Vikan - 20.02.1986, Blaðsíða 36

þykjan er einskorðuð við liðandi
stund. Það er líka langt í frá að
allir reykingamenn fái lungna-
krabba eða hjartasjúkdóma og
einhvers staðar í kollinum lúrir sú
fullvissa að það sé nokkuð sem
bara komi fyrir aðra.
MEÐFERÐÁFENGIS
Áfengi er eini löglegi vímugjaf-
inn en hafi einhver haldið að það
sé vegna þess að það sé að mestu
skaðlaust upplýsist að svo er ekki.
Skammtíma áhrif áfengisneyslu
þekkja flestir af eigin raun eða
annarra. Afleiðingar bráðrar yfir-
skömmtunar eru líka flestum
kunnar, sömuleiðis eftirköstin
(timburmennirnir). Langvarandi
eiturverkun áfengis kemur einkum
fram hjá þeim sem neyta áfengis
oft og reglubundið. Þar ber helst
að nefna magabólgur, lifrar-
skemmdir (skorpulifur), taugabólg-
ur, geðveiklun og hjartabilun.
Áfengi getur og verið vanabind-
andi. Áfengissýkin er alvarlegasta
afleiðing misnotkunar áfengis.
Talið er að tíundi hver 65 ára
karlmaður á íslandi eigi eða hafi
átt við áfengisvandamál að stríða.
En svo er því líka haldið fram að
hóflega drukkið vín gleðji manns-
ins hjarta.
SJALDAN HEFÉG
FLOTINU NEITAÐ
Svo mælti hann Jón á kross-
götum fyrir óralöngu og undir
þetta gætu margir nafna hans
áreiðanlega tekið nú. Þá ættu þeir
sjálfsagt ekki beinlínis við flot eins
og hann Jón gamli heldur ýmiss
konar annað feitmeti sem ekki
draup af hverju strái hér áður fyrr
á árum. Jón á krossgötunum þurfti
heldur ekki að neita flotinu heils-
unnar vegna.
Nútíma Jónar og aðrir Islend-
ingar kunna vel að meta feitmeti,
smjör, smjörlíki, rjóma, feitt kjöt,
feitt álegg og unnar kjötvörur,
majónes og djúpsteiktan mat svo
eitthvað sé nefnt. íslenskt krása-
borð, hvort heldur er „matur eða
kaffi“, stendur venjulega saman af
öllu þvi feitasta og sætasta sem
hugsast getur. Og það er allt á
bannlista þeirra sem gefa gaum að
heilsunni.
íslendingar og þá einkum ís-
lenskir karlmenn neyta allt of
mikillar fitu og sér í lagi harðrar
fitu. Sú fita stuðlar að því að blóð-
fita hækkar sem aftur orsakar að
hjarta- og heilaæðar kalka og lok-
ast. Afleiðingarnar eru kransæða-
stífla og heilablóðfall. Um 4o%
allra dauðsfalla á Islandi eru af
þeim sökum.
Mönnum er því heilsunnar
vegna ráðlagt að draga stórlega úr
neyslu á smjöri, smjörlíki, feitu
kjöti, rjóma, feitum kökum og
súkkulaði. Veisluborðið verður að
líta öðruvísi út ef menn ætla að
auka líkurnar á góðri heilsu og
lengra lífi.
SALTLAUST, SYKURLAUST,
BRAGÐLAUST OG
MEINHOLLT?
Fyrir nokkrum árum varð uppi
fótur og fit í heiminum vegna þess
að menn töldu sig loks hafa komist
að því hvers vegna háþrýstingur
(hár blóðþrýstingur) væri svo al-
gengur á Vesturlöndum. Sökudólg-
urinn var venjulegt matarsalt eða
öllu heldur natríumklóríð (NaCl) í
matarsalti. Erfitt hefur reynst að
sýna fram á það svo óyggjandi sé
að natríumklóríð sé skaðvaldurinn
en læknar og næringarfræðingar
eru þó sammála um að of mikið sé
af salti í fæði nútímamanna al-
mennt og rétt sé að draga úr allri
óhófsneyslu, (til dæmis ættu menn
að venja sig af að salta mat á disk-
inum sínum).
Islendingar eru einna mestar
sykurætur og sælkerar á Vestur-
löndum og lengi vel var þeim ætlað
heimsmetið í sykurneyslu. Á und-
anförnum árum hefur nokkuð
dregið úr innflutningi hreins syk-
urs í sekkjum en talið er að í stað-
inn hafi innflutningur á tilbúnum
matvælum, sem innihalda sykur,
aukist. Mikil sykurneysla veldur
tannskemmdum (sem eru mun al-
gengari hér en í nágrannalöndun-
um) og offitu. Það sem veldur
læknum og næringarfræðingum þó
hvað mestum áhyggjum er að fólk
(ekki síst börn og unglingar) full-
nægir orkuþörf sinni með því að
borða sætan mat sem inniheldur
hins vegar lítið af nauðsynlegum
næringarefnum. Talið er að um
20% af hitaeiningum fæðunnar
komi úr sykri en æskilegt er að það
sé innan við 15% sem þýðir í reynd
að sykurneysla þarf að minnka um
þriðjung.
Um 1960 var töluvert farið að
nota gervisykur í ýmis matvæli.
Helst voru það efnin syklamat og
sakkarín sem notuð voru í sykur-
lausa drykki og megrunarmat.
