vegar má segja, að með þessari
sögu hafi Halldór fyrst birzt, sem „þrosk-
aður" rithöfundur. Það var Bréf til Láru
L_________________________________y
--------------------------
eftir Þorberg, sem vakti gifurlega athygli
um leið og bókin kom út, 1924, og olli
næstum því straumhvörfum samtímis, þó
að háirfin yrðu sterkari og örlagaríkari
síðar . . .
Ég hef lesið af gaumgæfni allar þær
fjórar skáldsögur, sem um er rætt og
komu út á síðasta hausti. Mig langar af
þessu tilefni, að segja nokkur orð um
þær og þá fyrst og fremst til þess að láta
skoðun mína í Ijós um það, hvort þær
muni valda straumhvörfum í skoðana-
myndun, stíl, efnisvali og byggingu.
DÆGURVÍSA. Sagan er vel skrifuð.
Hugmyndin er ágæt. Eitt hús og örlög
fólksins, sem í því býr. Megingallinn er
sá, að skáldkonan, sem er þó oft snjöll
og býr yfir skaphita, hættir sögu persóna
oft i miðju kafi, þannig að atburðarásin
dettur niður. Samskipti íbúanna eiga ekki
rauðan þráð og þar með er sama og ekk-
ert, sem sameinar örlög flestra þeirra.
Sagan getur ekki valdið straumhvörfum.
Hitt er allt annað mál, að Jakobína Sig-
urðardóttir getur valdið straumhvörfum.
Hún yrkir betur og á heitari tilfinningar
en flestir aðrir, sem nú yrkja.
ORGELSMIÐJAN. Þetta er alger fanta-
sía, og sami kaflinn upp aftur og aftur.
Hann svipar til Gangrimlahjóls Lofts Guð-
mundssonar, sem er síst verri saga. Bók-
in er skelfilega erfið aflestrar. Ég vil ekki
lenda aftur í sömu átökum. Þessi bók get-
ur ekki valdið straumhvörfum. Hún á ekki
erindi við manneskjur.
Framhald á bls. 49.
—
EINAR BRAGI
Ijóöskáld
Nei, nei. En ég vænti góðs af þessum
uppreisnaranda.
BJARNI BENEDIKTSSON,
rithöfundur
Ég er ekki viðbúinn að meta þau „tíma-
mót í skáldsagnagerð okkar", sem fyrir-
spyrjandi telur Bréf til Láru og Vefarann
mikla hafa valdið „á sínum tíma". Bréf
til Láru er ekki skáldsaga; og ætli það
sé ekki löngum æði torvelt að festa hend-
ur á beinum áhrifum einnar bókmennta-
greinar á aðra? Og hvaða timamótum
olli Vefarinn mikli? Ef Halldór Laxness
hefði aldrei samið seinni skáldsögur sín-
ar, heldur snúið sér til dæmis að bissness
eftir ritun Vefarans — hver væri þá hlut-
ur þessarar sögu í skáldsagnagerð okk-
ar? Ég veit það ekki. Hitf veit ég, að Vef-
arinn er hæpið listaverk. Ég held hans
væri að litlu getið, ef hann væri ekki á-
fangi á ritferli manns, er SEINNA reynd-
ist frjóasti skáldsagnahöfundur fslendinga.
En Vefarinn er í sjálfum sér ekki mark-
verðari fyrir það, að höfundur hans rit-
aði síðar Ljósvíkinginn og íslandsklukk-
una.
Ég hlýt þvi að sneiða hjá öllum sam-
anburði á áhrifum Vefarans mikla og
Bréfs til Láru annarsvegar og hugsanleg-
um áhrifum þessara fjögra nýju sagna
hinsvegar. En ég álít, í stuttu máii, að
þær muni ekki marka nein þáttaskil í ís-
lenzkri skáldsagnagerð. Vissulega eru
talsverðir bjórar í sögunum; höfundar
þeirra eru skáld allir saman; af sumum
þeirra gæti verið góðs að vænta. En þær
skortir sem heild iistræna og hugmynda-
lega burði til að geta átt þátt í að lyfta
islenzkri sagnagerð til nýrrar vegsemdar.
Ég vænti þess, að íslenzkir höfundar láti
þjóðfélagsmál til sín taka í skáldsögum
nú á næstunni. En það verður ekki fyrir
fordæmi þessara sagna, heldur af því að
þjóðfélagsgagnrýni liggur [ loftinu — eins
og við þekkjum af bókmenntum fjórða
áratugsins. Samtíminn kallar á ferskt gild-
ismat, skilgreiningu, túlkun hlutanna, ný
viðbrögð og skyggn augu. Hver veit nema
næstu árin verði samdar svo ágætar sósí-
Framhald á bls. 44.
V______________________________________,
VIKAN 19. tbl. ^