Vikan - 07.03.1991, Blaðsíða 22

ÞORSTEINN EGGERTSSON ÞÝDDI
HAFT EFTIR HEIMSPEKINGUNUM
SCHOPENHAUER
Þýski heimspekingurinn Arthur Schopenhauer var enginn
mannvinur. Hann átti aðeins einn vin um ævina, hundinn sinn.
ýski heimspekingurinn
Arthur Schopenhauer
var skrýtinn fugl enda
frumlegur í hugsun og ábyggi-
lega stórgáfaður. Hann fædd-
ist í þýsku borginni Danzig (nú
Gedansk í Póllandi) árið 1788.
Faðir hans var efnaður kaup-
maður sem framdi sjálfsmorð
þegar drengurinn var í æsku.
Þá fékk hann greiddan rausn-
arlegan arf og gat látið hann
endast áratugum saman því
hann var ekki mjög kröfuharð-
ur á lífsgæðin og kvæntist
aldrei. Aftur á móti gat hann
verið þver þegar því var að
skipta. Þegar hann var orðinn
heimspekiprófessor við há-
skólann í Berlín, þar sem fyrr-
um kennari hans og erkióvin-
ur, Hegel, kenndi líka heim-
speki, bað hann um að fá aö
halda fyrirlestra á sama tíma
og Hegel sem var þá oröinn
vinsæll fyrir kenningar sínar
og þrætubókarlist. Hann fékk
það í gegn en það varð til þess
að hann þurfti margsinnis að
halda þrumandi fyrirlestra fyrir
tómum sal.
Kenningar Schopenhauers
eru á þá leið að „lífsaflið"
stjórni öllu á jörðinni. Lífsaflið
byggist á því að breiða sig út,
breyta ólífrænum efnum í líf-
ræn og éta af sjálfu sér (lífver-
unum) til að geta breitt sig enn
frekar út. Lífið ræðst á allt sem
fyrir verður til aö geta fest þar
rætur. Lífsaflið aðlagar lífver-
urnar að umhverfi sínu svo
þær geti haslað sér völl út um
allt, bæði í vatni, lofti og á sjó.
Og svo éta lífverurnar hver
aðra til að geta lifað sjálfar.
Smásílið étur fluguna, smá-
fiskur étur sílið, stórfiskur étur
smáfiskinn, hákarlinn étur
stóra fiskinn - og maðurinn
drepur hákarlinn sér til dýrðar
og viðurværis.
Maðurinn drottnar semsagt
yfir öllum lífverunum, fyrst og
fremst vegna þess að hann
hefur vilja, en viljinn stjórnar
manninum. Viljinn þjónar hins
vegar lífsaflinu. Lífsskeið
mannsins er, að áliti Schopen-
hauers, mesta raunasaga.
Ekkert hefur gildi í sjálfu sér.
Gildin eru bara búin til af
mannskepnunni sem þarf að
líða, missa og sakna. Menn
taka eftir sársaukanum en ekki
sársaukaleysinu, sorginni en
ekki sorgarleysinu og meta
ekki verðleika æsku og heil-
brigði fyrr en hvort tveggja er
horfið. Menn stefna að
ákveðnum markmiðum en
þegar þeim er náð verða þau
hversdagsleg. Það er ekkert
endamark til í lífsgæðakapp-
hlaupinu en samt er mönnum
eiginlegt að taka þátt í því. Við
hvern unninn áfanga blasir nýr
við og þegar toppnum er náð
blasir einmanaleikinn við.
Maðurinn getur þó átt þess
kost að frelsa sig frá oki lífsvilj-
ans. Það er hægt að gera á
þrennan hátt. í fyrsta lagi með
því að snúa baki við lysti-
semdum lífsins og skoða
framferði heimsins sem hlut-
laus áhorfandi, til dæmis sem
munkur eða nunna. í öðru lagi
er hægt að gerast fullkominn
einstaklingshyggjumaður og
fara sínar eigin leiðir, þvert á
hefðir þjóöfélagsins. Og í
þriðja lagi er hægt að leita at-
hvarfs í listinni. Listamaðurinn
storkar lífsaflinu með því að
skapa listaverk sem hvorki
verða étin né geta af sér af-
kvæmi. Sköpunarþörfin bygg-
ist á því að marka spor sem
endast án þess að lífsaflið geti
beinlínis hagnýtt sér þau til að
breiða sjálft sig út.
Schopenhauer var, eins og
kemurfram í kenningum hans,
enginn mannvinur. Hann dó í
Frankurt am Main á áttræðis-
aldri. Hann átti aðeins einn
vin, hundinn sinn. Aftur á móti
þótti hann mjög ritfær og hér
koma nokkrar tilvitnanir I Arth-
ur Schopenhauer.
■ Örlögin stokka spilin en við
mennirnir spilum úr þeim.
■ Að lesa er það sama og að
hugsa með höfði einhvers
annars.
■ Það finnst engin umræða
án hugtaks og ekkert hugtak
sem ekki er rætt um.
■ Ef allir fyndu ekki fyrir því-
líkum yfirdrifnum áhuga á
sjáifum sér væri lífið svo
hversdagslegt að enginn gæti
þolað það.
■ Hæverska þess sem ekki
hefurmikla hæfileika eraðeins
einlæg, hæverska þess sem
hefur mikla hæfileika er
hræsni.
■ Hundrað menn sem vilja
eru máttugri en þúsund manns
sem eru tilneyddir.
■ Að öfunda er mannlegt, að
sökkva sér niður í illgirni er
djöfullegt.
■ Að sameina kurteisi og
stolt er meistaraverk.
■ Sérhver ást, sem ekki býr
yfir miskunnsemi, er sjálfs-
elska.
■ Það sem menn kalla venju-
lega örlög er oftast nær þeirra
eigin heimskupör.
■ Líf hverrar manneskju er í
aðalatriðum sorgarleikur en í
smáatriðum gamanleikur.
■ Sérhvert yfirborðskennt orð
virkar þvert gegn tilgangi
sínum.
■ Það er ráðlegra að notfæra
sér skilning sinn á deginum út
frá því sem maður þegir yfir,
frekar en því sem maður segir
frá. Hið fyrra gerir maður af
hyggindum, hið síðara af
hégómaskap.
■ Fyrir vitgrannar manneskj-
ur er vindill vel þegin uppbót í
staðinn fyrir hugsanir.
■ Sami viðburður og kallar
fram áhuga í gáfuðu höfði er,
þegar flatur hversdagshaus á í
hlut, aðeins dauflegur hvers-
dagsatburður.
■ Því fleiri þankastrik sem
hægt er að finna í einni bók
því færri þankar eru í henni.
■ Penninn er hugsuninni það
sama og stafurinn göngutúrn-
um. Maður á auðveldast með
að ganga ef maður þarf ekki
að nota staf og auðveldast
með að hugsa ef maður þarf
ekki að nota penna.
■ Fyrstu fjögur ár ævinnar af-
greiðum við það sem við
segjum, næstu þrjátíu árin út-
skýrum við það.
■ Læknirinn virðir fyrir sér
veikleika fólks, lögfræðingur-
inn illmennsku þess og prest-
urinn heimsku þess.
■ Kímnigáfan er eini guð-
dómlegi eiginleiki mann-
eskjunnar.
22 VIKAN 5. TBL. 1991