Vikan - 26.02.1981, Blaðsíða 6

Sögurnar í Þúsund og einni nótt bera með sér að
þær eiga rætur að rekja til margra þjóða og landa.
Ómögulegt er að vita hvort nokkur einn rit-
höfundur samdi þennan sagnaflokk, en sögurnar
sjálfar bera með sér að þær eru komnar frá
Persíu, Kína, Indlandi, Sýrlandi, Grikklandi og
Egyptalandi auk annarra.
Talið er að gullöld mahómedansks skáldskapar,
sem varði fram á 13. öld, hafi lokið með Þúsund
og einni nótt. Bestu dæmisögunum, ævintýr-
unum, ferðasögunum og ástarsögum var safnað
saman í þessum sagnabálki.
Þúsund og ein nótt — arabiskar sögur
kom út í 4. útgáfu árið 1971 hjá Máli og
menningu. Það var Steingrímur
Thorsteinsson sem íslenskaði og segir
hann meðal annars í inngangi:
„Allt í Þúsund og einni nótt er miðað
við viskuna, eins og hið æðsta afl í
heiminum, og er sú aðferð oft viðhöfð,
sem Austurálfu þjóðum er töm, að
sanna einhvern málshátt eða lífsreglu
með þvi að segja sögu, sem getur heim-
færst til þeirra, og eru oft um leið til-
færðir staðir úr Kóraninum. Alstaðar
kemur fram hatur á harðstjórn og
kúgun, á ranglæti dómaranna og hræsni
munkanna, en hinsvegar lýsir sér
virðing fyrir iðjusemi, skírlífi, þar sem
talað er um ástir, og einlæg lotning fyrir
dyggðinni. Hefur því Þúsund og ein nótt
ætíð, meðal allra þjóða og stétta, verið
álitin ágæt og lærdómsrík bók fyrir unga
og gamla.
Margir kunna að vísu að snúa hug-
anum til hins holdlega og munaðarlega,
því hún er full af lýsingum á heims-
legum fögnuði, glæsilegurn höllum og
inndælum aldingörðum, ljómandi
auðæfum, tælandi dansmeyjum og söng-
dísum, og hinu dáðlausa ástarlifi hinna
austurlensku konunga. En frá öllu þessu
er sagt með svo saklausri einfeldni, að
engin óspillt tilfinning getur hneykslast
á því.
Eins kann sumum að hætta við, að
taka einungis eftir hinu óstjórnlega í
ímynduninni, þar sem ræðir um risa.
anda og ýmsar stórkostlegar hugsmíðar.
sem eiga skylt við hið indverska
hugmyndalíf og jafnvel hina fornu trú
forfeðra vorra. Særingar, álögur, galdra-
menn og óumflýjanleg forlög koma þar
fyrir eins og í frásögum vorum, og hver
getur lesið um hinar stórkostlegu sjón-
hverfingar svo, að honum detti ekki i
hug ferð Þórs til Útgarða-Loka? En hið
kynlega og töfralega ræður aldrei svo
miklu, að hin andlega þýðing komi ekki
fullkomlega i ljós, og hver sem les með
athygli getur ekki misst sjónar á hinni
siðferðislegu stefnu, sem er hin sanna sál
og líf frásagna þessara.
Þegar sögur þessar mynduðust, var
berserksgangurinn farinn af átrúendum
Mahómets og komin mannúð og
menntun í stað harðfengi og grimmdar.
því er þar mest lofað: mildi, réttlæti og
göfuglyndi. I þessu eru þeir kalífinn
Harún Alrasjid, og Salómon konungur
andanna teknir til fyrirmyndar. í
forlögum mannanna, svo flókin sem þau
virðast vera og full af mótsögnum, lýsir
sér jafnan stjórn guðs, með réttlæti og
miskunnsemi, en hið arabiska þjóðerni
kemur fram í því, hvað lífsþekkingu og
skynsamlegri lífsnautn er þar haldið
fram. Þúsund og ein nótt lýsir heimslifi
þeirra, eins og Kóraninn lýsir trúarlifi
þeirra.
Frásagan er skýr, einföld og lifandi,
og sögunum aðdáanlega niður skipað;
þær eru eins og marglitar perlur, sem
dregnar eru upp á mjóan þráð. Sögunum
er svo skipt, að þær hætta í hvert skipti,
þar sem forvitni lesandans er mest, svo
hann hlýtur að halda áfram eins og sá,
sem villist inn í inndælan skóg ogfærekki
af sér að snúa aftur, heldur gengur
áfram í unaðssamri leiðslu. lmyndunin
leikur sér þar eins og barn, jafnt að hinu
ógurlegasta sem hinu inndælasta, og
sökkvir sér í djúp sinnar eigin auðlegðar,
en alvara viskunnar og reynslunnar er
annars vegar og bendir á hverfulleik og
fallvelti lífsins, og sýnir ætíð, hvernig
hið góða sigrast á öllu, og hið illa á sjálfu
sér.”
