Vikan - 02.11.1939, Blaðsíða 3

Nr. 44, 1939
V IK A N
3
Jónas Sveinsson, læknir:
Ný viðfangsefni
é sviði lœknislrœdinnar.
Nýlega er eftirfarandi saga látin ger-
ast í Kaupmannahöfn: Á einu þekkt-
asta gistihúsi borgarinnar vaknar
maður nokkur, sem sofið hefir síðan
1914, upp af værum blundi, Hann vaknar
við það, að sonur hans, sem fluttist til
Ameríku nokkru fyrir heimsstyrjöldina,
hringir hann upp frá Chicago. Maðurinn
fyllist undrun, því árið 1914 kunnu menn
ekki tök á því að talast við frá einni heims-
álfu til annarrar. — Enn meir undrast
hann, er hann heyrir raddir og hljóðfæra-
slátt berast frá litlu áhaldi, er stendur í
herbergi hans. Þá heyrir hann menn tala
um Hitler og Stalín, kommúnisma, nasisma
og hvað það nú heitir allt saman. Útvarpið
var alger nýjung manninum, sem sofið
hafði í 25 ár, óskiljanlegt áhald!
Líkt mundi fara fyrir lækni, sem lokið
hefði prófi fyrir 25 árum, en einhverra
hluta vegna staðið utan við hinar geysi-
legu framfarir, er gerzt hafa á sviði lækna-
vísindanna síðastliðin 25 ár. Hann myndi
fljótlega komast að raun um, að skilyrðin
fyrir skurðtækni eru önnur og betri. —
Hann myndi einnig strax verða var við
miklar framfarir á sviði lyfjafræðinnar.
Ný undralyf eru komin á markaðinn, er
gera alla meðferð sjúkdóma auðveldari en
áður var.
Röntgengeisla-lækningar og töfraefnið
Radium var einnig í bernsku fyrir 25 ár-
um. Sömuleiðis hormónafræðin eða þekk-
ingin á störfum hinna innri kirtla líkam-
ans. Sú fræðigrein er ný, en hefir þegar
fengið hina mestu þýðingu, bæði til að
skilja uppruna margskonar sjúkdómafyr-
irbrigða og ekki síður til hjálpar við sjúk-
dómum, er stafa af bilunum, eða breyt-
ingum á störfum kirtla þessara.
Þá má nefna Vítamínin, eða bætiefna-
fræðigreinina. Hefst með þeirri vísinda-
grein nýr og merkilegur þáttur innan lækn-
isfræðinnar. Vanti bætiefni þessi í hinadag-
legu fæðu, koma ófrávíkjanlega hin alvar-
legustu sjúkdómseinkenni í ljós.
Eins og fyrr getur, hafa merkileg lyf
verið tekin í notkun hin síðari ár, sem
stuðla að því, að lækningar margra sjúk-
dóma verða einfaldari og öruggari en áður
var.
I stuttu máli: Nútímalæknirinn er að
öllu leyti betur settur en starfsbræður hans
voru fyrir aldarfjórðungi síðan, í barátt-
unni við erfðafjanda mannkynsins: sjúk-
dómana. —
Skurðtæknin.
Hvað er þá nýtt að frétta á sviði skurð-
lækninga? Skyldu ekki flestir halda, að
læknar geri hinar erfiðari skurðaðgerðir
með hárbeittum hnífum ? — Því er nú ekki
alltaf svo varið. — Nýlega er farið að
framkvæma hinar erfiðustu handlækninga-
aðgerðir með glóandi rafurmagnsþráðum,
eða rafurmagnshnífum. Slíkur þráður
vinnur iðulega verk sitt miklu betur en
venjulegur skurðhnífur. Hann sker vefina
sundur í snarkasti, hann stöðvar blæðing-
ar hinna smærri æða og hann drepur sótt-
kveikjur, er fyrir kunna að vera. Kemur
hann að góðu gagni við heilaaðgerðir og
eins þegar krabbamein eru numin á brott.
— Rafmagnshnífurinn er nýleg uppfynd-
ing, sem læknarnir geta ekki án verið.
Þá hefir allri tækni fleygt geysi mikið
fram. Duglegir skurðlæknar nema nú í
burtu mikinn hluta, jafnvel allan magann,
ef þörf krefur. Kemur það sér að góðu
haldi í baráttunni við magakrabbann. —
Hinir heimsfrægu læknar, Mayo-bræðurn-
ir í Bandaríkjunum, fullyrða, að þeim tak-
ist að bjarga 40% af magakrabbasjúkling-
um þeim, er til þeirra leita. — Þá eru ekki
síður athyglisverðar tilraunir prófessors
Carrels, hins fræga franska skurðlæknis,
er starfar í Ameríku. Hann nemur í burtu
ýms þýðingarmikil líffæri úr dýrum og
lætur þau í sérstakan vökva. Tekst honum
þannig að láta líffæri þessi lifa og starfa
um hríð. Máske sér maður þar hylla undir
þann möguleika að setja megi nýtt líffæri,
óskemmt, í stað þess sjúka, sem numið er
burtu.
