Vikan - 15.04.1971, Blaðsíða 44

væri. Hann var óskaplega
hræddur við að lenda í helvíti,
enda erfitt að sjá að hann ætti
betur heima í öðrum vistarver-
um. Þennan ótta kunni Mada-
me de Maintenon að nota sér,
og ól á honum sýknt og heil-
agt, jafnframt því sem hún
þóttist hughreysta hann og
gerði sér upp viðkvæmni og
umhyggjusemi. Hún klæddist
sjálf eins konar sorgarbúningi
og safnaði prestum og guð-
hræddum heimspekingum að
kónginum sínum. Viðbrigðin í
hinum ofurglæstu Versölum
voru mikil; áður höfðu menn
lifað þar hvern dag í dýrleg-
um fagnaði, en nú ætlaði allt
þar að kafna í guðsfrukti og
trúarhræsni. Og Madame de
Maintenon var sú, sem leikn-
um stjórnaði.
Auðvitað var þetta ekkert
annað en hræsni og yfirskyn
hjá kerlingunni, því að það
sem hún vildi var ekkert ann-
að en það sama og eljur henn-
ar. Það sýndu nærföt þessarar
kristilegu frúar bezt, en þau
voru einhver þau skrautleg-
ustu og glannalegustu á þeirri
tíð. En það mátti hún eiga að
hún hélt sér undravel, því að
hátt á sjötugsaldri var hún
enn aðlaðandi fyrir karlpen-
inginn. Þegar hún var sextíu
og sjö ára, kvartaði hún í
einkabréfi yfir ástarþörf kon-
ungs, sem lítið dró úr með aldr-
inum: „Að minnsta kosti tvisv-
ar á hverri nóttu, ég held þetta
ekki út.“
Francoise de Maintenon gerði
einnig mikið að því að iðka
yfirborðskennt gáfnahjal, þeg-
ar hún ræddi við konung, og
taldi honum þannig trú um að
hún væri gáfuð og hefði vit á
menningu. Aumingja Lúðvík
hélt að nú loksins eftir langa
mæðu hefði hann fundið konu,
sem lifði fyrir eitthvað annað
en litla hlutinn. Hann ræddi
langtímum við hana um lista-
safn sitt, sem var ekki síður
stórkostlegt en annað hjá hon-
um, Versalahöll, sem var uppá-
haldsmannvirki hans og þörf
sína fyrir fegurð, sem var
óneitanlega mikil. En hann fór
villur vegar.
Madame de Maintenon hafði
ekki hundsvit á listum, bók-
menntum eða neinu fallegu yf-
irleitt. Eins og eljur hennar
hafði hún aðeins eitt í huga:
að baða sig í ljómanum frá
þessum konungi allra konunga,
karlmanni allra karlmanna.
Þrátt fyrir allan hirðglans-
inn og dýrðina var Lúðvík
fjórtándi því alltaf í rauninni
einmana. Hann naut aldrei
hliðstæðrar gæfu og eftirmað-
ur hans og sonarsonur Lúðvík
fimmtándi: að eignast skyn-
sama og nærgætna ástkonu
sem Madame Pompadour var.
Ekki hindraði einsemdartil-
finningin einvaldann þó í að
halda kvennafarinu áfram,
miklu fremur má ætla að hún
hafi kynt undir girndir hans.
Allt fram til sjötugs leið ekki
svo dagur að hann gamnaði sér
ekki við einhverja af fegurstu
konum hirðarinnar, og valdi
nú til þess tímann milli átta
og tíu að kvöldi. Þar sem hann
varð meiri vinnumaður með
aldrinum, tók hann venjulega
með sér skjöl og plögg í rúm-
ið til skyndikvennanna og sat
við skriftir á sænginni á und-
an og eftir.
Síðan gekk hann til kvöld-
verðar, sem hófst hálfellefu.
Enn sem fyrr stóðu menn
hundruðum saman og störðu í
forundran á allt það gífurlega
magn matvæla, sem hvarf of-
an í drottin þeirra.
Það var mikilvægur liður í
pólitík Lúðvíks fjórtánda að
gera sig að sýnisgrip við öll
möguleg tækifæri. Ekki aðeins
aðallinn, heldur og almennir
borgarar höfðu alltaf aðgang
að görðum og sölum Versala.
Versalir, sem konungur lét
byggja, varð stærsta höll í
heimi. Tíu þúsund manneskj-
ur bjuggu þar að staðaldri.
Kauphöndlarar og peningalán-
arar voru þar stöðugt á vakki.
Og höllin var tröllaukin sam-
kvæmismiðstöð: alltaf var dans-
leikur í einhverri álmunni, eða
þá miðdegisveizla eða leiksýn-
ing.
Lúðvík fjórtándi gerði Ver-
sali að sýningarglugga fyrir
Frakkland. Hann hafði beztu
listamenn samtímans í vinnu
hjá sér og gerði framúrstefnu
að pólitísku herbragði. Hann
hélt veizlur fyrir þúsundir
manna í senn, og gaf gjafir
fyrir hundruð milljóna á einu
kvöldi. f Versölum lifðu menn
í dýrlegri fagnaði en þekkzt
hefur í Evrópu fyrr eða síðar.
f aðeins eina herbergjaálmu í
Versölum keypti Lúðvík hús-
gögn fyrir tíu milljónir Livres;
umreiknað í íslenzkar við-
reisnarkrónur yrði það sex
milljarðar.