Sagan af barna-
kennaranum
mjaðmhalta
„Tignaði konungur! Ég var fyrrum
barnakennari og hafði sjötíu börn til
kennslu, og lét mér jafnan annt um
framfarir þeirra í siðferði og lærdómi.
Hafði ég innrætt þeim slíka lotningu
fyrir mér, að i hvert skipti sem ég
hnerraði, þá fleygðu þau öllu frá sér,
stóðu upp með auðmýktarsvip, kross-
lögðu hendurnar á brjóstið og hneigðu
sig svo mælandi: „Guð blessi spekinginn
hann kennara okkar.” Svaraði ég þeim
þá og sagði: „Guð blessi ykkur og okkur
öll saman.” Léti nú eitthvert barnið hjá
líða að taka undir óskir hinna, þá var ég
vanur að refsa því með harðri hendi.
Var nú ekki annað að sjá en ástsemd
mín og alúð mundi bera hina bestu
ávexti.
Einu sinni beiddu börnin mig að lofa
sér að fara til lystigarðs nokkurs skammt
frá borginni, og leyfði ég þeim það. Var
mér mikil ánægja að horfa á skemmtun
barnanna, og hafði ég vakandi auga á
öllum leikjum þeirra, héldum við síðan
heim, en á leiðinni gerðust börnin
þreytt, og kváðust þau vera dauðþyrst.
Sáum við loksins álengdar brunn
nokkurn, og varð þá mikill fögnuður, en
er við vorum komin að honum, þá
batnaði ekki um því hvorki var þar festi
né fata til að ná upp vatninu. Ég
aumkaði mig því yfir börnin og ásetti
mér að hjálpa þeim, hvað sem kostaði, og
lét ég þau þvi fá mér lafdregla sína, rakti
þá í sundur og knýtti úr þeim festi. En til
allrar óhamingju gat ég ekki náð ofan til
vatnsins með bandi þessu, og varð ég því
að taka til annarra ráða. Ég lét sígast í
festinni niður í brunninn, en börnin
héldu í; hafði ég með mér dálítinn bikar
og fyllti ég hann vatni, hvað eftir annað.
Drógu börnin hann upp, og er þau höfðu
öll saman slökkt þorsta sinn, þá beiddi ég
þau að draga mig aftur upp úr brunnin-
um. Þau gerðu svo og kepptust hvert við
annað að toga mig upp; var ég nú rétt að
segja kominn upp að brunnbarminum. en
í því vetfangi vildi svo illa til, að ég fékk
hnerra. Krosslögðu þá börnin óðar
hendumar á brjósti sér og kölluðu einum
munni: „Guð blessi vorn æruverðuga
kennara.” En ég var þá ekki svo á vegi
staddur, að ég gæti svarað þeim, því ég
hrapaði í sama bili niður í brunninn og
brotnaði í mér mjaðmarbeinið. Hljóðaði
ég þá upp yfir mig af sársauka, en börnin
þutu í allar áttir að leita mér hjálpar.
Loksins vildi það mér til hamingju, að
nokkrir hjartagóðir menn áttu þar leið
framhjá og björguðu þeir mér úr bágind-
um mínum, settu mig upp á asna og
komu mér heim til mín. Kramdist ég þar
í langri legu og batnaði mér aldrei svo
vel, að ég aftur gæti annast störf mín;
varð ég fyrir þá sök að hætta við
skólann. Þannig reið hégómagirnin mér
að fullu, því hefði ég ekki gengið svo
hart eftir hégómlegum kurteisisvana, þá
hefði ég vel getað hnerrað mér að
skaðlausu, og ekki þurft að hrapa niður í
brunninn og verða vanfær alla ævi.”
Gjaldkerinn og
þjónn hans
„Gjaldkeri konungs nokkurs hafði
komist inn á gifta konu á laun við mann
hennar. Kona þessi átti einnig vingott
við þjón hans og vitjaði hann hennar
öðru hvoru á laun. Einhverju sinni
þegar þjónninn var að gamna sér við
hana, þá kom húsbóndi hans til hennar
og sá hún þá ekki annað úrræði en að
fela þjóninn í kjallararúmi, sem
hlemmur var yfir. Grunaði gjaldkerann
6 Vikan 9. tbl.