Heilaaðgjörðir.
Oft er sú spuming lögð fyrir lækna,
hvaða skurðaðgerðir séu erfiðastar. Vitan-
lega er örðugt að gefa rétt og nákvæmt
svar við slíkri spurningu. En þó hygg ég,
að heilaaðgerðir þær, sem nú á síðustu ár-
um er farið að tíðka, séu með vandasöm-
ustu aðgerðum, sem hægt er að gera. Fást
eingöngu sérfræðingar við þessi verk og
inna þeir ekki önnur læknisstörf'af hönd-
um. — Erlendis eru víða sérstök sjúkra-
hús fyrir slíka sjúklinga og er vandað til
alls aðbúnaðar, eftir því sem kostur er á.
Við hugsum, að það muni vera manns
bani, ef byssukúla fer inn í höfuðið og í
gegnum heilann. En svo þarf ekki að
vera. Ég hefi kynnzt manni, sem 1918, í
stríðinu mikla, fékk kúlu í framheilann og
gekk hann með hana þar í 10 ár. Ég var
viðstaddur þegar kúla þessi var tekin í
burtu. Var það mjög vandasamt verk að
fjarlægja hana, en heppnaðist samt vel.
Af öllum verum jarðarinnar, hefir heil-
inn náð mestum þroska hjá manninum. í
Norðurálfunni vegur hann í körlum frá
1323 gr. upp í 1461 gr. 1 konum vegur
hann nokkru minna, en gáfnafar fer vissu-
lega ekki eftir heilastærð. Heilinn í Ana-
tole Frances, einu gáfaðasta skáldi
Frakka, vóg aðeins liðug 1000 grömm. En
þyngsti heili, sem veginn hefir verið, var
úr vitfyrring og vóg 2400 grömm.
Það er ljóst, að erfitt muni vera að fást
við stórar skurðaðgerðir á þessu viðkvæma
líffæri. Þar hafa helztu skynfæri vor upp-
tök sín, sjón, heyrn, tilfinning o. s. frv. —
En þó hafa framfarirnar á þessu sviði ver-
ið svo stórstígar, að um 1890, þegar enski
læknirinn, Victor Horsley fyrstur lækna
fékkst við heilauppskurði, dóu nær allir,
sem skornir voru upp. Fyrir 20 árum er
talið, að um 80% af sjúklingum hafi látizt
eftir heilaaðgerðir, en nú er meðaltal
þeirra, er deyja eftir slíkar aðgerðir, hér
um bil 14%, og jafnvel enn færri prosent
hjá einstaka snillingum, eins og Svíanum
Olivencrona og Ameríkumanninum Cush-
ing. Hefir mönnum þessum t. d. heppnazt
að nema burtu mikinn hluta framheilans á
manni, með góðum árangri. Heilsaðist hon-
um sæmilega eftir þessa ægilegu aðgerð,
og breytingar á heilsufari hans urðu eftir
á minni en við mátti búast. Helzt bar á
jafnvægistruflunum á geðsmunum og
minnisleysi.
Á sviði lungnaskurðaðgerða hafa orðið
miklar framfarir síðustu árin. Það eru til-
tölulega fá ár síðan, að læknar töldu allar
stærri aðgerðir á lungum hæpnar. Nú
heppnast að nema burtu stóra liluta af
öðru lunganu og jafnvel allt annað lungað.
Er þetta sérstaklega gert, er mein myndast
í þeim. Er það eftirtektarvert, hversu mjög
krabbamein í lungum hafa færzt í vöxt
síðustu árin, af orsökum, sem eru ókunnar.
Deyfingaaðferðir.
I nánu sambandi við skurðaðgerðir eru
deyfingar- og svæfingar-lyf. Hugsum
okkur, hvernig ástandið var, áður en lyf
þessi þekktust, og það er ekki ýkja langt
síðan. — Ef taka þurfti fót af manni, svo
aðeins eitt dæmi sé tekið, — þurftu margir
elfdir karlmenn að halda sjúklingnum föst-
um, meðan læknirinn framkvæmdi aðgerð
sína. — Svo fannst kloroformið og eter-
inn. Hófst þá bráðlega skurðöldin. Gátu
læknar nú, án þess að kvelja sjúklinginn,
unnið verk sín rólega og með fullri að-
gæzlu.
Eitt hið nýjasta á þessu sviði er það að
dæla deyfilyfjunum inn í æðar, og venju-
lega steinsofnar sjúklingurinn, meðan það
er gert. Er jafnvel farið að gera þetta við