Vikan - 09.10.1969, Side 18

IHHID SlhRF
I VIRMf GD WSI
ÞORSTEINN MATTHÍASSON
. .Suður með Laufásveginum
í Revkjavík stendur eitt
virðulegasta Inis borgarinnar.
Ekki er það reist í þeim
glerhallarstíl, sem einkennir
nú flestar byggingar vorrar
nýríku þjóðar heldur í formi
fornra hátta, þeirra er vel
þóttu samrýmast fram-
kvæmdamætti þeirrar kyn-
slóðar, sem heilsaði nýrri öld,
án þess að ofbjóða gjaldþoli
hennar um efni fram.
Letta hús hefur nú staðið
i rúmlega sjötíu ár og í því
hefur það fólk numið fræði
sín, er til þess hugsaði að
verða leiðbeinendur skóla-
æskunnar í landinu.
Fyrir 43 árum settist þar í I.
bekk átján ára piltur kominn
frá einni afskekktustu byggð
landsins. Flest það fólk sem
skólann sótti var uppalið í sveit,
hafði vanizt þeim störfum, sem
viðkomu íslenzku atvinnulífi til
sjávar og sveita, en þekkti minna
til fjölbýlishátta og þó sízt þeirr-
ar kröfugerðar á hendur annarra,
sem nú er leiðarljós svo margra.
Leiðtogi þessarar skólastofnun-
ar var séra Magnús Helgason,
bóndasonur frá Birtingaholti,
virðulegur íslendingur og heil-
steyptur persónuleiki. f hópi
kennaranna voru Freysteinn
Gunnarsson, er eftir hann tók
við skólastjórn, og Ásgeir Ás-
geirsson, sem síðar varð forseti
íslenzka lýðveldisins.
Boðskapur séra Magnúsar til
nemenda sinna var á þessa leið:
„Margur horfir nú, ekki síður en
oft að undanförnu, með þungri
áhyggju á hag lands og þjóðar,
sér þar víða mein og veilur og
voða. Og þær sóttir ekki allar
guði að kenna. Óáran, hvorki til
lands né sjávar, heldur þar sem
sízt skyldi — í sjálfu mannfólk-
inu — spilltur hugsunarháttur,
„mannkostalægðir eru lastanna
gnægðir," svo sem Hallgrímur
kvað að orði. Dofnandi trú,
hnignandi siðgæði, kulnandi ætt-
jarðarást, en í hennar stað
flokkadráttur um fé og völd og
stéttabarátta með tilheyrandi
rógburði og tortryggni. Og þó
að segja megi með sönnu, að oft-
ar og víðar hafi í þessum efn-
um verið pottur brotinn heldur
en nú er hér, hver mun þó neita,
að vá sé fyrir dyrum af þessum
sökum? — Og hvar skyldi á
stemma, ef ekki að upptökum?
Veit ég, er út í lífið kemur,
geta skoðanir orðið á fleiri vegu
en einn, bæði um þjóðmál og
trúmál, en þrátt fyrir allan
ágreining, vildi ég óska að þið,
og stétt ykkar yfir höfuð, segizt
fremur í sveit og ætt með Sig-
urði Hranasyni og Síðu-Halli, en
þeim Hofsbændum Skammkatli
og Merði. Annars mun mér
virðast illa numin íslandssagan.
Það er haft eftir frægum
Rómverja, að hann hafi sagzt
aldrei síður vera iðjulaus en
þegar hann væri iðjulaus. Ég
vildi óska að þið gætuð sagt það
sama eftir á, um notkun skóla-
tímans, sem í augum ýmsra út
í frá er ekki annað en iðjuleysi,
ef hann gefur ekki beint af sér
mat og peninga. Það er satt, að
sumartíminn gefur meira gull í
mund, en ef veturinn gæti gefið
ykkur gull í hjarta, þá væri það
ekki minna vert. Sönn menntun
höfuðs og hjarta er sannarlega
meira virði en hundrað sumar-
kaup.“
Ekki veit ég, hvort skólaleið-
togar nú ávarpa nemendur sína
almennt í þeim anda, sem séra
Magnús Helgason, en þegar litið
-A- Kennaraskólahúsið gamla.
er til þeirra tilvitnana, sem hér
eru teknar, virðist þó sem þau
orð sem þar standa séu í engu
úrelt og gætu ekki síður tekið
til þeirrar tíðar er nú líður.
Árið 1918 kemst hann svo að
orði::
„ísland, fullvalda ríki með al-
mennasta atkvæðisrétt, sem
nokkurs staðar á sér stað, en um
leið langt að baki að alþýðu-
menntun. — Það er geigvænleg
framtíðarmynd í mínum augum,
hvað sem öðrum sýnist.
Steingrímur sagði:
„Stjórnarfrelsi firrt þeim
kraft,
er fær af menntun staðið.
Það er sama og sjálegt skaft,
sem að vantar blaðið.“
Líkingin sýnir vel, hvað
stjórnfrelsið reynist þá máttlaus
hégómi. En nú finnst mér lík-
ingin ekki nógu sterk. Stjórn-
frelsi án samsvarandi menning-
arþroska reynist oft beinn voði,
ekki eins og meinlaust og gagns-
laust, blaðlaust skaft, heldur
eins og hárbeitt blað, sem vant-
ar á skaftið, svo hætt er við að
sá sem ætlar að beita því, skeri
sjálfan sig til óbóta. Það veit
ham'ngjan, að ég treysti þeim
eigi til forystu innan lands né ut-
an, sem ekki sjá þetta, eða vilja
við það kannast.-------
Landið er komið í miklu nán-
ara samband við önnur lönd og
viðskipti við aðrar þjóðir fara
því stórum í vöxt. Ef þjóðin á
að standast í þeim kappleik sem
18 VIKAN «■ tbl-