Ekki lá þó hégómadýrð sól-
kóngsins hér fyrst og fremst
að baki, heldur varð þetta að-
ferð hans til að „temja dýra-
hjörðina“, eins og hann kall-
aði frönsku þjóðina. Hver
Frakki sem vildi teljast mað-
ur með mönnum varð að taka
þátt í öllum veizlum og opin-
berum athöfnum í Versölum.
Þetta tók aðalsmennina svo
mikinn tíma að þeir höfðu
varla tíma til að líta við í höll-
um sínum úti á landi. Þar með
dvínuðu áhrif þeirra heima í
héraði, sem áður höfðu verið
mikil og konungsvaldinu stund-
um háskaleg, og svallið í Ver-
sölum gleypti auðæfi þeirra
von bráðar. Peningar þeirra
hurfu í fjárhættuspil, í ný og
skrautleg föt. Til þess að verða
sér ekki til skammar í Versöl-
um þurfti föt, og alltaf ný og
skrautleg föt. Og konungurinn
réð klæðatízkunni. Á tuttugu
ára tímabili breytti hann henni
ellefu sinnum. Engin aðalskona
gat verið þekkt fyrir að láta
sjá sig við hirðina í kjól, sem
kostaði undir hundrað sjötíu
og fimm þúsund krónum.
Þetta var hinn pólitíski til-
gangur með því að byggja Ver-
sali: aðallinn gerði sig að engu
fjárhagslega og varð þar með
upp á konung kominn. Þetta
tryggði Lúðvík fjórtánda frið
innanlands og Frakklandi
sterka miðstjórn.
En auðvitað hafði gamanið,
sem öllu þessu fylgdi, líka
mikið að segja fyrir sólkóng-
inn. Hann dansaði stundum og
daðraði næturnar út. Hann hélt
gandólaveizlur á síkjunum í
görðunum. Hann hélt uppi
stórri hljómsveit, sem hið
fræga tónskáld Lulli samdi
tónverk fyrir. Leikritaskáldið
Moliére þurfti ekki heldur að
kvarta. Honum borgaði kon-
ungur á fjórtán árum nærri
fjörutíu milljónir króna fyrir
kómidíur hans. Og 1680 stofn-
aði Lúðvík fjórtándi Comédie
francaise, sem til þessa dags
er frægasta leikhús Frakklands.
Hverja nótt klukkan tvö
gekk sólkóngur til hvílú. Ekki
þó af því að hann væri þá
þreyttur. Heldur beið hans þá
í bólinu hverju sinni kvenmað-
ur, oftast ljóshærð, bláeygð og
þrifleg. Einkahíbýli hans, þar
sem þetta gaman hans í ell-
inni átti sér stað, voru rúm-
góð, há undir loft og veggir
settir speglum.
En á dauðastundu Lúðvíks
skorti bæði ljóma og Ijós. Nær-
stöddum lá við köfnun af
svælu af reykelsi, sem Mada-
me de Maintenon brenndi, og
varla heyrðist mannsins mál
fyrir söngli og rauli í óteljandi
grúa af prestum, sem hin óop-
inbera eiginkona konungs hafði
til kallað.
Lúðvík fjórtándi hvarf á vit
eilífðarinnar fyrsta september
1715, eftir mikil veikindi í
viku. Hann var þá sjötíu og
sjö ára, og líkami hans upp-
gefinn af gegndarlausu svalli
mestan hluta þess tímaskeiðs.
Þegar andlátið bar að höndum
var hann allur orðinn svart-
flekkóttur.
Sagt er að Lúðvík hafi liðið
gífurlegar þjáningar síðustu
dagana áður en hann tók and-
vörpin. En hann bar sig karl-
mannlega til hins síðasta. Of-
urmannleg sjálfsstjórnin, sem
hann hafði tamið sér, brást
honum ekki heldur þá. Hann
bar allar pínslirnar með ró og
sló jafnvel um sig með gam-
anyrðum. Þegar Madame de
Maintenon kreisti upp úr sér
nokkur tár eitt sinn, þegar sól-
kóngurinn hennar átti skammt
eftir, sagði hann hæðnislega:
„Af hverju grátið þér, Mada-
me? Þér hafið þó ekki haldið
að ég væri ódauðlegur?"
Svo hló Lúðvík fjórtándi.
Þremur dögum síðar var hann
dauður.
☆
EF Þ0 HEFÐIR
GETAÐ BEÐIÐ
Framháld af bls. 16.
ir hans hafði alltaf leyst heims-
vandamálin með einræðum á
löngum gönguferðum um skóg-
inn, og hann tók aldrei eftir
pollanum, sem gekk við hlið
hans og hermdi eftir honum
hreyfingar og látbragð.
Spegilmyndin var ennþá að
yfirvega spurninguna um
drykkinn. Simon var hávaxinn
og breiðaxla maður og skarp-
legir andlitsdrættir hans sem
báru vott um lífsreynslu sýndu
honum hugsandi mann. Milda
skinið frá vegglömpunum gerði
þykka, brúna hárið, sem svolít-
ið var farið að grána í vöngun-
um, miklu ljósara en það var
og sólbrunann dekkri ... — Það
er bezt þú látir það vera. Sim-
on og spegilmyndin komust að
sömu niðurstöðu samtímis....
— Þú ættir að muna hvað kom
fyrir síðast, þegar þú fékkst
þér of mikið.
Jú, sannarlega, víst mundi
hann eftir því hryllilega kvöldi
þegar hann hafði haft ofan af
fyrir sér með viskýi, meðan
hann var reiður yfir því hve
hún var alltaf sein í tíðinni og
það gerði það að verkum að
hann fór að hugsa. Um Penny.
Penny litla var svo ung að
hún hefði getað verið dóttir
44 VIKAN 15.TBL