Rannsóknir leiddu síðan í ljós að
bæði þessi efni gátu valdið krabba-
meini væri þeirra neytt í miklum
mæli. Syklamat var um tíma bann-
að með öllu en síðan var notkun
þess leyfð á ný þar sem sýnt þótti
að það væri ekki hættulegt í jafn-
litlum skömmtum og þess var
venjuleg neytt í. Aspartam (Nutra
Sweet) er sætuefni sem nú er mjög
mikið notað í stað syklamats og
sakkaríns. Það var rannsakað vel
og lengi áður en það fékk loks
blessun heilbrigðisyfirvalda.
Tíðni magakrabbameins er mjög
há á Islandi miðað við nágranna-
löndin en fer þó lækkandi hér sem
annars staðar. Ein skýringin er sú
að meira sé hér en annars staðar
af ýmsum efnum í matvælum og
umhverfi sem geta verið skaðleg.
Saltpétur (nítrat) gefur saltkjöti og
hangikjöti rauðan lit. Saltpétur
breytist í nítrít í kjötinu og gefur
því rauðan lit. Nítrít getur valdið
eituráhrifum í líkamanum gangi
það í samband við ákveðin efni í
fæðu eða meltingarvegi.
fslenskir vísindamenn komust
að þeirri niðurstöðu fyrir nokkrum
árum að hugsanlegt samband væri
á milli neyslu hangikjöts (sem
mikið var af saltpétri í) feðra og
sykursýki í afkomendum þeirra. I
kjölfar þess var mjög dregið úr
saltpétursnotkun í matvæli.
Hraustu fólki á því að vera óhætt
að borða hangikjöt og saltkjöt án
þess að bíða tjón á heilsu sinni.
T(U DROPARNIR
Kaffi er eins konar h'fsvatn þjóð-
arinnar. I kaffinu er létt örvandi
efni (koffín) sem snýr tilveru
margra á réttan kjöl eins og aug-
lýsendur hafa bent á. Kaffi er ekki
bráðdrepandi en koffín og ýmis
önnur efni, sem eru í kaffinu í
kaffibollanum, geta haft slæm áhrif
á ýmsa líkamsstarfsemi til lengdar.
Sérfræðingar ráðleggja fólki því að
fara varlega í kaffidrykkjunni og
láta sér nægja í mesta lagi 2-3 holla
ádag.
VARASAMAR ATHAFNIR
ÚTVORTIS
Það er ekki aðeins í mat, drykk
og reykingum sem nútímamenn
verða að gæta að sér. Hættur vel-
megunarinnar eru margvíslegar.
Lítil hreyfing og letilíf stuðlar lítt
að góðri heilsu. Menn eru hvattir
til að hreyfa sig sem mest og iðka
líkamsrækt eftir megni.
Undanfarin ár og áratugi hefur
straumur fólk legið til sólríkari
landa. Margir vita fátt unaðslegra
en liggja í heitum sandi og láta
sólina verma sig og brúna. Þegar
heim til kalda landsins er komið
er sólbrúnkunni haldið við með
ljósaböðum í þar til gerðum bekkj-
um. Þeir sem ekki höfðu efni á að
fara til sólarlanda tóku ljósabekkj-
unum feginshendi. Með þeim gátu
allir haldið hinum eftirsótta brúna
húðlit allan ársins hring. En Adam
var ekki lengi áhyggjulaus í sól-
bekkjaparadísinni. Frá heilbrigð-
isyfirvöldum tóku að berast þær
fréttir að tilfellum húðkrabba-
meina hefði mjög fjölgað og senni-
legt að sólbekkir beri einhverja sök
þar á. Rannsóknir hafa sýnt að tíð
ljósaböð geta leitt til breytinga í
húðinni (valdið hrukkum), haft
áhrif á ónæmiskerfi húðarinnar og
valdið húðkrabba. Sólarljósið sjálft
getur og orsakað húðkrabba hjá
þeim sem eru oft og lengi óvarðir
í sól. Ennþá er margt órannsakað
i þessum efnum en mönnum er
eindregið ráðlagt að fara varlega.
SKÍRLÍFIÐER
BESTA VÖRNIN
Á undanförnum áratugum hefur
ríkt mikið frjálslyndi í kynferðis-
málum á Vesturlöndum. Hefur
sumum þótt nóg um en aðrir notið
þessa í ríkum mæli. Tilkoma getn-
aðarvarna og góðra lyfja við al-
gengustu kynsjúkdómum hefur
mjög ýtt undir þessa þróun. En
þegar hinn ægilegi sjúkdómur
AIDS fór að láta á sér kræla, sjúk-
dómur sem engin lækning hefur
enn fundist á, varð það til þess að
margir breyttu kynlífsvenjum sin-
um. Kynmök við ókunnuga urðu
skyndilega óæskilegt hættuspil og
heilbrigðisyfirvöld víða um lönd
mæltust til þess að fólk ástundaði
sem næst skírlífi væri það ekki í
föstu ástarsambandi.
HÓF ERÁÖLLU BEST
Upptalningin hér að ofan er ekki
sérlega ánægjuleg fyrir lífsnaut.na-
menn. Ótal margir láta allar slíkar
fortölur sem vind um eyrun þjóta.
Það sem læknar og næringarsér-
fræðingar virðast vera að boða eru
spartverskir lífshættir innan
klausturmúra. En i rauninni eru
fræðingarnir einfaldlega að boða
hófsemi. Heilbrigðu fólki er flestu
óhætt að láta eftir sér lítið eitt af
lífsnautnum. Listin felst í því að
kunna sér hóf en það er meira en
margur ræður við.
36Vikan8. tbl.